Τα αρνητικά επιτόκια ήρθαν για να μείνουν

Πέραν των αρνητικών επιτοκίων, λίγο αργότερα, το 2015 και εφόσον η ευρωπαϊκή οικονομία δεν ανέκαμψε, η ΕΚΤ προχώρησε με νέα πολιτική, τη λεγόμενη «ποσοτική χαλάρωση». Ξεκίνησε δηλαδή τη μαζική αγορά ομολόγων, κυρίως από τις τράπεζες, με αποτέλεσμα τη διοχέτευση περαιτέρω ρευστότητας στην αγορά.

Όπως διαφάνηκε, η συνεχής μονοδιάστατη επεκτατική νομισματική πολιτική, η οποία δεν συνοδεύτηκε από παράλληλες δημοσιονομικές πολιτικές, δημιούργησε στρεβλώσεις.

Μέχρι σήμερα, η ΕΚΤ συνεχίζει να επιβάλλει αρνητικά επιτόκια στις τράπεζες που επιλέγουν να φυλάνε τη ρευστότητά τους αντί να τη διαθέτουν μέσω δανεισμού στην πραγματική οικονομία. Βασικά, τράπεζες με υπερβάλλουσα ρευστότητα, που στην ουσία δεν μπορούν να τη διοχετεύσουν στην πραγματική οικονομία λόγω έλλειψης ποιοτικών ευκαιριών, αντιμετωπίζουν επιπλέον κόστος που επηρεάζει την κερδοφορίας τους καθώς οφείλουν να πληρώνουν για να «παρκάρουν» τις καταθέσεις τους.

Σήμερα, το βασικότερο πρόβλημα των παρατεταμένων αρνητικών επιτοκίων που αφορά τις τράπεζες, είναι ότι εδώ και πέντε χρόνια δεν έχουν μετακυλήσει το κόστος αυτό στους πελάτες τους, αλλά συνεχίζουν να το απορροφούν οι ίδιες. Αυτό συμπιέζει ποικιλοτρόπως το περιθώριο κέρδους των εμπορικών τραπεζών, με αρνητικές συνέπειες για την ευρύτερη οικονομία.

Όσο οι τράπεζες προστατεύουν τους καταθέτες από το κόστος των αρνητικών επιτοκίων, προσφέροντας στην ουσία τα προϊόντα τους σε τιμές κάτω του κόστους, αυξάνουν τις προκλήσεις που ήδη αντιμετωπίζουν. Ένα σημαντικό μέρος της λύσης του προβλήματος αυτού εναπόκειται στο να αντιληφθεί ο κόσμος ότι για να διατηρεί τις καταθέσεις τους στην τράπεζα θα πρέπει να πληρώνει. Μπορεί να ακούγεται παράδοξο, «μα θα πληρώνω για να μου φυλάει η Τράπεζα τα λεφτά μου;» αλλά δυστυχώς η «φύλαξη» των καταθέσεων έχει κόστος για τις τράπεζες και η τρέχουσα νομισματική πολιτική της ΕΚΤ αυξάνει αυτό το κόστος.

Όμως το να εστιάζεται η συζήτηση μόνον στα αρνητικά επιτόκια καταθέσεων αποτελεί τη μια όψη του νομίσματος. Για να αποτυπωθεί ορθά η νέα κατάσταση των αρνητικών επιτοκίων, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι ένας καταθέτης που δύναται να αντιμετωπίσει αρνητικό επιτόκιο στις καταθέσεις του, επωφελείται ήδη από τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια που πληρώνει για προς τον δανεισμό του.

Έως τώρα, κάποιες τράπεζες κατάφεραν να περιορίσουν τις συνέπειες των αρνητικών επιτοκίων στην κερδοφορία τους. Αυτό το πέτυχαν είτε μέσω αύξησης του δανεισμού (με σχετικά χαμηλά επιτόκια όπως αναφέρεται και πιο πάνω), είτε μέσω αύξησης άλλων ασφαλών επενδύσεων με χαμηλές αλλά αποδεκτές αποδόσεις, που σιγά σιγά γίνονται δυσεύρετες ή μέσω μείωσης των λειτουργικών δαπανών τους που όμως, ως επί το πλείστο αφορούν δαπάνες ανελαστικού χαρακτήρα. Οι τράπεζες αυτές προσπαθούν εδώ και χρόνια να μην επιβαρύνουν τους καταθέτες τους.

Στην Ευρώπη τα αρνητικά καταθετικά επιτόκια έχουν εφαρμοστεί εδώ και χρόνια. Ευρωπαϊκές τράπεζες, κυρίως στις Σκανδιναβικές χώρες, αλλά και στη Γερμανία και στην Ελβετία, επιβάλλουν χρεώσεις στους επιχειρηματικούς τους πελάτες εδώ και καιρό, ενώ πρόσφατα άρχισαν τις χρεώσεις και σε μικρότερα ποσά, ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα.
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία, δεδομένων των ανησυχιών και της αβεβαιότητας που επικρατεί, τείνουν να παγιώσουν τα αρνητικά επιτόκια και επομένως θεωρείται δεδομένο ότι θα πρέπει όλοι μας να τα αντιμετωπίσουμε. Για τις τράπεζες η επιβολή χρεώσεων στις καταθέσεις θεωρείται πλέον μονόδρομος.

Καταληκτικά, η νομισματική και η δημοσιονομική πολιτική, όπως προαναφέρθηκε, πρέπει να ασκούνται παράλληλα και συνδυαστικά για την επίτευξη των επιθυμητών στόχων και την αποφυγή στρεβλώσεων. Το θετικό για όλους στην προκειμένη είναι ότι με την υπάρχουσα νομισματική πολιτική μειώνεται σημαντικά το κόστος δανεισμού των κυβερνήσεων λόγω των μαζικών αγορών ομολόγων από την ΕΚΤ. Έτσι, γίνεται ευκολότερο για τις κυβερνήσεις να αναλάβουν δημοσιονομικές πρωτοβουλίες και να αυξήσουν τις δημόσιες επενδύσεις τους σε έργα υποδομών, ενισχύοντας την οικονομική δραστηριότητα.

Δρ. Αντρέας Ασσιώτης
Επικεφαλής Οικονομολόγος Ελληνικής Τράπεζας