Σχέδιο για την ενίσχυση της χρήσης του ευρώ σε όλο τον κόσμο καταρτίζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, με την ελπίδα να μετατρέψει τη μειωμένη εμπιστοσύνη του κόσμου στην πολιτική και χρηματοπιστωτική ηγεσία των ΗΠΑ σε πλεονέκτημα για την Ευρώπη.
Οι γραμμές ρευστότητας -συμφωνίες για τη χορήγηση δανείων σε σύντομο χρονικό διάστημα σε άλλες κεντρικές τράπεζες- αποτελούν από καιρό ένα τυπικό μέρος των μέσων αντιμετώπισης κρίσεων των κεντρικών τραπεζών, αλλά η ΕΚΤ σκέφτεται τώρα να τις επαναπροσδιορίσει για να προωθήσει τους πολιτικούς στόχους της Ευρώπης, όπως δήλωσαν τέσσερις αξιωματούχοι της κεντρικής τράπεζας στο POLITICO.
Ένας από τους στόχους του σχεδίου είναι να απορροφήσει τυχόν κλυδωνισμούς σε περίπτωση που οι ΗΠΑ -οι οποίες εδώ και δεκαετίες στηρίζουν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα με δολάρια- αποφασίσουν ξαφνικά να μην το κάνουν ή να συνδέσουν την υποστήριξή τους με απαράδεκτους όρους.
Ο άλλος στόχος είναι να στηρίξει πιο ενεργά το εξωτερικό εμπόριό της και, τελικά, να αποκομίσει μερικά από τα οφέλη που οι ΗΠΑ έχουν απολαύσει ιστορικά από τον έλεγχο του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος.
Ο Φρανσέσκο Παπάδια, συνεργάτης του Bruegel, ο οποίος στο παρελθόν ήταν γενικός διευθυντής των αγορών της ΕΚΤ, δήλωσε στο POLITICO ότι τέτοιες προσπάθειες είναι λογικές και αντανακλούν την αυξανόμενη προθυμία των ευρωπαϊκών αρχών να δουν το ευρώ να χρησιμοποιείται ευρύτερα σε όλο τον κόσμο.
Τι είναι η γραμμή ρευστότητας
Οι κεντρικές τράπεζες χρησιμοποιούν συνήθως δύο τύπους διευκολύνσεων για να δανείζονται μεταξύ τους: είτε ανταλλάσσοντας ένα νόμισμα με ένα άλλο (γραμμές ανταλλαγής) είτε παρέχοντας κεφάλαια έναντι εξασφαλίσεων που εκφράζονται στο νόμισμα του δανειστή (γραμμές επαναγοράς).
Η ΕΚΤ διατηρεί επί του παρόντος μόνιμες, απεριόριστες γραμμές ανταλλαγής με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, την Τράπεζα του Καναδά, την Τράπεζα της Αγγλίας, την Ελβετική Εθνική Τράπεζα και την Τράπεζα της Ιαπωνίας, καθώς και μόνιμες αλλά περιορισμένες γραμμές με τις κεντρικές τράπεζες της Δανίας και της Σουηδίας. Κάτι ανάλογο ισχύει και για την Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας, με περιορισμούς τόσο ως προς τον όγκο όσο και ως προς τη διάρκεια.
Άλλες κεντρικές τράπεζες που αναζητούν ρευστότητα σε ευρώ πρέπει να βασίζονται σε γραμμές επαναγοράς γνωστές ως EUREP, στο πλαίσιο των οποίων μπορούν να δανειστούν περιορισμένα ποσά σε ευρώ για περιορισμένο χρονικό διάστημα έναντι εξασφαλίσεων υψηλής ποιότητας εκφρασμένων σε ευρώ.
Επί του παρόντος, μόνο η Ουγγαρία, η Ρουμανία, η Αλβανία, η Ανδόρα, το Σαν Μαρίνο, η Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο και το Κοσσυφοπέδιο διαθέτουν τέτοιες γραμμές.
Ωστόσο, αυτές οι ενεργές γραμμές παραμένουν αχρησιμοποίητες από τις 2 Ιανουαρίου 2024 -και ακόμη και στο αποκορύφωμα της κρίσης του Covid, η χρήση τους κορυφώθηκε σε μόλις 3,6 δισεκατομμύρια ευρώ.
Για τους διεθνείς εταίρους της ευρωζώνης, η γνώση ότι μπορούν να έχουν πρόσβαση στο ευρώ σε περιόδους κρίσης είναι από μόνη της πολύτιμη, καθώς συμβάλλει στην πρόληψη των αυτοεκπληρούμενων φόβων για χρηματοπιστωτική αστάθεια.
Ωστόσο, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι, εάν διαμορφωθούν με αρκετή γενναιοδωρία, οι διευκολύνσεις αυτές μπορούν επίσης να μειώσουν τις ανησυχίες σχετικά με τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών ή την έλλειψη ρευστότητας.
Τέτοιες λεπτομέρειες μπορεί να ακούγονται ακαδημαϊκές, αλλά η διαθεσιμότητα γραμμών ρευστότητας έχει πραγματικές επιπτώσεις στις επιχειρήσεις: Μια ρουμανική αυτοκινητοβιομηχανία της οποίας η τράπεζα έχει προβλήματα στην εξασφάλιση ευρώ μπορεί να μην καταφέρει να πληρώσει έναν προμηθευτή στη Γερμανία, διαταράσσοντας την παραγωγή της και αυξάνοντας το κόστος της.
«Η γνώση ότι οι ξένες εμπορικές τράπεζες μπορούν να δανειστούν σε ευρώ, έχοντας παράλληλα τη διασφάλιση ότι έχουν πρόσβαση σε ρευστότητα σε ευρώ [ως μέτρο ασφαλείας], ενθαρρύνει τη χρήση του ευρώ», εξήγησε ένας υπεύθυνος για τον καθορισμό των επιτοκίων της ΕΚΤ.
«Οι γραμμές ρευστότητας, ιδίως το EUREP, πρέπει να είναι ευέλικτες, απλές και εύκολες στην ενεργοποίηση», υποστήριξε. Μια επιλογή, είπε, θα ήταν να επεκταθούν σε περισσότερες χώρες. Μια άλλη θα μπορούσε να είναι να καταστεί το EUREP μόνιμη διευκόλυνση -εξαλείφοντας κάθε αμφιβολία σχετικά με το αν και υπό ποιες προϋποθέσεις θα χορηγείται πρόσβαση στο ευρώ.
Ο Παπάδια πρόσθεσε ότι η ΕΚΤ θα μπορούσε επίσης να διευκολύνει την πρόσβαση στο EUREP μειώνοντας το κόστος του, αυξάνοντας τους διαθέσιμους όγκους ή επεκτείνοντας το χρονικό πλαίσιο χρήσης.
Δεν είναι απλώς ένα ακαδημαϊκό ζήτημα
Ο επικεφαλής της γαλλικής κεντρικής τράπεζας, Φρανσουά Βιλερουά ντε Γκαλό, πρότεινε σε πρόσφατη ομιλία του ότι η Ευρώπη θα μπορούσε τουλάχιστον να πάρει παράδειγμα από την Κίνα, σημειώνοντας ότι το Ευρωσύστημα «μπορεί να κάνει την τιμολόγηση σε ευρώ πιο ελκυστική» επεκτείνοντας την παροχή γραμμών ρευστότητας σε ευρώ.
Η Κίνα έχει δημιουργήσει περίπου 40 γραμμές ανταλλαγής με εμπορικούς εταίρους σε όλο τον κόσμο για να στηρίξει το αναπτυσσόμενο εξωτερικό εμπόριό της, ιδίως με φτωχότερες και λιγότερο σταθερές χώρες.
Αντίθετα, η ΕΚΤ -ένα ιστορικά επιφυλακτικό όργανο- «δεν προωθεί το ευρώ στον ίδιο βαθμό που η Κίνα προωθεί το Ρενμίνμπι (σ.σ. «νόμισμα του λαού» ή αλλιώς κινεζικό γουάν)», σύμφωνα με τον Παπάδια
Ένας άλλος υπεύθυνος χάραξης πολιτικής δήλωσε στο POLITICO ότι, ενώ υπάρχει ευρεία συναίνεση ότι οι γραμμές ρευστότητας πρέπει να καταστούν πιο ευρέως διαθέσιμες, το Διοικητικό Συμβούλιο δεν έχει ακόμη συζητήσει τις λεπτομέρειες.
Ο διοικητής της Αυστριακής Εθνικής Τράπεζας, Μάρτιν Κόχερ, δήλωσε στο POLITICO σε πρόσφατη συνέντευξη ότι δεν έχει γίνει «καμία βαθύτερη συζήτηση» στο Συμβούλιο, προσθέτοντας ότι δεν βλέπει κανένα λόγο να προωθηθούν ενεργά οι γραμμές ρευστότητας του ευρώ.
«Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να δημιουργηθούν κίνητρα ή να δημιουργηθεί ζήτηση. Αντίθετα, αν υπάρχει ζήτηση, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για αυτήν», είπε, αναγνωρίζοντας ότι «η προετοιμασία είναι πολύ σημαντική».
Σημείωσε ότι οι ασταθείς πολιτικές των ΗΠΑ θα μπορούσαν να αναγκάσουν το ευρώ «να αναλάβει ισχυρότερο ρόλο στη διεθνή σφαίρα», τόσο ως αποθεματικό νόμισμα όσο και στις συναλλαγές.
Σύμφωνα με έκθεση του Reuters νωρίτερα αυτό το μήνα, παρόμοιες ανησυχίες μεταξύ των κεντρικών τραπεζών σε όλο τον κόσμο έχουν πυροδοτήσει μια συζήτηση σχετικά με τη δημιουργία μιας εναλλακτικής λύσης για τα μέτρα στήριξης της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, μέσω της συγκέντρωσης των δικών τους αποθεμάτων σε δολάρια.
Αποστροφή κινδύνου και άλλα εμπόδια
Ωστόσο, οι γραμμές ανταλλαγής, ειδικότερα, δεν είναι χωρίς κινδύνους.
«Ο κύριος κίνδυνος είναι ότι η χώρα θα χρησιμοποιήσει μια ανταλλαγή και στη συνέχεια δεν θα είναι σε θέση να επιστρέψει τα ευρώ που έχει αντλήσει», δήλωσε ο Παπάδια. «Και τότε θα μείνετε με ξένο νόμισμα που δεν ξέρετε τι να κάνετε».
Αυτό είναι ακριβώς το είδος της παγίδας στην οποία, σύμφωνα με την προειδοποίηση ορισμένων οικονομολόγων, πέφτει η ΗΠΑ με τη γραμμή ανταλλαγής 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς την Αργεντινή. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θέλουν πραγματικά το νόμισμα της Αργεντινής», έγραψε ο Μπραντ Σέτσερ του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων σε μια ανάρτηση στο blog του.
«Αναμένουν να αποπληρωθούν σε δολάρια, οπότε θα ήταν μια τεράστια αποτυχία αν η ανταλλαγή δεν πραγματοποιηθεί ποτέ και το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ μείνει με ένα σωρό πέσος».
Μια τέτοια σκέψη, σύμφωνα με έναν άλλο αξιωματούχο της κεντρικής τράπεζας, θα ωθήσει την ΕΚΤ να επικεντρωθεί πρώτα στη μεταρρύθμιση των γραμμών EUREP, που ήταν πάντα το προτιμώμενο εργαλείο της.
Το πρόβλημα με αυτό, ωστόσο, είναι ότι η χρήση του EUREP μπορεί να περιοριστεί από την έλλειψη ασφαλών περιουσιακών στοιχείων σε ευρώ που μπορούν να χρησιμεύσουν ως εξασφάλιση. Ο Παπάδια σημείωσε ότι το δίκτυο γραμμών ρευστότητας της Fed λειτουργεί επειδή «η Fed έχει το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ως ένα είδος εταίρου στην παροχή αυτών των ανταλλαγών».
Όσο η Ευρώπη δεν καταφέρει να δημιουργήσει ένα κοινό χρεωστικό μέσο, αυτό μπορεί να θέσει ένα φυσικό όριο σε τέτοιες γραμμές.
Ακόμη και με ένα ασφαλές περιουσιακό στοιχείο, η εστίαση πρώτα στις γραμμές ρευστότητας θα μπορούσε να είναι σαν να βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο, δήλωσε ο Τζιανλούκα Μπενίνιο, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης και πρώην επικεφαλής του τμήματος διεθνών ερευνών της Fed της Νέας Υόρκης.
Η μειωμένη γεωπολιτική σημασία της Ευρώπης σημαίνει ότι η ΕΚΤ είναι απίθανο να δει μεγάλη ζήτηση -σκόπιμα δημιουργημένη ή όχι- για τη ρευστότητά της εκτός Ευρώπης χωρίς πολύ ευρύτερες αλλαγές, δήλωσε ο Μπενίνιο στο POLITICO.
Οι γραμμές ρευστότητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση των στόχων σας εάν έχετε ήδη εξουσία -αλλά δεν μπορούν να τη δημιουργήσουν.
Για αυτό, υποστήριξε, η Ευρώπη χρειάζεται πρώτα ένα σαφές πολιτικό όραμα για τον ρόλο της στην παγκόσμια οικονομία, παράλληλα με μια Ένωση Κεφαλαιαγορών και τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου -ζητήματα που μόνο οι πολιτικοί μπορούν να αντιμετωπίσουν.
