Αποικία χρέους η οικονομία των κατεχομένων

Η δραματική υποτίμηση της τουρκικής λίρας έναντι του δολαρίου, η οποία συνεχίζεται για τρίτη συνεχή χρονιά και ανέρχεται σε 8% από την αρχή του έτους, συνεχίζει να προκαλεί έντονους κραδασμούς στην οικονομία των κατεχομένων. Όπως στην περίπτωση της Τουρκίας, στην οικονομία του ψευδοκράτους έχει αναβιώσει το φάντασμα του υψηλού πληθωρισμού. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, ο ετήσιος πληθωρισμός ανήλθε τον Αύγουστο 2019 σε 14%, παρά την τάση αποκλιμάκωσης, κυρίως λόγω αποτελεσμάτων βάσης από την αντίστοιχη περίοδο του περασμένου έτους.

H συρρίκνωση της εγχώριας ζήτησης, λόγω του πληθωρισμού, αλλά και της εξωτερικής ζήτησης από την Τουρκία, λόγω της ύφεσης, η οποία αποτελεί τον κυριότερο εμπορικό εταίρο, αναμένονται να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη τόσο για το 2018 (η οποία ακόμα δεν έχει δημοσιοποιηθεί αλλά εκτιμάται στο 2,5%) και κυρίως για το τρέχον έτος.

Οι επιπτώσεις της υποτίμησης της τουρκικής λίρας στην περίπτωση αυτή είναι μάλιστα περισσότερο οξείες, δεδομένου ότι πρόκειται για μία οικονομία που χαρακτηρίζεται από μικρό μέγεθος, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, η οποία δεν έχει βελτιωθεί τα τελευταία 10 χρόνια, και ταυτόχρονα έντονα εξαρτώμενη από τις εισαγωγές.

Τα παραπάνω έχουν οδηγήσει σε αναστολή πολλών έργων δημοσίων επενδύσεων ενώ τα διαρθρωτικά προβλήματα σε τομείς όπως η γεωργία, η υγεία, η κοινωνική ασφάλιση και οι τοπικές διοικητικές υπηρεσίες διαρκώς επιδεινώνονται. 
 
Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα τρία στοιχεία:
 
- Tο κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει παγιωθεί μεταξύ $13.000-15.000 την τελευταία 10-ετία, ενώ για το 2019 αναμένεται σημαντική κάμψη χαμηλότερα από αυτά τα επίπεδα. Ως αποτέλεσμα, η σύγκριση με το αντίστοιχο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Κυπριακή Δημοκρατία καθίσταται διαχρονικά όλο και περισσότερο άνιση.
 
- Το έλλειμα στο εμπορικό ισοζύγιο το 2018 παρέμεινε στα υψηλά επίπεδα του $1,7 δισ. όπως το 2017, με τις εισαγωγές να αυξάνονται ραγδαία και τις εξαγωγές να παραμένουν στάσιμες. Ο δείκτης κάλυψης των εισαγωγών επί των εξαγωγών ήταν μόλις 5,6%. Και παρά το ότι αναμένεται οι εισαγωγές να μειωθούν το τρέχον έτος, λόγω της μειωμένης αγοραστικής δύναμης, είναι αξιοσημείωτο ότι, παρά την υποτίμηση του νομίσματος, οι εξαγωγές παρουσιάζουν κάμψη κατά 15% το πρώτο τετράμηνο του 2019, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2018.
 
- Το υψηλό δημόσιο χρέος που τροφοδοτείται σταθερά από τα δημοσιονομικά ελλείμματα, τα οποία χρηματοδοτούνται ετησίως από την Τουρκία προκειμένου να συντηρείται το καθεστώς, έχει εκτιναχθεί σε επίπεδα άνω του 180% του ΑΕΠ το 2018, σε σύγκριση με το  142% του ΑΕΠ το 2017. Συγκεκριμένα το χρέος για το 2018 εκτιμάται περίπου στα $5,5 δισ. (TL 29 δισ.), εκ των οποίων το 21% είναι εσωτερικό και το υπόλοιπο 79% εξωτερικό χρέος, κυρίως προς την Τουρκία.
 
Η διόγκωση του δημοσίου χρέους συνδέεται με τα εγγενή διαρθρωτικά προβλήματα στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, τα χρονίζοντα προβλήματα που σχετίζονται με την έλλειψη μεταρρυθμίσεων και αναδιαρθρώσεων των δημόσιων διοικήσεων, κρατικών εταιρειών και τοπικών διοικήσεων, τις αναποτελεσματικές επιδοτήσεις και προγράμματα παροχής κινήτρων, καθώς και τις επιπτώσεις της υποτίμησης που έχει αυξήσει τις δαπάνες κυρίως της τοπικής αυτοδιοίκησης. Την κατάσταση αυτή έχει επιπλέον επιβαρύνει η διακοπή μέχρι πρόσφατα της ροής οικονομικών ενισχύσεων και παροχής δανείων που προέρχονται από την Τουρκία. 

Mία άλλη αρνητική επίδραση της υποτίμησης της τουρκικής λίρας στην οικονομία είναι οι επιπτώσεις στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά που έχουν δανεισθεί στο παρελθόν σε ξένο νόμισμα. Ο κίνδυνος μή εξυπηρέτησης των δανείων αυτών έχει αυξηθεί τους τελευταίους μήνες, ασκώντας σημαντικές πιέσεις στα τραπεζικά χαρτοφυλάκια. Για το σκοπό αυτό έχουν γίνει ήδη πολλές αναδιαρθρώσεις δανείων ενώ η λεγόμενη Κεντρική Τράπεζα του ψευδοκράτους έχει απαγορεύσει τα δάνεια σε ξένο νόμισμα σε πολίτες με εισόδημα σε τουρκική λίρα, δεδομένου ότι ήδη πολλοί ιδιώτες και επιχειρήσεις έχουν δανεισθεί σε ξένο νόμισμα και αδυνατούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι τα κατεχόμενα διένυσαν την τελευταία διετία σε μία κατάσταση παθητικής εσωστρέφειας, η οποία λόγω των βουλευτικών και δημοτικών εκλογών στην Τουρκία, παρέλυσε ή αποτέλεσε άλλοθι για οποιαδήποτε ουσιαστική δράση και επίλυση των χρόνιων αλλά και των άμεσων προβλημάτων που είναι αντιμέτωπη η περιοχή.
 
Μακροχρόνια δομικά προβλήματα, όπως αυτά που αφορούν τις τοπικές διοικήσεις, οι οποίες έχουν πλέον φθάσει σε ένα επίπεδο όπου δεν είναι βιώσιμες, η αναποτελεσματική αγορά εργασίας και η χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας, υποσκάπτουν την οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή. 

Παρά την οικονομική ανάπτυξη, η όποια βελτίωση περιορίζεται κυρίως στους τομείς του τουρισμού (σύμφωνα με εκτιμήσεις ο αριθμός των τουριστών το 2019 έχει ήδη υπερβεί το ένα εκατομμύριο) και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (τα έσοδα για το 2019 εκτιμώνται σε $1 δισ. και ο αριθμός των φοιτητών σε 102 χιλ., εκ των οποίων το ήμισυ περίπου προέρχεται από την Τουρκία), με μερικά μόνο αποτελέσματα διάχυσης στην ευρύτερη οικονομία.

Ενδεικτικό της οικονομικής κατάστασης που επικρατεί είναι το γεγονός ότι το τουρκοκυπριακό συνδικάτο EL-SEN, το οποίο εκπροσωπεί τους εργαζόμενους στην ηλεκτρική εταιρεία KIB-TEK, διέκοψε στις αρχές Σεπτεμβρίου την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στο «Υπουργείο Οικονομικών», ισχυριζόμενο συσσωρευμένους απλήρωτους λογαριασμούς που έχουν ανέλθει στα $19 εκατ. (ήτοι TL110 εκατ.), ενώ το ίδιο συμβαίνει και με το «Υπουργείο Εσωτερικών», με το χρέος του να ανέρχεται σε $3 εκατ. (TL 17 εκατ.). 

Μέσα στα παραπάνω πλαίσια, η ανακοίνωση από την Άγκυρα στις 28 Αυγούστου της παροχής σταδιακά οικονομικής βοήθειας ύψους 750 εκατ. Τουρκικών λιρών (περίπου $132 εκατ.) χαρακτηρίσθηκε ως «σανίδα σωτηρίας» από τον πρωθυπουργό του ψευδοκράτους κ. Τατάρ. 

Στην ίδια κατεύθυνση αναμένεται να συμβάλλει και η έγκριση στις 16 Σεπτεμβρίου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προγράμματος δράσης συνολικού ύψους 35,4 εκατ. ευρώ για τον προσδιορισμό νέων έργων για τη διευκόλυνση της επανένωσης της Κύπρου και την ενθάρρυνση της οικονομικής ανάπτυξης της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Να σημειωθεί ό,τι κατά την περίοδο μεταξύ 2006 και 2019, έχουν διατεθεί από την ΕΕ συνολικά 555 εκατ. ευρώ για έργα στο πλαίσιο του προγράμματος ενίσχυσης και υποστήριξης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.

Ο Δρ. Παναγιώτης Κοντάκος είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Διεθνή Επιχειρηματικότητα, Διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος ΜΒΑ και μέλος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus.