Πήγα κι εγώ στο Black Friday. Είπα να του δώσω μια τελευταία ευκαιρία, ύστερα από την απογοήτευση προηγούμενων ετών. Κάτι ψώνισα, αλλά ούτε φέτος βρήκα «τιμές χώμα». Εξάλλου, δεν είναι κυπριακό το φαινόμενο. Μικρή χώρα, όλα εισαγόμενα, πόσο να ρίξει τις τιμές μια επιχείρηση. Αυτές τις ακραίες εκπτώσεις τις βλέπεις σε κάτι Αμερικές και κάτι Λονδίνα. Παρ’ όλα αυτά – και το credit σε μεγάλο βαθμό ανήκει στην κυβέρνηση – η οικονομία όντως πετάει. Το αν αυτή η ευημερία μοιράζεται δίκαια και σε ποιο βαθμό, είναι μιας άλλη κουβέντα και αντικείμενο μιας μελλοντικής στήλης.
Κι ενώ η οικονομία δείχνει να επιταχύνει, σ’ ένα παράλληλο σύμπαν υπάρχει ένα δεύτερο «άθλημα» που αναπτύσσεται ακόμη ταχύτερα: Οι έρευνες. Ένα είδος εθνικού σαδομαζοχισμού που έχει ανέβει στην κορυφή της καθημερινής μας ατζέντας. Σε πρώτη ανάγνωση, οικονομία και έρευνες μοιάζουν ασύνδετα συστατικά. Στην πραγματικότητα όμως αποτελούν threads της ίδιας συνομιλίας. Η πρώτη δείχνει πού πάμε, οι δεύτερες τι αφήνουμε πίσω μας και τι δεν διορθώνουμε ποτέ.
Έχουμε και λέμε: Έρευνα για το Βασιλικό, για πρώην προέδρους της Δημοκρατίας, για δοσοληψίες κομματαρχών, για ύποπτες κατακυρώσεις έργων, για τα έσοδα των κομμάτων, για αερόσακους, πτητικά μέσα, διαβατήρια, θανάτους και βιασμούς στις φυλακές, για τις τιμές των καυσίμων, για ένα βιβλίο σε έκθεση, για στημένα στην μπάλα, για φωτογράφηση σορού – μέχρι και για την πυγμαχία, for God’s sake. Κι όταν τελειώσουν οι έρευνες, παίρνουν σειρά οι εκθέσεις. Follow the thread, είπαμε.
Τι καταδεικνύουν όλα αυτά; Αυτό που ξέρουμε από πάντα: Ότι τα δίχτυα προστασίας από το έγκλημα και τη διαφθορά παραμένουν τρύπια. Ότι τρέχουμε συνεχώς πίσω από τις εξελίξεις, αντί να τις προλαβαίνουμε. Ότι η ατιμωρησία, η ευνοιοκρατία, το μέσο και το κουμπαριλίκι παραμένουν σύστημα, όχι εξαίρεση. Και ότι μια κοινωνία που χρειάζεται τόσες έρευνες δεν είναι φτωχή σε χρήμα, είναι φτωχή σε αρχές.
Την ίδια ώρα, όλες αυτές οι διαδικασίες έχουν πραγματικό κόστος. Οικονομικό, αλλά και σε εργατοώρες που εξαφανίζονται σε επιτροπές και καταθέσεις. Κι όταν εμπλέκονται ξένοι εμπειρογνώμονες, το ρολόι χτυπά ακόμη πιο ακριβά. Μετά έρχεται η λυπητερή, που την πληρώνουμε όλοι. Κάπου εδώ κλείνει και ο κύκλος. Όσοι μπορούν «τρώνε», και οι υπόλοιποι παίρνουν το μπλε χαπάκι για να συνεχίσουν τη μεγάλη πορεία της λήθης, μέχρι την επόμενη έρευνα.
Αν είμαστε χειρότερα από πριν; Η απάντηση είναι ξεκάθαρα όχι. Έχω ζήσει εποχές όπου η ίδια κλίκα έτρωγε πολύ, μα πάρα πολύ περισσότερα, για δεκαετίες, χωρίς να παίρνει (σχεδόν) κανείς χαμπάρι, εκτός από τους «μέσα» και εκείνους της περιφέρειας που μάζευαν κανένα κοκαλάκι. Οι υπόλοιποι απλά χαιρόμασταν που ήμασταν ζωντανοί. Άρα ναι, υπάρχει πρόοδος. Αλλά είναι αυτό αρκετό για να σφυρίζουμε αδιάφορα;
Η ανάπτυξη και η οικονομική ευημερία – όσο καλοδεχούμενες κι αν είναι – δεν μπορούν να λειτουργούν ως άλλοθι για μια κοινωνία που εξακολουθεί να ανέχεται παραβιάσεις, σκιές και μόνιμα «υστερόγραφα». Η οικονομία μπορεί να πετά, αλλά για να το νιώσουν όλοι χρειάζεται ένα περιβάλλον στοιχειώδους ασφάλειας, διαφάνειας και προβλεψιμότητας. Αυτό δεν επιτυγχάνεται με ατελείωτες έρευνες, αλλά με ένα σύστημα που λειτουργεί σωστά πριν χρειαστούν.
Το ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι να σταματήσουν οι έρευνες. Σε μια υγιή δημοκρατία αποτελούν εργαλείο λογοδοσίας. Το ζητούμενο είναι να μην τις χρειαζόμαστε σε τέτοια ποσότητα. Να μην είναι η διαδικασία η πυξίδα, αλλά το αποτέλεσμα. Να καταφέρουμε κάποτε να ζούμε σε μια χώρα όπου δεν θα ψάχνουμε μόνιμα τι πήγε λάθος, αλλά θα θεωρούμε το σωστό αυτονόητο.
Μέχρι τότε, θα συνεχίσουμε να πορευόμαστε με τον ίδιο διχασμό. Μια οικονομία που τρέχει μπροστά και μια κοινωνία που προσπαθεί απεγνωσμένα να μην μείνει πίσω. Το ερώτημα είναι αν θα αρκεστούμε σε αυτό ή αν θα αποφασίσουμε – επιτέλους – ότι χρειαζόμαστε πιο στιβαρά δίχτυα. Δίχτυα που, έστω, να τσακώνουν τους καρχαρίες.
Οι επιτροπές κατά της διαφθοράς δεν είναι το πρόβλημα. Είναι μέρος του προβλήματος.
