Η πρόσφατη Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα (European Grids Package) της Ε.Ε. είναι ένα ολοκληρωμένο πακέτο μεταρρυθμίσεων για τον τρόπο με τον οποίο η Ευρώπη σχεδιάζει, αδειοδοτεί, χρηματοδοτεί και λειτουργεί τα ηλεκτρικά της δίκτυα, από το επίπεδο μεταφοράς μέχρι τα δίκτυα διανομής.
Για την Κύπρο, δεν είναι ένα γενικό ευρωπαϊκό κείμενο, αλλά ένας πρακτικός οδικός χάρτης που, αν αξιοποιηθεί, μπορεί να βγάλει τη χώρα μας από την ενεργειακή απομόνωση, να μειώσει το κόστος του ηλεκτρισμού και να σταματήσει τη σπατάλη ηλιακής ενέργειας.
Σε επίπεδο περιεχομένου, η δέσμη μέτρων περιλαμβάνει τέσσερις μεγάλες ενότητες:
- νέο ευρωπαϊκό σχεδιασμό δικτύων και «ενεργειακοί διάδρομοι»,
- μεταρρύθμιση των κανόνων για άδειες και συνδέσεις,
- ενίσχυση χρηματοδότησης και επιμερισμού κόστους, και
- ψηφιοποίηση, ασφάλεια και αποθήκευση.
Στο επίκεντρο βρίσκεται η διαπίστωση ότι η Ε.Ε. υστερεί κατά περίπου 88 γιγαβάτ σε διασυνοριακή ικανότητα μεταφοράς μέχρι το 2030 και ότι χωρίς επιθετικές επενδύσεις και έξυπνη διαχείριση, ούτε οι κλιματικοί στόχοι ούτε η μείωση των λογαριασμών είναι εφικτά.
Το πακέτο αλλάζει την ίδια τη φιλοσοφία του ευρωπαϊκού σχεδιασμού δικτύων. Η Ε.Ε. αναλαμβάνει πλέον ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση ενός ενιαίου, μακροχρόνιου σεναρίου για την ανάπτυξη των δικτύων έως το 2040-2050, πάνω στο οποίο θα βασίζεται ο δεκαετής ευρωπαϊκός προγραμματισμός, με ειδική αναφορά στα έργα κοινού ενδιαφέροντος και στα νέα έργα των ενεργειακών διαδρόμων.
Ανάμεσα στους οκτώ στρατηγικούς ενεργειακούς διαδρόμους, η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ (Great Sea Interconnector) κατατάσσεται σε έργο κρίσιμης σημασίας, ως ο μόνος τρόπος να σταματήσει η Κύπρος να είναι το τελευταίο αδιασύνδετο κράτος μέλος της Ε.Ε. με την εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού.
Η Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα φέρνει βαθιές αλλαγές στο πώς σχεδιάζονται και εγκρίνονται έργα δικτύων και συνδέσεις ΑΠΕ και αποθήκευσης. Εισάγει αρχές όπως η «first-ready first-served» λογική στις ουρές σύνδεσης, με σαφή κριτήρια ωριμότητας και χρονοδιαγράμματα, ώστε να απομακρύνονται έγκαιρα τα καθαρά κερδοσκοπικά έργα που δεσμεύουν ισχύ χωρίς να υλοποιούνται. Προβλέπει επίσης επιτάχυνση των αδειοδοτήσεων με απλοποίηση διαδικασιών, ενδεχόμενη εφαρμογή «θετικής σιωπής» (αν η διοίκηση δεν απαντήσει εντός προθεσμίας, η άδεια τεκμαίρεται) και δημιουργία ενιαίων ψηφιακών πυλών για όλες τις άδειες ΑΠΕ, αποθήκευσης και δικτύων σε κάθε κράτος-μέλος.
Επίσης, το πακέτο αγγίζει τον ευαίσθητο τομέα της χρηματοδότησης και του επιμερισμού κόστους.
