«Χαλινάρι» στις δαπάνες βάζει η Κομισιόν-Επιστρέφει η δημοσιονομική πειθαρχία

Παγίδα οικονομικής αβεβαιότητας για την επόμενη μέρα της ελληνικής οικονομίας κρύβει η πιο κρίσιμη ευρωκάλπη όλων των εποχών.

Σε σχέση με τις προηγούμενες, τίποτα δεν είναι ίδιο στην Ευρώπη για να δικαιολογεί χαλάρωση και εφησυχασμό: Brexit, πόλεμος και πρωτόγνωρες διεθνείς κρίσεις άλλαξαν τα πάντα.

Από το 2020 θεμελιώδεις κανόνες έσπασαν και «ταμπού» δεκαετιών κατέρρευσαν (Σύμφωνο Σταθερότητας, κοινός δανεισμός της Ε.Ε.).

Αυτή η χαλάρωση, όμως, τελειώνει. Ευθύς μόλις έκλεισαν οι κάλπες, το σκηνικό αλλάζει πάλι: η Κομισιόν βάζει«χαλινάρι» δαπανών για να μπουν σε τάξη ξανά οι οικονομίες της Ευρώπης που τινάχτηκαν στον αέρα μετά τις διαδοχικές κρίσεις (πανδημία, ενεργειακή και επισιτιστική κρίση κ.λπ.).

Ωστόσο, η μισή Ευρώπη βρίσκεται σχεδόν στον προθάλαμο επιτήρησης, κυρώσεων και μέτρων λιτότητας.

Το έργο προδιαγράφεται ως εξής: η Κομισιόν με επιστολή στις κυβερνήσεις όλων των κρατών ανακοινώνει ότι μπαίνουν καινούριοι όροι και όρια δαπανών στους προϋπολογισμούς τους. Θα τις καλεί να καταθέσουν σχέδιο προϋπολογισμού για ολόκληρη τετραετία τον Σεπτέμβριο (Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2025-2028) και θα θέσει νέους στόχους άσκησης οικονομικής πολιτικής μετά την κρίση.

Ετσι, η δημοσιονομική πειθαρχία επιστρέφει στην Ευρώπη – και μάλιστα ενισχυμένη. Εκτός από τους κανόνες και τις διαδικασίες που ίσχυαν (προτού ανασταλούν λόγω COVID-19) για το υπερβολικό έλλειμμα ή το χρέος κάθε χώρας, η Κομισιόν θα ζητά από τις χώρες να προσαρμοστούν και στον νέο «κόφτη» αύξησης κρατικών δαπανών, που θα καθοριστεί ανά έτος και ανά χώρα, όπως ψηφίστηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (στις 25 Απριλίου) για να ισχύσει από 1.1.2025 και εφεξής.

Πειθαρχία και πάλι

Σαν να μην άκουσαν τίποτα για όσα επίκεινται, πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα και σε ολόκληρη την Ευρώπη αναλώθηκαν σε προεκλογικά πυροτεχνήματα και «συνταγές» κατά της ακρίβειας.

Ωστόσο, μετά το ξεχείλωμα των δημοσιονομικών κανόνων στην Ευρώπη επί μία τετραετία (2020-2023), με τα νέα όρια για καθένα από τα επόμενα 4 από τα 5 χρόνια της νέας θητείας της η Κομισιόν βάζει ταβάνι στις δαπάνες κάθε χώρας απαγορεύοντας άκρατες παροχές.

Το… γενικό συμμάζεμα φαντάζει δύσκολο και βάζει σε δοκιμασία πολλά κράτη. Η Ελλάδα ακολουθεί δικό της μονοπάτι για μην επιστρέψει σε επιτήρηση.

Παρότι υπήρξε πρωταθλήτρια Ευρώπης για την περίοδο 2021-2022 σε δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ για μέτρα στήριξης στην πανδημία (σύμφωνα με τη Eurostat) και παρέμενε στο top-5 των μέτρων για την ενεργειακή κρίση το 2022-2023 (σύμφωνα με το Ινστιτούτο Bruegel), βρίσκεται σε πολύ ευνοϊκότερη θέση έναντι άλλων διότι από 1.1.2024 έκανε «κράτει» στις δαπάνες.

Η χώρα, όμως, δίνει και αγώνα για τη φήμη της αφού επιτηρείται από τους οίκους αξιολόγησης λόγω του δημοσίου χρέους, που παραμένει υψηλό.

Εν αναμονή του εκλογικού αποτελέσματος, Fitch και S&P απέφυγαν τον τελευταίο μήνα στις αναλύσεις τους για τη χώρα μας να πουν λέξη για «πολιτική σταθερότητα», την οποία εξήραν τον Δεκέμβριο όταν αναβάθμιζαν την ελληνική οικονομία, μετά τις εθνικές εκλογές. Αναμένουν όμως να αποτιμήσουν το νέο εκλογικό αποτέλεσμα.

Οχι τυχαία, στην έκθεσή του στις 31 Μαΐου, με την οποία δεν αναβάθμισε την Ελλάδα, ο οίκος Fitch:

• Κάνει λόγο για «κίνδυνο επιβολής κεφαλαιακών ή συναλλαγματικών ελέγχων εντός της Ευρωζώνης», διευκρινίζοντας πως θεωρείται «εξαιρετικά χαμηλός, αλλά όχι αμελητέος».
• Αναφέρει ως «παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν σε αναβάθμιση» της χώρας μας την επιμονή στη μείωση του χρέους γενικής κυβέρνησης και τη δημοσιονομική εξυγίανση, τις υψηλές επενδύσεις ή/και εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Δηλαδή ζητήματα που απαιτούν σταθερή διακυβέρνηση.

