Digital Payments: Το νέο πρότυπο

Οι πληρωμές και τα συστήματα πληρωμών αποτελούν σημαντικό τομέα ενδιαφέροντος για τις Κεντρικές Τράπεζες. Παρέχουν την υποδομή για τη διενέργεια πράξεων νομισματικής πολιτικής, διατηρώντας την εμπιστοσύνη των πολιτών για τη χρήση των νομισμάτων στις καθημερινές τους συναλλαγές.

Άρθρο του Κωνσταντίνου Ηροδότου,  διοικητή Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου

Tο επίκεντρο της προσοχής μου θα περιοριστεί στις λιανικές πληρωμές, οι οποίες είναι οι καθημερινές πληρωμές μικρής αξίας σε ευρώ μεταξύ ιδιωτών, εταιρειών και δημόσιων φορέων. Για παράδειγμα, πληρωμές από ιδιώτες σε εμπόρους, σε φορείς κοινής ωφέλειας ή σε παρόχους τηλεπικοινωνιών ή σε φορολογικές Αρχές, πληρωμές επιχειρήσεων για μισθοδοσία και φορολογικές υποχρεώσεις και άλλες.

Οι ψηφιακές ή αλλιώς ηλεκτρονικές λιανικές πληρωμές πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου, κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρονικής τραπεζικής - συμπεριλαμβανομένων πληρωμών Single Euro Payments Area (SEPA) και πάγιων εντολών - καθώς και (ανέπαφων) πληρωμών μέσω καρτών.

Η μεταμόρφωση των λιανικών πληρωμών

Η ψηφιοποίηση, οι αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες και η θέσπιση νομοθετικών μέτρων συνεχίζουν να τροποποιούν ριζικά τις λιανικές πληρωμές. Σήμερα βρισκόμαστε, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περίοδο στο παρελθόν, σε κρίσιμο σημείο όσον αφορά τις πολιτικές των Κεντρικών Τραπεζών στον τομέα των λιανικών πληρωμών:

• Η χρηματοοικονομική τεχνολογία (FinTech) εξελίσσεται πιο γρήγορα από ποτέ.

• Η καινοτομία και η μεταμόρφωση είναι το «νέο πρότυπο» όχι η εξαίρεση.

• Το πεδίο των λιανικών πληρωμών έχει διευρυνθεί, με την είσοδο μη τραπεζικών οργανισμών, οι οποίοι υπόκεινται σε αδειοδότηση και εποπτεία από τις αντίστοιχες αρμόδιες Αρχές.

• Φορείς που δραστηριοποιούνται σε τομείς εκτός του χρηματοοικονομικού τομέα, διαδραματίζουν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στο πεδίο των λιανικών πληρωμών.

• Η πανδημία έχει συμβάλει στην περαιτέρω ψηφιοποίηση των πληρωμών.

Οι ψηφιακές λιανικές πληρωμές μεταμορφώνονται ταχέως από βασικές υπηρεσίες, που παρείχαν παραδοσιακά οι τράπεζες, σε λύσεις οι οποίες παρέχονται και από μη τραπεζικούς οργανισμούς και διατίθενται όλο και περισσότερο στο εµπόριο. 

Πέντε case studies καινοτομίας

Οι αδειοδοτημένοι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών προσφέρουν, πλέον, αρκετές καινοτόμες λύσεις για την πραγματοποίηση λιανικών πληρωμών. Ενδεικτικά, θα επικεντρωθώ σε πέντε παραδείγματα. 

Άμεσες πληρωμές

Θεωρούνται οι λύσεις ηλεκτρονικών πληρωμών μικρής αξίας (λιανικής) που είναι διαθέσιμες 24/7/365 και επιτρέπουν την άμεση διατραπεζική εκκαθάριση μιας συναλλαγής και την πίστωση του λογαριασμού του δικαιούχου με επιβεβαίωση προς τον πληρωτή (εντός δευτερολέπτων από τη εκκίνηση της πληρωμής), ανεξάρτητα από το υποκείμενο μέσο πληρωμής και τη διαδικασία εκκαθάρισης και διακανονισμού.

Η εξέλιξη των άμεσων πληρωμών στο νέο πρότυπο για την πραγματοποίηση πληρωμών αποτελεί μία εκ των προτεραιοτήτων της στρατηγικής του Ευρωσυστήματος για τις λιανικές πληρωμές. Επιπλέον, το Ευρωσύστημα ανέπτυξε μία νέα υπηρεσία για τον διακανονισμό των άμεσων πληρωμών, η οποία ονομάζεται TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) και προσφέρει υψηλό επίπεδο προσβασιμότητας, οριστικό και αμετάκλητο διακανονισμό για άμεσες πληρωμές σε χρήμα κεντρικής τράπεζας 365 ημέρες τον χρόνο. Ως μέλος του Ευρωσυστήματος, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου είναι έτοιμη να παρέχει υποστήριξη στις εγχώριες τράπεζες και άλλους δυνητικούς συμμετέχοντες, υπό τον ρόλο της ως διαχειριστή του TARGET2-CY, για την ένταξή τους στο TIPS.

Επιλογές μέσω κινητού

Οι καινοτόμες αυτές λύσεις βασίζονται συνήθως στα παραδοσιακά μέσα πληρωμών, όπως κάρτες, εμβάσματα ή άμεσες χρεώσεις, επιτρέποντας στα έξυπνα τηλέφωνα να χρησιμοποιούνται ως συσκευές εκκίνησης για την πραγματοποίηση πληρωμών.

Οι πληρωμές μέσω κινητού μπορούν να ταξινομηθούν σε πληρωμές με προσέγγιση, όπως οι ανέπαφες πληρωμές με κάρτα στο σημείο πώλησης, αξιοποιώντας την τεχνολογία Near Field Communication, καθώς και σε εξ αποστάσεως πληρωμές (μέσω διαδικτύου).

Λύσεις ψηφιακού πορτοφολιού

Τα ψηφιακά πορτοφόλια επιτρέπουν στους κατόχους τους να χρησιμοποιούν κάρτες ή λογαριασμούς πληρωμών, για να πραγματοποιούν πληρωμές με την ίδια ευκολία, όπως αν χρησιμοποιούσαν κάρτες ή μετρητά από ένα φυσικό πορτοφόλι.

Ηλεκτρονική τιμολόγηση

Η ηλεκτρονική τιμολόγηση, γνωστή και ως ηλεκτρονική παρουσίαση και πληρωμή τιμολογίων, αφορά στην αυτοματοποίηση και απλοποίηση επιχειρησιακών διαδικασιών για την έκδοση, αποστολή, παραλαβή, επεξεργασία των στοιχείων των τιμολογίων και κατά συνέπεια στην πραγματοποίηση ταχύτερων πληρωμών σε σχέση με τα παραδοσιακά τιμολόγια.

Χρήμα σε ψηφιακή μορφή

Η ψηφιοποίηση των πληρωμών δεν περιορίζεται στα υφιστάμενα μέσα πληρωμών, όπως αποδεικνύεται από τη μεγεθυνόμενη χρήση κρυπτοστοιχείων ενεργητικού.

Γι’ αυτό τον λόγο, χώρες ανά το παγκόσμιο διερευνούν την πιθανή έκδοση χρήματος Κεντρικής Τράπεζας σε ψηφιακή μορφή. Αδιαμφισβήτητα, σε ένα κόσμο όπου οι πολίτες κάνουν ολοένα και περισσότερες πληρωμές ηλεκτρονικά και η αγορά ψηφιακών πληρωμών συνεχίζει να αναπτύσσεται, το ψηφιακό ευρώ θα αποτελούσε για όλους - νοικοκυριά, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις - μια επιπλέον επιλογή για την πραγματοποίηση πληρωμών. Στο πλαίσιο της υφιστάμενης φάσης διερεύνησης προς πιθανή έκδοση του ψηφιακού ευρώ, το Ευρωσύστημα έχει αναγνωρίσει ότι η πρόοδος στην τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (Distributed Ledger Technology – DLT), η οποία υποστηρίζει τα εναλλακτικά μέσα πληρωμών - όπως τα ψηφιακά νομίσματα - θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και για το ψηφιακό ευρώ. Στο σημείο αυτό επιθυμώ να διευκρινίσω ότι το ψηφιακό ευρώ δεν θα ισοδυναμούσε με κρυπτοστοιχείο ενεργητικού.

Τα κρυπτοστοιχεία ενεργητικού διαφέρουν ουσιαστικά από το χρήμα Κεντρικής Τράπεζας: οι τιμές τους είναι συχνά ευμετάβλητες, πράγμα που καθιστά δύσκολη τη χρήση τους ως μέσων πληρωμής ή ως μονάδων μέτρησης αξίας και δεν υποστηρίζονται από κανένα δημόσιο οργανισμό.

Το κυπριακό πεδίο των πληρωμών

Στην Κύπρο, η χρήση των μετρητών παραμένει πολύ υψηλή, με το ποσοστό να ανέρχεται - σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για το 2019 - σε 83% των συναλλαγών (73% σε όρους αξίας). Ωστόσο, φαίνεται ότι οι Κύπριοι στρέφονται σταδιακά προς τις κάρτες, με το ποσοστό χρήσης να ανέρχεται σε 70% των συναλλαγών για το 2021 από 53% για το 2016. Αυτό οφείλεται - μεταξύ άλλων - στη διεύρυνση του ανώτατου ορίου σε 50 ευρώ για τις ανέπαφες συναλλαγές στο εμπόριο καθώς και στην διαδεδομένη χρήση των καρτών για πληρωμές μέσω διαδικτύου.

Λόγω της υψηλής προτεραιότητας που αποδίδει το Ευρωσύστημα για προώθηση και χρήση των άμεσων πληρωμών, αναφέρω ότι αυτή η υπηρεσία δεν παρέχεται ακόμα από τις Κυπριακές Τράπεζες.

Επί της παρούσης, είναι εφικτές οι ηλεκτρονικές πληρωμές μεταξύ λογαριασμών πελατών της ίδιας τράπεζας, ωστόσο αυτές δεν θεωρούνται άμεσες πληρωμές.

Ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης

Αναγνωρίζοντας ότι οι άμεσες πληρωμές είναι το μέλλον, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου διαδραματίζει ρόλο καταλύτη, μέσω της ανάληψης διάφορων δράσεων στο πλαίσιο λειτουργίας της Εθνικής Επιτροπής Πληρωμών στην οποία προεδρεύει και συμμετέχουν τόσο οι πάροχοι όσο και οι χρήστες των υπηρεσιών πληρωμών.  

Οι άμεσες πληρωμές αποτελούν πιο αποδοτικό και οικονομικό μέσο πληρωμής έναντι των ακριβών επιταγών και καρτών, που χρησιμοποιούνται ευρέως σήμερα στη χώρα μας. Όπως έχει αποδειχτεί από χώρες που έχουν το προβάδισμα, παρέχονται τεράστιες ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη σε σχέση με οικονομίες που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν ευρέως τα μετρητά αντί τις άμεσες πληρωμές.

Η προώθηση των άμεσων πληρωμών (έναντι των επιταγών που διατίθενται σε έντυπη μορφή) συνάδει με την πράσινη ατζέντα που προωθούν οι σύγχρονοι οργανισμοί.

Τα οφέλη για τις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της Κυβέρνησης είναι πολλαπλά. Ενδεικτικά, αφορούν σε (α) μεγιστοποίηση της διαχείρισης μετρητών και ρευστότητας, (β) μείωση στον χρόνο διακανονισμού συναλλαγών, (γ) πραγματοποίηση πληρωμών για άμεση παράδοση αγαθών, ακόμα και εκτός επίσημου ωραρίου εργασίας, (δ) καταβολή συντάξεων και μισθών, ειδικά για περιπτώσεις όπου εργοδοτείται προσωπικό για έκτακτη εργασία ή για ορισμένη διάρκεια, έτσι ώστε να καταβάλλονται οι μισθοί για την εργασία που επιτελέστηκε, (ε) αιτήσεις αποζημίωσης, ειδικά για την επιστροφή των ασφαλισμένων εξόδων σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, (στ) αποζημιώσεις και άλλα.

Οι τράπεζες να αναλάβουν δράση

Οι άμεσες πληρωμές μπορεί επίσης να αποτελέσουν ένα μέσο για μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική ενσωμάτωση. Σύμφωνα με κοινοτική νομοθεσία, όλοι οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν δικαίωμα να ανοίγουν βασικό λογαριασμό πληρωμών ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση ή τον τόπο κατοικίας τους.

Η δυνατότητα να στέλνουν και να λαμβάνουν άμεσες πληρωμές από κινητό τηλέφωνο, μπορεί να δώσει στους πολίτες κίνητρο να αποκτήσουν πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες για πρώτη φορά είτε να τις χρησιμοποιούν συχνότερα.

Εδώ θα συνοψίσω τα κύρια μηνύματα προς τις τράπεζες, λόγω επερχόμενης νομοθετικής ρύθμισης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την υποχρεωτική μετάβαση στις άμεσες πληρωμές. Θα πρέπει να αναληφθούν δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση το συντομότερο, στοχεύοντας ταυτόχρονα στη διαχείριση του ψηφιακού αναλφαβητισμού στην Κύπρο. Θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην επιμόρφωση του κοινού για τους τρόπους διαχείρισης του κινδύνου απάτης, ο οποίος υφίσταται ούτως ή άλλως για όλες τις υπηρεσίες πληρωμών.

Σε σχέση με το τελευταίο σημείο, επειδή οι άμεσες πληρωμές καθίστανται αμετάκλητες εντός 10 δευτερολέπτων, μειώνεται η δυνατότητα ανάκτησης κεφαλαίων. Ωστόσο, το κοινό, οι επιχειρήσεις και οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών δύνανται να λάβουν προληπτικά μέτρα, παρόμοια με αυτά που ήδη λαμβάνουν, για τη διαχείριση περιπτώσεων απάτης που αφορούν άλλες υπηρεσίες πληρωμών.

Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί ότι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας λύσεις για τη χρήση της ηλεκτρονικής ταυτοποίησης και υπογραφής, με υψηλό επίπεδο διασφάλισης, που αναγνωρίζεται σε όλα τα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ως εκ τούτου, είναι εφικτή η περαιτέρω ενίσχυση της ασφάλειας και κατά συνέπεια η καταπολέμηση της απάτης όσον αφορά την πραγματοποίηση άμεσων πληρωμών.

Συμπερασματικά, η συλλογική δέσμευση των τραπεζών για την παροχή άμεσων πληρωμών στους πελάτες τους, σε συνδυασμό με ενημερωτικές εκστρατείες για το ευρύτερο κοινό, θα συμβάλουν σημαντικά στη διάδοση της νοοτροπίας της υιοθέτησης καινοτομιών για την πραγματοποίηση ψηφιακών πληρωμών τόσο εντός της χώρας μας όσο και προς άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.