Φορολογική Συνείδηση: Το αντίδοτο στην κρίση;

Αναντίλεκτα, οι τελευταίοι μήνες μας έχουν κάνει όλους πιο φτωχούς σε υλικά αγαθά, έχουν όμως αυξήσει κατακόρυφα τις χρηματοοικονομικές και άλλες συναφείς γνώσεις του μέσου Κύπριου, σε βαθμό που να μπορεί στα ίσα να συζητήσει (ακόμα και να αμφισβητήσει αν χρειαστεί) απόφοιτους πανεπιστημίου με εξειδίκευση στα θέματα αυτά.  Οικονομικοί όροι όπως ο ELA και πότε σταματά να χορηγείται ή ποιος δικαιούται να τον λάβει, οι αποδόσεις των Ευρωπαϊκών Spreads, το resolution των τραπεζών και πώς θα πρέπει πιο σωστά να ερμηνευτεί, το γνωστό πια σε όλους bail-in και πολλά άλλα, αποτελούν βούτυρο στο ψωμί μας ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας.  

Το τελευταίο διάστημα όμως, όλο και πυκνώνουν οι αναφορές τόσο στα έντυπα όσο και στα ηλεκτρονικά μέσα σε μια νέα (για αρκετούς από εμάς) έννοια, αυτήν της «φορολογικής συνείδησης» ή tax consciousness, όπως είναι ευρέως γνωστή.  Η φορολογική συνείδηση πολύ δύσκολα μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς στο χαρτί, παρόλο που το νόημα της είναι ξεκάθαρο στον κάθε έναν από εμάς.  Στην πιο απλή και ελεύθερη της μετάφραση, η φορολογική συνείδηση είναι η εθελούσια συμμόρφωση προς τις φορολογικές υποχρεώσεις που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της προσωρινής ή μόνιμης παραμονής σε μια χώρα.

Η φορολογική συμμόρφωση όμως, δεν προϋποθέτει και την ύπαρξη φορολογικής συνείδησης, σε αντίθεση με την ύπαρξη φορολογικής συνείδησης που πάντοτε μετουσιώνεται σε φορολογική συμμόρφωση και όχι μόνο.

Η έννοια της φορολογικής συνείδησης αποτελεί θέμα συζήτησης κυρίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης ή και παρατεταμένης ύφεσης.  Το γεγονός λοιπόν, ότι η έννοια αυτή κερδίζει έδαφος μέρα με την μέρα, δεν είναι καθόλου άσχετο με το γεγονός ότι η Κύπρος περνά αυτή την περίοδο μιαν άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση η οποία επεκτείνεται και τροφοδοτείται από την κρίση θεσμών και αξιών που καθημερινά βιώνουμε ενίοτε σε ατομικό και άλλοτε σε ομαδικό επίπεδο.

Αξίζει να δούμε ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη φορολογική συνείδηση για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τα βασικότερα αίτια που την προκαλούν, αλλά και πώς οι παράγοντες αυτοί την επηρεάζουν.

Η φορολογική συνείδηση αποτελεί σύμφωνα με μελέτες, τον καθρέφτη που αποτυπώνει την σχέση εμπιστοσύνης που υπάρχει μεταξύ των πολιτών μιας χώρας και του πολιτικού συστήματος, κατ’ επέκταση της κυβέρνησης μιας χώρας.  Σύμφωνα πάντα με τις ίδιες μελέτες, η σχέση αυτή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την γνώμη (θετική ή αρνητική) που έχουν οι πολίτες προς το πολιτικό (και πολιτειακό) σύστημα μιας χώρας.  Όσο πιο θετική είναι η εικόνα που εκπέμπει το σύστημα, τόσο πιο ψηλό το επίπεδο εμπιστοσύνης των πολιτών σε αυτό, με φυσικό επακόλουθο να παρατηρούνται στις χώρες αυτές ψηλά επίπεδα φορολογικής συνείδησης τα οποία μεταφράζονται με μαθηματική ακρίβεια σε φορολογική συμμόρφωση (π.χ. Σκανδιναβικές χώρες).

Οι παράγοντες που καθορίζουν το ύψος της φορολογικής συνείδησης, όπως θα δούμε στη συνέχεια δεν θα μας ξενίσουν και πιθανόν να μπορέσουμε με κάποιους από αυτούς να ταυτιστούμε κιόλας.
Σε χώρες λοιπόν στις οποίες κατ’ εξακολούθηση παρατηρούνται χαμηλά ποσοστά φορολογικής συνείδησης, οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει απόλυτη ταύτιση με το επίπεδο και την ποιότητα των υπηρεσιών που οι πολίτες θεωρούν ότι λαμβάνουν από το κράτος σε αντάλλαγμα, είτε αυτές αφορούν την ελεύθερη πρόσβαση και την ποιότητα στην εκπαίδευση, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την καταλληλότητα των υποδομών και δικτύων και γενικά του επίπεδου και της ποιότητας ζωής που οι πολίτες μπορούν να απολαύσουν.

Σε χαμηλά ποσοστά φορολογικής συνείδησης οδηγούν και φαινόμενα κακοδιαχείρισης στη δημόσια διοίκηση, μεταφραζόμενα σε κατάχρηση κεφαλαίων (embezzlement of funds), αδιαφάνεια στη λήψη αποφάσεων, αλόγιστες σπατάλες δημοσίων πόρων και κονδυλίων (τα οποία προέρχονται από χρήματα φορολογουμένων), ανοχή και ατιμωρησία της διαφθοράς και γενικά μια μορφή χαλαρής και επιλεκτικής εφαρμογής των νόμων.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ως απότοκο του χαμηλού δείκτη φορολογικής συνείδησης μεταξύ των πολιτών στις χώρες αυτές, παρατηρήθηκαν επίσης σημαντικά προβλήματα κοινωνικής συνοχής.

Η καλλιέργεια λοιπόν (φορολογικής) συνείδησης είναι εκ των ων ουκ άνευ, αν θέλουμε να ξεφύγουμε από την δίνη της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης μια ώρα γρηγορότερα.  Τα παρεμφερή πλεονεκτήματα που θα προκύψουν για την Κύπρο σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι πολύ μεγαλύτερα από τα στεγνά οικονομικά οφέλη και θα γίνουν αντιληπτά στο σύνολο της κοινωνίας μας και κατ’ επέκταση στο επίπεδο της ποιότητας ζωής αυτής, αλλά πρωτίστως των επερχόμενων γενεών.