Σκοτεινός Τουρισμός: τι είναι και γιατί μας νοιάζει;

Αναπτύχθηκε ως μια μορφή εναλλακτικού τουρισμού και τα τελευταία χρόνια κερδίζει συνεχώς έδαφος και φανατικούς οπαδούς. Ο λόγος για τον «σκοτεινό τουρισμό» (dark tourism), ένα είδος τουρισμού που έχει ως χαρακτηριστικό την επίσκεψη σε μέρη που συνδέονται με το μακάβριο στοιχείο, είτε λόγω της τωρινής τους κατάστασης, είτε λόγω μιας παλιάς τραγικής ιστορίας. Δημοφιλή σημεία αναφοράς στο σκοτεινό τουρισμό αποτελούν προορισμοί όπως το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, οι φυλακές Αλκατράζ, το Σημείο Μηδέν στη Νέα Υόρκη, αλλά και εμπόλεμες ζώνες, νεκροταφεία και ιστορικά πεδία μαχών.

Σημείο αναφοράς για τη δημοτικότητα του σκοτεινού τουρισμού είναι η απόφαση της πλατφόρμας εναλλακτικής διαμονής Airbnb να προσφέρει την ευκαιρία για μια τρομακτική τουριστική εμπειρία για την ημέρα του Χαλογουίν, κάτι που έγινε για πρώτη φορά το 2015 στις κατακόμβες του Παρισισύ, με εξίσου μακάβριες διανυκτερεύσεις να ακολουθούν τις επόμενες χρονιές – όπως τη διανυκτέρευση στο κάστρο του Δράκουλα το 2016.

Τη φιλοσοφία του Airbnb να ασχοληθεί με την εναλλακτική δραστηριότητα του σκοτεινού τουρισμού ακολούθησε και το Netflix, προβάλλοντας τη σειρά του Νεοζηλανδού δημοσιογράφου David Farrier, The Dark Tourist. Η σειρά, που καταπιάνεται με ριψοκίνδυνες ή μακάβριες τουριστικές εμπειρίες – συμπεριλαμβανομένου της αναπαράστασης μιας μάχης εναντίον των Ναζί και μιας οργανωμένης εκδρομής για παράνομη εισδοχή στις ΗΠΑ από τα σύνορα του Μεξικού – παρουσιάζει και ένα αφιέρωμα για την Κύπρο. Στο συγκεκριμένο επεισόδιο, ο Farrier προσπαθεί να εισχωρήσει – χωρίς επιτυχία – στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου, ενώ θίγει και το σημαντικό ζήτημα της συναισθηματικής σύνδεσης με τον προορισμό, και πως αυτή μπορεί να διαφέρει σημαντικά για ένα ντόπιο και ένα τουρίστα αναψυχής.

Τι σημαίνει για την Κύπρο;
Ο σκοτεινός τουρισμός αναπτύσσεται ανεξάρτητα από την επιθυμία των αρχών και των τουριστικών παραγόντων ενός προορισμού να τον προωθήσουν. Εάν ο προορισμός εμπεριέχει σε κάποιο βαθμό το μακάβριο στοιχείο, είναι πιθανόν να ελκύσει τουρίστες που ενδιαφέρονται να έρθουν σε επαφή με το στοιχείο αυτό και να μάθουν την ιστορία ενός τραγικού ή τρομακτικού περιστατικού στην αυθεντική τοποθεσία του.

Στην Κύπρο, πολλοί τουρίστες ελκύονται από την ιστορία της διαίρεσης του νησιού. Ακόμα περισσότερο όμως ελκύονται από τη θέα της νεκρής ζώνης που διακόπτει την εμπορική και κοσμοπολίτικη εικόνα της πρωτεύουσας, και από την ύπαρξης μιας «πόλης φάντασμα», που μπορεί κάποιος να δει από κοντινή τοποθεσία, ή να της ρίξει μια ματιά από το τουριστικό πλοιαράκι που διαφημίζει την ύπαρξή της.

Ο σκοτεινός τουρίστας για την Κύπρο, όμως, δεν περιορίζεται σε επισκέπτες αναψυχής που βλέπουν με δέος εγκαταλελειμένα κτίρια με σημάδια από σφαίρες. Πολύ συχνά συμπεριλαμβάνει και επισκέπτες που θέλουν να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους ως προς την εθνική διαμάχη του νησιού, και πως αυτή επηρεάζει τους ντόπιους στο σήμερα. Τα τελευταία χρόνια, προορισμοί με το στοιχείο του σκοτεινού τουρισμού όπως ακριτικά χωριά κατά μήκος της νεκρής ζώνης, η διαιρεμένη πρωτεύουσα, αλλά και η ίδια η νεκρή ζώνη έχει γίνει αποδέκτης ερευνητών, συγγραφέων, φωτογράφων, δημοσιογράφων, αλλά και ακτιβιστών, πολιτικών προσώπων και ειρηνευτών. Αυτό το ενδιαφέρον δείχνει, όχι μόνο την πολύπλευρη φύση του «σκοτεινού τουρίστα», αλλά και τη δυνατότητα του σκοτεινού τουρισμού να δράσει ως εργαλείο ενημέρωσης για περιοχές που έχουν πληγεί από πόλεμο και να αναδείξει τη μεταπολεμική εμπειρία τοπικών κοινοτήτων.

Αναπόφευκτα, το ευρύ φάσμα του σκοτεινού τουρισμού και η αυξανόμενη δημοτικότητά του, δημιουργεί τόσο τη πιθανότητα έντονων αντιπαραθέσεων μεταξύ ντόπιων και επισκεπτών, αλλά και θετικές προοπτικές αλληλοκατανόησης και ενημέρωσης. Η μελέτη του λοιπόν ως ένα ιδιαίτερο είδος τουρισμού είναι καταλυτκή, ιδιαίτερα εφόσον αναπτύσσεται ανεξάρτητα από την παρουσία υποδομών, οργανωμένων εκδρομών και στρατηγικών προώθησης.
 
Δρ. Κατερίνα Αντωνίου
Λέκτορας Τουρισμού, Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus