Το μποτιλιάρισμα της κυπριακής οικονομίας

Μέρος Α’
Η Κυπριακή οικονομία μοιάζει, μεταφορικά, με αυτοκινητόδρομο ταχείας κυκλοφορίας ο οποίος είναι ασφυκτικά συνωστισμένος με χρήστες τεσσάρων ταχυτήτων: 

(1)    συνεπείς και νομοταγείς οδηγοί με οχήματα που δεν αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε προβλήματα (με χαρακτηριστικά που, μεταφορικά, προσομοιάζουν στους «υγιείς και βιώσιμους δανειολήπτες»), 
(2)    οδηγοί που παρουσιάζουν κάποια μηχανολογικά προβλήματα, μικρότερου ή μεγαλύτερου βαθμού (προσομοιάζουν στους «εν δυνάμει βιώσιμους δανειολήπτες», δηλαδή σε εκείνους τους δανειολήπτες που ναι μεν θέλουν να εξυπηρετήσουν τις υποχρεώσεις τους, διάφορες όμως χρηματοοικονομικές δυσκολίες δεν τους επιτρέπουν την πλήρη τήρηση του προγράμματος αποπληρωμής), 
(3)    οδηγοί των οποίων τα οχήματα έχουν ακινητοποιηθεί / καταστραφεί (μεταφορικά, οι «μη βιώσιμοι δανειολήπτες»), και 
(4)    οδηγοί οι οποίοι, ενώ τα οχήματα τους δεν αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε προβλήματα, οι ίδιοι καταστρατηγούν τους κανόνες κυκλοφοριακής αγωγής (προσομοιάζουν στους «στρατηγικούς κακοπληρωτές», ήτοι στους δανειολήπτες που ενώ είναι βιώσιμοι επιλέγουν, για τους δικούς τους λόγους, να μην πληρώνουν τις οφειλές τους).  

Η πρώτη κατηγορία οδηγών, που συνιστά περίπου το ένα δεύτερο του συνόλου, κινείται με πλήρη εφαρμογή των κανόνων οδικής συμπεριφοράς και χωρίς μηχανικές βλάβες και με επάρκεια καυσίμων στον αυτοκινητόδρομο.  

Βρίσκουν όμως συνεχώς εμπόδια υπό τη μορφή των οδηγών που παρά το γεγονός ότι καταβάλλουν προσπάθειες για να τηρήσουν τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας, αντιμετωπίζουν επιδιορθώσιμες μηχανικές βλάβες ή και ανεπάρκεια καυσίμων, με αποτέλεσμα να κινούνται με πολύ χαμηλές ταχύτητες και ενίοτε να ακινητοποιούνται.  

Βρίσκουν επίσης στην πορεία τους διάσπαρτα, ακινητοποιημένα οχήματα, τα οποία αντιμετωπίζουν ανεπανόρθωτες μηχανικές βλάβες και εμποδίζουν την ομαλή ροή της κυκλοφορίας, βάζοντας σε κίνδυνο όλους τους εν κινήσει οδηγούς.  

Αντιμετωπίζουν, τέλος, όλους εκείνους τους ασυνείδητους οδηγούς που έχουν την αίσθηση  ότι ο αυτοκινητόδρομος είναι δική τους ιδιοκτησία και, χωρίς κανένα σεβασμό προς τους υπόλοιπους συνοδοιπόρους, καταπατούν κάθε οδικό κανόνα και θέτουν με την ασυνέπειά τους σε κίνδυνο όλους τους υπόλοιπους χρήστες του αυτοκινητόδρομου.   

Ο συνωστισμός βεβαίως προκαλεί ασφυκτικό μποτιλιάρισμα που περιορίζει την ελεύθερη και ασφαλή ροή στον αυτοκινητόδρομο, με κίνδυνο ατυχήματος σε κάθε στροφή, ενώ μετατρέπει τα πάντα σε αργή κίνηση και εμποδίζει την αποτελεσματική και ταχεία διαδρομή προς τον τελικό προορισμό.

Σε κάθε επαρκώς ευνομούμενο και αποτελεσματικό κράτος, οι λύσεις για την ανακούφιση της κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι απλές.  Ας εξετάσουμε τους «νόμους του αυτοκινητόδρομου»:

i.    Τα ακινητοποιημένα οχήματα μετακινούνται ή ρυμουλκούνται αναγκαστικά και με αμεσότητα εκτός του αυτοκινητόδρομου για να αποφευχθεί η πρόκληση αλυσίδας ατυχημάτων
ii.    Οι ριψοκίνδυνοι, ασυνείδητοι οδηγοί υποχρεώνονται, με αυστηρότατες ποινές, να συνετιστούν και να εφαρμόζουν τους κανόνες οδικής συμπεριφοράς ενώ, σε αντίθετη περίπτωση, αποκλείονται υποχρεωτικά από τη χρήση του αυτοκινητόδρομου
iii.    Τέλος, οι οδηγοί που αντιμετωπίζουν μηχανολογικά προβλήματα, προχωρούν στην πρώτη έξοδο κινδύνου ή λωρίδα ασφαλείας όπου τυγχάνουν επιδιορθώσεων και ανεφοδιασμού και οδηγούνται και πάλι με ασφάλεια στον αυτοκινητόδρομο.