Η Ε.Ε. αναγνωρίζει ότι για την κάλυψη των αναγκών μέχρι το 2030 απαιτούνται επενδύσεις άνω των 580 δισεκατομμυρίων ευρώ σε δίκτυα, αλλά και ότι η τυφλή μετακύλιση του κόστους στους καταναλωτές δεν είναι πολιτικά ούτε κοινωνικά βιώσιμη.
Γι’ αυτό, η Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα προτείνει μεγαλύτερη διαφάνεια και δίκαιη κατανομή κόστους-οφελους στα διασυνοριακά έργα, διευκόλυνση της ομαδοποίησης έργων για ευκολότερη χρηματοδότηση μέσω ειδικών εταιρικών σχημάτων, καθώς και καλύτερη χρήση εργαλείων όπως το Connecting Europe Facility (CEF) και ιδιωτικά κεφάλαια.
Η ψηφιοποίηση, η ευελιξία και η ασφάλεια αναδεικνύονται σε πυλώνες ισότιμους με τις κλασικές επεκτάσεις γραμμών και υποσταθμών. Το κείμενο τονίζει ότι πριν επενδύσουμε σε νέα καλώδια, πρέπει να εξαντλήσουμε τη δυναμικότητα των υφιστάμενων δικτύων μέσω τεχνολογιών ενίσχυσης του δικτύου, ψηφιακών τεχνολογιών, έξυπνων μετρητών, δυναμικών ορίων ροής και τιμολογίων που στέλνουν σωστά σήματα στους χρήστες.
Επίσης, η φυσική και κυβερνοασφάλεια των δικτύων εντάσσεται ρητά στον σχεδιασμό, με δυνατότητα χρηματοδότησης μέτρων ανθεκτικότητας από το Connecting Europe Facility (CEF), ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από προμηθευτές υψηλού ρίσκου και να ενισχυθεί η προστασία έναντι κυβερνοεπιθέσεων.
Σε αυτό το ευρωπαϊκό πλαίσιο, η Κύπρος δεν μπορεί να παραμείνει παρατηρητής. Πρώτον, η Κύπρος πρέπει να αναθεωρήσει ριζικά τον δεκαετή προγραμματισμό ανάπτυξης των δικτύων μεταφοράς και διανομής σε πλήρη σύγκλιση με το ευρωπαϊκό σενάριο και τις απαιτήσεις της Δέσμης Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα όπως προνοεί η από το 2019 σχετική Ρυθμιστική Απόφαση της ΡΑΕΚ για τον επανασχεδιασμό του ηλεκτρικού συστήματος της Κύπρου.
Παρά την καθυστέρηση που παρατηρείται στην υλοποίηση της εν λόγω Ρυθμιστικής Απόφασης χρειάζεται άμεση δράση για το σχεδιασμό ενός ενεργητικού, προληπτικού δικτύου που να ενσωματώνει υψηλή διείσδυση ΑΠΕ, μαζική εξάπλωση αντλιών θερμότητας, ηλεκτροκίνηση, και συστήματα αποθήκευσης.
Η ευρωπαϊκή απαίτηση για καλύτερο συντονισμό σχεδιασμού μεταφοράς-διανομής και για έγκαιρη ενίσχυση των κομβικών περιοχών με έντονη ανάπτυξη ΑΠΕ είναι ιδανική αφορμή για να διορθωθούν τα σημερινά σημεία συμφόρησης στο κυπριακό ηλεκτρικό δίκτυο. Δεύτερη και θεμελιώδης προτεραιότητα είναι η επιτάχυνση και θωράκιση της διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ.
Τρίτον, η χώρα μας χρειάζεται μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στο καθεστώς αδειοδοτήσεων και στις ουρές σύνδεσης, αξιοποιώντας τα εργαλεία που φέρνει η Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα. Η καθιέρωση διαφανούς συστήματος «first-ready first-served» με σαφή στάδια ωρίμανσης, προθεσμίες και ποινές για όσους δεσμεύουν ισχύ χωρίς να προχωρούν, να απελευθερώσει χώρο για σοβαρά έργα συστημάτων αποθήκευσης.
