Η Ισότητα Φύλων στον «Ορίζοντα Ευρώπη» και η Δέσμευση της Ε.Ε.

Τη δέσμευσή της για προώθηση της ισότητας φύλου στις δραστηριότητες Έρευνας και Καινοτομίας (Ε&Κ) επαναβεβαιώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) μέσα από το νέο χρηματοδοτικό της Πρόγραμμα, «Ορίζοντας Ευρώπη», αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο πως παρόλη την πρόοδο που καταγράφηκε, χρειάζεται ακόμη προσπάθεια από τα κράτη-μέλη για να επέλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του πιο φιλόδοξου Προγράμματος χρηματοδότησης δραστηριοτήτων Ε&Κ που σχεδιάστηκε ποτέ, με προϋπολογισμό ύψους €95.5 δισεκατομμυρίων, η Ε.Ε. προσβλέπει στην αύξηση της παρουσίας γυναικών σε έργα Ε&Κ, την ενσωμάτωση θεμάτων Ισότητας Φύλου στη μεθοδολογία των έργων καθώς και τη συμμετοχή κρατών-μελών με χαμηλή επίδοση στην Ε&Κ (Widening Countries) σε δράσεις ειδικά αφιερωμένες στα εν λόγω θέματα. Επιδιώκει επίσης, τη διεύρυνση πολιτικών ισότητας φύλου ώστε να καλύπτουν και άλλα πεδία που παρατηρούνται ανισότητες και διακρίσεις, όπως για παράδειγμα η εθνικότητα, οποιασδήποτε μορφής αναπηρία και ο σεξουαλικός προσανατολισμός.

Με γνώμονα τα πιο πάνω, στο Στρατηγικό Πλάνο που έχει υιοθετήσει η Ε.Ε. για πρώτη φορά σε Πρόγραμμα Πλαίσιο για Ε&Κ, η ισότητα φύλου αποτελεί μία από τις οριζόντιες προτεραιότητες.

Στο Πλάνο αναγνωρίζεται το γεγονός ότι η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με τις παγκόσμιες προκλήσεις που αφορούν στον τομέα της υγείας, της διαδικτυακής βίας, της Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά και της κλιματικής αλλαγής. Θέματα για τα οποία το φύλο και οι ιδιαιτερότητες παίζουν σημαντικό ρόλο και καθορίζουν τη συνάφεια και ποιότητα των αποτελεσμάτων της Ε&Κ.

Οριζόντια Προτεραιότητα η Ισότητα Φύλου
Επιπρόσθετα, στα κείμενα που αποτελούν τη νομική βάση του «Ορίζοντα Ευρώπη», η διάσταση του φύλου αποτελεί προϋπόθεση για όλες τις δραστηριότητες του Προγράμματος.

Η σημαντικότερη ίσως καινοτομία είναι ότι η Ε.Ε. ορίζει ως ένα από τα κριτήρια επιλεξιμότητας αριθμού φορέων, την ύπαρξη Σχεδίων Ισότητας Φύλου.

Παράλληλα, θα υπάρχει ειδική χρηματοδότηση για έρευνα με διατομεακό χαρακτήρα (intersectional research), όπως επίσης και για υλοποίηση Σχεδίων Ισότητας Φύλου με σκοπό την ανάπτυξη πολιτικών που θα υποστηρίζουν το νέο ευρωπαϊκό χώρο έρευνας και θα ενδυναμώνουν όλες τις γυναίκες που καινοτομούν.

Η Ε.Ε. αναμένει ότι όσοι και όσες υποβάλλουν προτάσεις θα ενσωματώνουν τη διάσταση του φύλου σε όλες τις φάσεις του ερευνητικού έργου, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα των αποτελεσμάτων και τον συσχετισμό με την κοινωνία της γνώσης, αλλά και των τεχνολογικών και παραγόμενων καινοτομιών.

Αναμένεται επίσης, ότι οι ομάδες που θα υποβάλλουν προτάσεις, θα αξιολογούν και θα λαμβάνουν σοβαρά υπόψη κατά πόσο η έρευνά τους και κατ’ επέκταση το αποτέλεσμά της, θα μπορούσε να έχει διαφορετικό αντίκτυπο σε άνδρες και γυναίκες, στη βάση των κοινωνικών και βιολογικών αναγκών των δύο φύλων.

Επιπρόσθετα, η Ε.Ε. θα συνεχίσει να υιοθετεί μέτρα που διασφαλίζουν την ισότητα φύλου σε επιτροπές αξιολόγησης και συμβουλευτικά σώματα. Ταυτόχρονα, θα ενθαρρύνονται οι ερευνητικές ομάδες όπως λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την ισότητα φύλου στον καταρτισμό των ομάδων τους, κάτι που ενδέχεται να κρίνει το μέλλον μιας πρότασης, σε περιπτώσεις ισοβαθμίας.