Η Ελλάδα… και οι άλλοι

Οι εκλογές διεξήχθησαν ενώ ο κίνδυνος επιτροπείας, κυρώσεων και μέτρων λιτότητας απειλεί τις μισές χώρες της Ευρώπης – και οι περισσότερες δεν θα τα αποφύγουν τελικά.

Οι ανησυχίες έχουν ξυπνήσει ήδη σε χώρες όπως η Ισπανία, η οποία εφάρμοσε μειώσεις ΦΠΑ, αλλά στοίχισαν δισεκατομμύρια στον κρατικό της προϋπολογισμό, αποφέροντας περιορισμένα οφέλη στους πολίτες.

Και είναι ένα μόνο από τα τουλάχιστον 10 κράτη-μέλη που κινδυνεύουν να εμπλακούν στη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος – και που ίσως αυξηθούν αν ως τον Σεπτέμβριο έχουν ξεφύγει κι άλλα.

Για να αποφύγουν την επιβολή κυρώσεων και μέτρων σε στυλ μνημονίων, τα κράτη θα διαπραγματευτούν με τις Βρυξέλλες για στόχους, προβλέψεις, περικοπές και μέτρα εξισορρόπησης. Αν περάσουν τις… εξετάσεις, τα μέτρα θα εγκριθούν από την Επιτροπή και θα τα εντάξουν στους προϋπολογισμούς που θα ανακοινώσουν αρχές Οκτωβρίου για την τετραετία 2025-2028.

Ποιοι κινδυνεύουν άμεσα

Στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχουν μπει τουλάχιστον 10 χώρες που φλερτάρουν φέτος με έλλειμμα 3% του ΑΕΠ και άνω.

Συγκεκριμένα:

• Γαλλία, Ιταλία και Βέλγιο υπερβαίνουν το όριο αυτό και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα υποστούν κυρώσεις.
• Την κόκκινη γραμμή του 3% πατάνε Μάλτα, Τσεχία, Σλοβακία, Εσθονία, Πολωνία και Ρουμανία.
• Με δυσκολία διασώζονται (έλλειμμα πάνω από 2% αλλά κάτω από 3%) Αυστρία, Γερμανία, Σλοβενία, Φινλανδία και, ενδεχομένως, Λετονία.

Ενδιαφέρον (και ελληνικό) παρουσιάζει η περίπτωση της Ισπανίας. Η κυβέρνηση προέβλεπε έλλειμμα 3% το 2024 (ακριβώς στο όριο), διακόπτοντας τα μέτρα κατά της ακρίβειας (μείωση ΦΠΑ κ.ά.) που το 2023 κόστισαν 15 δισ. ευρώ ή 1% του ισπανικού ΑΕΠ.

Προεκλογικά όμως τα μέτρα παρατάθηκαν και φέτος παρά τα πενιχρά οφέλη: πριν από τα μισά του έτους ο πληθωρισμός στην Ισπανία ήταν ο 4ος υψηλότερος στην Ε.Ε. (3,8% τον Μάιο έναντι 2,3% στην Ελλάδα).

Εγιναν έτσι δίκοπο μαχαίρι: αν διακοπούν απότομα, ο πληθωρισμός θα αυξηθεί, ενώ αν συνεχιστούν το έλλειμμα ξεπερνά κατά πολύ το 3% και θα απαιτηθούν περικοπές.

Τα «ατού» της Αθήνας

Η Ελλάδα έχει δικούς της λόγους να επιδεικνύει σύνεση: κινείται πολύ κάτω από το 2%, αλλά το 2025, με βάση τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες, η κόκκινη γραμμή για το υπερβολικό έλλειμμα κατεβαίνει επικίνδυνα σε 1,5% του ΑΕΠ (ως χώρα που συνεχίζει να έχει χρέος μεγαλύτερο από 90% του ΑΕΠ) αντί 3% στις υπόλοιπες.

Ωστόσο η Αθήνα διαθέτει τριπλή γραμμή άμυνας:

• Παίρνει καλό βαθμό -ως τώρα- στις «εξετάσεις» επιδόσεων της Κομισιόν. Αν πείσει ότι παραμένει αξιόπιστη στις προβλέψεις για το χρέος, το έλλειμμα και τις πολιτικές που θα εφαρμόσει, οι Βρυξέλλες δύσκολα θα απαιτήσουν περισσότερη λιτότητα.
• Τις υψηλές επενδύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης: η κυβέρνηση πέτυχε στην τελική διαπραγμάτευση τον Δεκέμβριο να μην προσμετρώνται τα συγχρηματαδοτούμενα προγράμματα στα όρια αύξησης κρατικών δαπανών που θα επιβληθούν, απελευθερώνοντας δημοσιονομικό χώρο για άλλες ανάγκες ή παροχές.
• Τον επιπλέον όρο εξαίρεσης για αμυντικές δαπάνες, που ευνοεί κυρίως την Ελλάδα και την Πολωνία.