Παράλληλα, η δημιουργία ενιαίας ψηφιακής πλατφόρμας για όλες τις αιτήσεις έργων ΑΠΕ, δικτύων και αποθήκευσης, όπως προβλέπει το ευρωπαϊκό πακέτο, θα απαντήσει στη χρόνια κριτική για καθυστερήσεις.
Τέταρτον, η Κύπρος πρέπει να μεταφέρει τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις για ψηφιοποίηση και έξυπνα δίκτυα σε συγκεκριμένο εθνικό πρόγραμμα επενδύσεων.
Η εγκατάσταση έξυπνων μετρητών, η εισαγωγή δυναμικών τιμολογίων χρήσης δικτύου, η ανάπτυξη κεντρικών συστημάτων διαχείρισης ευελιξίας και αποθήκευσης, καθώς και η ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας των κρίσιμων υποδομών, δεν μπορούν να παραμένουν σε πιλοτικό στάδιο τη στιγμή που η Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα δίνει ξεκάθαρο σήμα και παρέχει δυνατότητα ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.
Ταυτόχρονα, οι εθνικές Ρυθμιστικές Αποφάσεις πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι επενδύσεις αυτές δεν θα μεταφράζονται μηχανικά σε αυξήσεις δικτύου για τον τελικό καταναλωτή, αλλά θα συνοδεύονται από μετρήσιμα οφέλη σε μείωση περικοπών ΑΠΕ, βελτίωση αξιοπιστίας και συγκράτηση χονδρεμπορικών τιμών.
Πέμπτον, κομβική είναι η σύνδεση της στρατηγικής για τα δίκτυα με την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.
Η Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα στηρίζεται στην εκτίμηση ότι καλύτερα, πιο διασυνδεδεμένα και πιο έξυπνα δίκτυα μπορούν να μειώσουν το συνολικό κόστος του συστήματος, περιορίζοντας τη σπατάλη, την ανάγκη για εφεδρικές μονάδες ορυκτών καυσίμων και την έκθεση στις τιμές διεθνών καυσίμων.
Σε μια χώρα όπου οι περικοπές ηλιακής παραγωγής αυξάνονται και η ενεργειακή φτώχεια επιδεινώνεται, η ευθυγράμμιση με τη Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα δεν είναι τεχνική πολυτέλεια, αλλά βασική κοινωνική πολιτική.
Κάθε κιλοβατώρα ΑΠΕ που δεν χάνεται στο δίκτυο, και κάθε ευρώ που εξοικονομείται σε επίπεδο συστήματος, μπορεί να περάσει στον λογαριασμό του νοικοκυριού και της μικρής επιχείρησης.
Η Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα λειτουργεί ως καθρέφτης για την κυπριακή ενεργειακή πολιτική. Ενώ η Ευρώπη επιχειρεί ένα άλμα προς ένα διασυνδεδεμένο, ψηφιακό και ανθεκτικό ενεργειακό σύστημα, η Κύπρος καλείται να αποφασίσει αν θα παραμείνει μια απομονωμένη, ακριβή και τεχνικά εύθραυστη νησίδα ή αν θα αξιοποιήσει το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο για να μετασχηματίσει τα δίκτυά της.
Αυτό προϋποθέτει πολιτική βούληση, θεσμική σοβαρότητα και τεχνική επάρκεια, αλλά και μια νέα ειλικρίνεια προς την κοινωνία αφού η φθηνότερη, καθαρότερη και ασφαλέστερη ενέργεια δεν θα έρθει με συνθήματα, αλλά με την συνεχή ανάπτυξη και αναβάθμιση σε δίκτυα, υποσταθμούς, λογισμικά και κανόνες, εκεί ακριβώς όπου η Δέσμη Μέτρων για τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα δίνει πλέον τα εργαλεία.
*Καθηγητής Ενεργειακών Συστημάτων, Frederick University.