Αντίστοιχα μέτρα θα ληφθούν και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας, με σημαντικότερο αυτό του καθορισμού στόχου, ώστε το 40% των υποψηφίων για χρηματοδότηση εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες να καλούνται να στηρίξουν την πρότασή τους ενώπιον της Επιτροπής Αξιολόγησης. Εξίσου σημαντική είναι και η πρωτοβουλία για στήριξη των νεοφυών επιχειρήσεων που ηγούνται από γυναίκες.

Σχέδια Ισότητας Φύλων ως κριτήριο επιλεξιμότητας φορέων
Η Ε.Ε. θεωρεί τα Σχέδια Ισότητας Φύλων ως ένα εξαιρετικό εργαλείο προς επίτευξη διαρθρωτικών αλλαγών σε φορείς.

Για το λόγο αυτό, για να θεωρούνται επιλέξιμες οι νομικές οντότητες (δημόσιοι φορείς, εθνικά χρηματοδοτούμενοι οργανισμοί ή ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης- συμπεριλαμβανομένων ιδιωτικών ερευνητικών οργανισμών) που προέρχονται από κράτη-μέλη και συνδεδεμένες χώρες και υποβάλλουν προτάσεις στο Πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη», θα πρέπει να υιοθετήσουν Σχέδιο Ισότητας των Φύλων, το οποίο να καλύπτει υποχρεωτικά τις ακόλουθες τέσσερις ελάχιστες απαιτήσεις:

• Να αποτελεί επίσημο έγγραφο, υπογεγραμμένο από τη Διεύθυνση που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του φορέα.
• Να δηλώνει τη δέσμευση οικονομικών, ανθρώπινων πόρων και εμπειρογνωμοσύνης για την εφαρμογή των προνοιών του.
• Να προνοεί τη συλλογή αναλυτικών στατιστικών στοιχείων φύλου που αφορούν στο προσωπικό ή/και στους φοιτητές των φορέων.
• Να προνοεί εκπαίδευση για το προσωπικό και τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων σε θέματα όπως οι ακούσιες προκαταλήψεις που συνδέονται με το φύλο.

Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο των Σχεδίων, προτείνεται από την Ε.Ε. όπως αυτά διασφαλίζουν θέματα που αφορούν στην ισορροπία μεταξύ ιδιωτικής και επαγγελματικής ζωής, μεταξύ των φύλων σε ηγετικές θέσεις και στα κέντρα λήψης αποφάσεων, την ισότητα των φύλων στις διαδικασίες προσλήψεων και ανέλιξης, την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στο περιεχόμενο των ερευνητικών δραστηριοτήτων και στη διδασκαλία, και μέτρα κατά της έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής παρενόχλησης.

Το ΙδΕΚ πρωτοστατεί, έχοντας ήδη υιοθετήσει Σχέδιο Ισότητας Φύλου
Στην προσπάθεια υιοθέτησης προνοιών για διασφάλιση της ισότητας φύλου στην Ε&Κ, κομβικό ρόλο διαδραματίζει το Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΙδΕΚ). Το ΙδΕΚ ήταν μεταξύ των πρώτων φορέων στην Κύπρο που αξιοποίησαν δράσεις που υπήρχαν στο προηγούμενο Πρόγραμμα Πλαίσιο, τον «Ορίζοντα 2020» και εξασφάλισε σχετική χρηματοδότηση για δημιουργία Σχεδίου Ισότητας Φύλου. Το Σχέδιο εγκρίθηκε από το Δ.Σ. του ΙδΕΚ το 2018 και αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της συμμετοχής του Ιδρύματος στο έργο TARGET, επιδιώκοντας να αντιμετωπίσει την έμφυλη ανισότητα στους τομείς λειτουργίας του και κυρίως στο σχεδιασμό Προγραμμάτων Ε&Κ.

Η δέσμευση της Ε.Ε. για την ισότητα φύλου σε δραστηριότητες Ε&Κ ενισχύεται και αναγνωρίζεται με τον πλέον επίσημο τρόπο ως σημαντικός παράγοντας στην υλοποίηση του Προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη». Θέση της Ε.Ε. είναι ότι η μετάβαση στο νέο Πρόγραμμα Πλαίσιο θεωρείται ως μετεξέλιξη και όχι ως επανάσταση (“evolution not revolution”).

Στην περίπτωση όμως των προνοιών για την ισότητα φύλου, με σημαντικότερο αυτό της υποχρέωσης για ύπαρξη Σχεδίων Ισότητας Φύλου από αξιόλογο αριθμό φορέων, αναμένεται ότι θα λειτουργήσουν ως καταλύτης, επιφέροντας σπουδαίες διαρθρωτικές αλλαγές σε Οργανισμούς από ολόκληρη την Ευρώπη και κατ’ επέκταση στην κοινωνία.

*Προϊστάμενη του Τμήματος Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας