Windfall tax πριν καν σηκώσουν κεφάλι

Η επιβολή διαφόρων μορφών windfall taxes στην Ευρώπη έχει καταγράψει σημαντική αύξηση μετά την περίοδο της πανδημίας, με τους αναλυτές να σχολιάζουν πως πρόκειται ουσιαστικά για ένα τρόπο αύξησης των κρατικών εσόδων και συνάμα ικανοποίησης του λαϊκού περί δικαίου αισθήματος σε δύσκολες περιόδους υψηλού πληθωρισμού.

Στην Κύπρο το τελευταίο διάστημα έχει ξεκινήσει μία συζήτηση σε σχέση με την πρόθεση του Υπουργείου Οικονομικών να μελετήσει το ενδεχόμενο επιβολής windfall tax στα κέρδη των τραπεζών με αφορμή τα αυξημένα κέρδη που καταγράφουν τα τελευταία τρίμηνα λόγω της πολιτικής ανόδου των επιτοκίων που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Ωστόσο, η κερδοφορία ήταν άγνωστη λέξη στις πλειστες κυπριακές τράπεζες τα τελευταία 10 και πλέον χρόνια. Ακόμα και την τελευταία εξαετία, που θεωρητικά η κατάσταση είχε βελτιωθεί, τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου (ΚΤΚ) καταδεικνύουν πως το κυπριακό τραπεζικό σύστημα στο σύνολό του κατέγραψε ζημιές. Σύμφωνα με την τελευταία έκδοση της ΚΤΚ «Συγκεντρωτικά στοιχεία για τον Κυπριακό τραπεζικό τομέα» την εξαετία 2017-2022 καταγράφηκαν συνολικές ζημιές σχεδόν €1 δισ. και κέρδη περίπου €500 εκατ. συγκεντρωτικά. Συγκεκριμένα, τρεις χρονιές ήταν ζημιογόνες και τρεις κερδοφόρες με το συνολικό ισοζύγιο να είναι αρνητικό. Οι ζημιές οφείλονταν τόσο στην ανάγκη για προβλέψεις και στην προσπάθεια διόρθωσης του ισολογισμού τους (πωλήσεις ΜΕΔ) όσο και στην πολυετή στρατηγική της ΕΚΤ για αρνητικά καταθετικά επιτόκια. Ο μεγάλος όγκος καταθέσεων έναντι των δανείων, είναι και μία από τις βασικές διαφορές μεταξύ Κύπρου και Ιταλίας η οποία ανακοίνωσε πρόσφατα την αρχική της απόφαση για επιβολή windfall tax στις τράπεζες, προκαλώντας αναταράξεις στις ευρωπαϊκές αγορές και εκνευρισμό στους διεθνείς επενδυτές με αποτέλεσμα να διαφοροποιήσει την αρχική της απόφαση. Στην Ιταλία, ο Δείκτης Δανείων προς καταθέσεις ξεπερνά το 100%, ενώ στην Κύπρο ο μέσος όρος είναι κάτω από 50%. Άρα για πολλά χρόνια οι κυπριακές τράπεζες κατέγραφαν σημαντικές ζημιές λόγω της πολιτικής χαμηλών επιτοκίων αλλά και της συνειδητής απόφασής τους να μην διώξουν καταθέσεις, ειδικά λιανικής οι οποίες αποτελούν και την πλειοψηφία.

Σύμφωνα με το τελευταίο Risk Dashboard της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΑΤ) ο Δείκτης δανείων προς καταθέσεις στην Κύπρο ήταν ο δεύτερος χαμηλότερος στην ΕΕ και ο Δείκτης κάλυψης ρευστότητας ο τρίτος υψηλότερος και πολύ πιο πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Πάντως, η έννοια της επαναλαμβανόμενης και συνεχιζόμενης κερδοφορίας προφανώς και δεν υφίσταται για το κυπριακό τραπεζικό σύστημα, κάτι που είναι ξεκάθαρο άλλωστε και από τα μερίσματα που είχαν παραχωρήσει οι συστημικές τράπεζες τα τελευταία χρόνια, τα οποία, με εξαίρεση την RCB Bank που πλέον δεν υπάρχει, ήταν μηδαμινά. Μόλις πριν μερικές βδομάδες η Τράπεζα Κύπρου κατόρθωσε να διανείμει μικρό μέρισμα στους μετόχους της. Το μέρισμα δόθηκε για πρώτη φορά μετά από 10 και πλέον δύσκολα χρόνια, που είχαν χαρακτηριστικό γνώρισμα τη μεγάλη αβεβαιότητα και τις αυξήσεις κεφαλαίου σχεδόν για όλες τις κυπριακές τράπεζες.

Μια τέτοια απόφαση αμέσως μόλις οι τράπεζες κατόρθωσαν να καταγράψουν κερδοφορία, είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει σε μείωση της τιμής των μετοχών των τραπεζών οι οποίες ήδη είναι undervalued ενώ αναλυτές υπενθυμίζουν πως σήμερα μικρο-μέτοχοι είναι και οι κουρεμένοι καταθέτες.

Τα δημόσια οικονομικά
Η συζήτηση γύρω από το ενδεχόμενο επιβολής windfall tax στις τράπεζες, αναπόφευκτα πάει κι ένα βήμα παραπέρα, καθώς το επόμενο ερώτημα, αφορά το πώς θα αξιοποιηθούν τα όποια επιπρόσθετα έσοδα προκύψουν για το κράτος. Σε ευρωπαϊκές χώρες, για παράδειγμα, στις οποίες επιβλήθηκε προσωρινά αντίστοιχη φορολογία, τα έσοδα χρησιμοποιήθηκαν για ελάφρυνση των λογαριασμών νοικοκυριών και επιχειρήσεων από το κόστος της ενέργειας.

Με δεδομένο ότι στην Κύπρο το τελευταίο διάστημα έχει ξεκινήσει έντονη συζήτηση για τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας, την αύξηση των κρατικών δαπανών και τη μείωση των πρωτογενών πλεονασμάτων, δικαίως τίθεται το ερώτημα γύρω από τον τρόπο αξιοποίησης των όποιων επιπρόσθετων εσόδων. Πάντως υπενθυμίζεται πως οι τράπεζες καταβάλλουν ετησίως φόρο επί των καταθέσεων που έχουν ο οποίος έχει ξεπεράσει τα €350 εκατ. την τελευταία εξαετία και ο οποίος βέβαια είναι επιπρόσθετος του φόρου επί των τόκων των καταθέσεων που πληρώνουν οι καταθέτες. Υπό αυτά τα δεδομένα, ενδεχομένως να έκανε μεγαλύτερο νόημα η επιβολή ενός windfall tax στις εταιρείες λιανικού εμπορίου και ειδικά FMCGs κατά την περίοδο της πανδημίας του COVID-19.

Στην περίπτωση των τραπεζών και ειδικά των κυπριακών που τα τελευταία χρόνια δαπάνησαν δεκάδες εκατομμύρια για εξορθολογισμό και μείωση του λειτουργικού κόστους, η όποια επιπρόσθετη επιβάρυνση είναι πιθανόν να μετακυλιστεί αναγκαστικά στα περιθώρια χορήγησης δανείων ή/και στο περιθώριο των καταθετικών επιτοκίων. Υπό τέτοιες συνθήκες, δύσκολα θα δουν οι καταθέτες την πολυπόθητη αύξηση των καταθετικών επιτοκίων για τα οποία, σήμερα, μετά από πολλά χρόνια υπάρχει το περιθώριο να ανέβουν.