Η ομαλή ροή επαναφέρεται, η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια του αυτοκινητόδρομου διασφαλίζονται και οι χρήστες του αφήνονται απερίσπαστοι να εκτελέσουν την επιλεχθείσα  διαδρομή τους προς τον προορισμό τους.

Μπορεί η ανωτέρω περιγραφή να αποτελεί μια γενικευμένη μεταφορά, δεν παύει όμως να απεικονίζει με αρκετά μεγάλη ακρίβεια και με απλό και κατανοητό τρόπο το τι συμβαίνει σήμερα στην οικονομία.  Γιατί όμως η μεταφορική απόδοση της οικονομίας με όρους «αυτοκινητοδρόμου» και «οδικής κυκλοφορίας» σταματά απλά στην περιγραφή και δεν επεκτείνεται και στην υλοποίηση;  
-    Γιατί οι αυτονόητες λύσεις για την αποσυμφόρηση της οδικής κυκλοφορίας είναι τόσο δύσκολο να εφαρμοστούν, μεταφορικά, στην πραγματική μας οικονομία;  
-    Γιατί δεν ξεκαθαρίζει το τοπίο από τα συντρίμμια των μη βιώσιμων δανειοληπτών που αποφράσσουν και παρακωλύουν την απρόσκοπτη ροή της οικονομίας, κλειδώνοντας πόρους και κεφάλαια σε μη παραγωγικούς σκοπούς;  
-    Γιατί είναι όλες οι έξοδοι κλειστές και γιατί δεν υπάρχουν «λωρίδες ασφαλείας» για ασφαλή «επιδιόρθωση» των εν δυνάμει βιώσιμων δανειοληπτών και την επαναφορά τους στην παραγωγική οικονομία;  
-    Γιατί η «αστυνόμευση» των στρατηγικών κακοπληρωτών είναι τόσο αναποτελεσματική;

Ως μέτρο σύγκρισης λοιπόν, ας εξετάσουμε πού και πώς αποτυγχάνουν οι «νόμοι της πραγματικής οικονομίας»:
i.    Οι μη βιώσιμοι δανειολήπτες συνωστίζονται και συγχρωτίζονται με τους υγιείς δανειολήπτες,

(1)    λόγω της αδράνειας ή και της ανεπάρκειας πόρων (ανθρώπινου δυναμικού, χρόνου) από τους πιστωτές / τις τράπεζες

(2)    κυρίως όμως λόγω της αναποτελεσματικότητας και της δαπανηρότητας, τόσο σε χρόνο όσο και σε κόστος, του θεσμικού πλαισίου, ο σκοπός του οποίου θα έπρεπε να είναι η γρήγορη και αποτελεσματική ρευστοποίηση ή εκκαθάριση των περιουσιακών στοιχείων και η αποδοτική επιστροφή τους στον παραγωγικό ιστό της οικονομίας. 

Υπάρχουν σήμερα χιλιάδες συσσωρευμένες υποθέσεις εταιρικών εκκαθαρίσεων και ιδιωτικών πτωχεύσεων που βρίσκονται σε εκκρεμότητα και πολύ περισσότερες αστικές αγωγές που βρίσκονται στο χρονοντούλαπο των Δικαστηρίων.  Υπάρχουν επίσης χιλιάδες δικαστικά διατάγματα για εκποίηση ενυπόθηκης περιουσίας που είναι από χρόνια συσσωρευμένα στο Κτηματολόγιο (πριν την ψήφιση του παρόντος Νόμου περί εκποιήσεων).  Όσο για το νέο Νόμο περί Εκποιήσεων, δε φαίνεται μέχρι σήμερα να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός, αφού «επιτρέπει» την έγερση διαφόρων εμποδίων σε κάθε στάδιο της όχι και τόσο απλής διαδικασίας, ενώ η απουσία, σε πολλές ακόμα περιπτώσεις, ξεχωριστών τίτλων ιδιοκτησίας δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την όλη διαδικασία ξεκαθαρίσματος.

Δεν μας εκπλήσσει καθόλου άλλωστε όταν διαβάζουμε ότι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Κύπρος είχε για το 2014 τη χειρότερη απόδοση, σε σύνολο 20 χωρών, σε σχέση με το χρόνο που απαιτείται για την απονομή δικαιοσύνης.  Το Διάγραμμα 1 πιο κάτω είναι αρκούντως αποκαλυπτικό.  Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μόλις δημοσιεύσει και τα αποτελέσματα για το 2015, όπου και πάλι η Κύπρος επιδεικνύει και πάλι τη χειρότερη απόδοση, σε σύνολο 23 χωρών, με σημαντική επιδείνωση συγκριτικά με το 2014 σε ό,τι αφορά στο χρονικό πλαίσιο για την απονομή της δικαιοσύνης.  Επιπρόσθετα, η πιο πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Τράπεζας «Doing Business 2017» κατατάσσει τη Κύπρο στην 139η θέση από σύνολο 190 χωρών σε ό,τι αφορά στην απονομή δικαιοσύνης.

Διάγραμμα 1
Μέσος Όρος Ημερών για την Απονομή Δικαιοσύνης σε Αστικές Διαφορές

Source: European Commission, European Commission for the Efficiency of Justice

Το Διάγραμμα 2 δείχνει το συσχετισμό μεταξύ του μέσου χρονικού διαστήματος που απαιτείται για την αναγκαστική εκποίηση ενυπόθηκης περιουσίας και του ύψους των Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη χώρα μας να κρατά και πάλι τα σκήπτρα.

Διάγραμμα 2
Συσχετισμός Χρόνου Αναγκαστικής Εκποιήσεως και Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων


Πηγή: International Monetary Fund, στοιχεία 2014

ii.    Οι στρατηγικοί κακοπληρωτές «διευκολύνονται» στην καταστρατήγηση κάθε κανόνα και ηθικής αρχής αφού «αξιοποιούν στο μέγιστο» αφενός την αδράνεια και την αναβλητικότητα, ή και την έλλειψη επαρκών πόρων, των πιστωτών, και αφετέρου το αναποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο.  Στην ουσία, εκμεταλλεύονται καταχρηστικά την ατιμωρησία (αδικαιολόγητα κοινή, και ατυχώς αποδεκτή από την κοινωνία μας, σε τόσες εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής)  που απορρέει από τα κενά και τη δυσλειτουργία τόσο του οργανωτικού και λειτουργικού μοντέλου των τραπεζών, ενόψει του μεγάλου όγκου των υποθέσεων που έχουν να αντιμετωπίσουν, όσο και της δυσλειτουργικής πρακτικής εφαρμογής του θεσμικού – νομοθετικού πλαισίου 

iii.    Οι εν δυνάμει βιώσιμοι δανειολήπτες, τέλος, αντιμετωπίζουν αριθμό προκλήσεων: 
(1)    κάποιοι δεν αποδέχονται ή δεν αντιλαμβάνονται ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα που απαιτούν επίλυση
(2)    κάποιοι άλλοι δεν έχουν την τεχνογνωσία ή την εμπειρία ή και τους πόρους για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, με αποτέλεσμα να μην εκμεταλλεύονται τα εργαλεία και τις μεθοδολογίες που υπάρχουν στη διάθεσή τους
(3)    ενώ κάποιοι βλέπουν με καχυποψία τις τράπεζές τους και δεν προσφεύγουν, έγκαιρα, για βοήθεια  
(4)    στην αντίπερα όχθη, αν και ο σκοπός των τραπεζών είναι να εντοπίζουν και  να βοηθούν τους εν δυνάμει βιώσιμους δανειολήπτες, πολλές φορές δεν έχουν τους πόρους για να ανταπεξέλθουν με ταχύτητα στο μεγάλο όγκο υποθέσεων, ενώ άλλες φορές αντιμετωπίζουν και αυτές με μεγάλη δυσπιστία τους δανειολήπτες
(5)    εξίσου σημαντικό είναι ότι πολλές φορές οι λύσεις που υλοποιούνται δεν είναι ούτε μακροπρόθεσμες, ούτε ανθεκτικές, με αποτέλεσμα οι εν δυνάμει βιώσιμοι δανειολήπτες να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν και να επανέρχονται αργά ή γρήγορα σε δυσχέρεια.  Η Κύπρος εξάλλου έχει το υψηλότερο ιδιωτικό χρέος σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας (περίπου 280%), δημιουργώντας έτσι μια σοβαρότατη ανισορροπία σε ό,τι αφορά στην πραγματική ικανότητα εξυπηρέτησής του. 

Δεν είναι αλήθεια αλλόκοτο πώς με την παραμικρή βλάβη, τo αυτοκίνητό μας βρίσκεται εν ριπή οφθαλμού στο συνεργείο για επιδιόρθωση, ενώ μας παίρνει τόσο χρόνο να απευθυνθούμε για βοήθεια, εάν βεβαίως το κάνουμε τελικά, όταν το νοικοκυριό μας ή η επιχείρησή μας αντιμετωπίζει προβλήματα;  Τελικά, τι έχει μεγαλύτερη αξία, το αυτοκίνητό μας ή οι κόποι μιας ζωής;

Συνεχίζεται στο Μέρος Β’