Είναι, πια, γεγονός και μια ανάσα ανακούφισης ακούστηκε τα ξημερώματα ώρα Ελλάδος από την άλλη άκρη του Ατλαντικού, όταν ψηφίστηκε το τέλος του ομοσπονδιακού shutdown – και δεν μπορεί να συνοψιστεί, απλοϊκά, ότι «άνοιξαν ξανά τα υπουργεία στις ΗΠΑ».
Όλο αυτό αποτελεί μια πολυεπίπεδη επανεκκίνηση κράτους και οικονομίας: οι δείκτες από τα δημοσιονομικά ρολόγια αρχίζουν ξανά να κινούνται, οι δημόσιοι υπάλληλοι επιστρέφουν στις θέσεις εργασίας τους, οι αγορές «τιμολογούν» πάλι και η μηχανή που τροφοδοτεί τη νομισματική πολιτική πήρε μπρος.
Αν και ακόμα είναι πολύ νωρίς για να αποτιμηθεί μέχρι τελευταίου δολαρίου το τι ακριβώς συνέβη όταν «έσβησαν τα φώτα» και το πόση ελπίδα θα κεράσει το επερχόμενο μέλλον, ένα είναι βέβαιο: το παρελθόν μάς δίνει καθαρούς δείκτες για το τι έρχεται την επόμενη μέρα – και τι δεν θα μπορέσει να ανακτηθεί ποτέ ξανά, σύμφωνα με το ABC News.
Το βέβαιο είναι πως με την ψήφιση της άρσης του shutdown, τα κλειστά τμήματα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης επανεκκινούν και ενεργοποιείται η καταβολή των καθυστερημένων μισθών στους μισθωτούς του Δημοσίου (back pay).
Η πρακτική αυτή δεν είναι απλή «παράδοση»: έχει θεσπιστεί μετά το (άλλο) μεγάλο shutdown του 2018-19 (Government Employee Fair Treatment Act), που διασφαλίζει ότι οι ομοσπονδιακοί υπάλληλοι πληρώνονται αναδρομικά μόλις τελειώσει η αναστολή.
Προσοχή: το ίδιο δεν ισχύει αυτόματα για πολλούς εργολάβους/υπεργολάβους του Δημοσίου – σε προηγούμενα shutdowns, οι αναδρομικές πληρωμές δεν ήταν νομικά κατοχυρωμένες χωρίς ειδική ρύθμιση, κάτι που αφήνει «ουλές» σε αντίστοιχα νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις που ζουν από ομοσπονδιακά συμβόλαια. Φυσικά, με το «άνοιγμα» του κράτους ξαναξεκινούν εγκρίσεις, διαγωνισμοί και πληρωμές έργων.
Αυτό έχει διπλή σημασία: (α) ρευστότητα προς εργολάβους/προμηθευτές που είχε παγώσει και (β) καλύτερη ορατότητα για τα χρονοδιαγράμματα δημόσιων υποδομών (με οφέλη για κλάδους όπως υλικά, μηχανήματα, logistics). Όμως, το «χαμένο» διοικητικό capacity των εβδομάδων του shutdown συχνά δημιουργεί ουρές επεξεργασίας που κρατούν μήνες.
Μακροοικονομικό αποτύπωμα: Τι ανακτάται και τι χάνεται
Η εμπειρία της αναστολής του 2018-19 είναι διδακτική. Το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO) εκτίμησε ότι η οικονομία έχασε τότε 11 δις δολάρια από ΑΕΠ, εκ των οποίων τα 3 δις δεν ανακτήθηκαν ποτέ – μόνιμη ζημιά ~0,02% του ετήσιου ΑΕΠ.
Οι λόγοι: καθυστερημένες δημόσιες δαπάνες που δεν «πιάνονται» όλες εκ των υστέρων, χαμένη ιδιωτική δραστηριότητα γύρω από τις ομοσπονδιακές ροές και πλήγμα σε μικρές επιχειρήσεις.
Επιπλέον, όσο διαρκεί το shutdown, αναβάλλονται άδειες/πιστοποιήσεις (π.χ. από ρυθμιστικές αρχές), παγώνουν ορισμένα ομοσπονδιακά δάνεια και επιδοτήσεις και καθυστερούν επενδυτικές αποφάσεις του ιδιωτικού τομέα. Αυτή η «αόρατη» τριβή δεν εξαφανίζεται ως δια μαγείας την επόμενη μέρα.
Για την ακρίβεια, διακινδυνεύει να γίνει μόνιμη εφόσον έργα/συμβάσεις ακυρωθούν ή μετατεθούν.
Το shutdown με μια ματιά
- Τι σήμανε για την οικονομία των ΗΠΑ το shutdown
- Διήρκεσε 43 ημέρες, η μεγαλύτερη περίοδος κυβερνητικής παράλυσης στην ιστορία των ΗΠΑ, με διακοπή λειτουργίας υπηρεσιών και καθυστερήσεις πληρωμών.
- Το Bureau of Labor Statistics δεν δημοσίευσε στοιχεία ανεργίας και πληθωρισμού για δύο μήνες, δημιουργώντας «μαύρη τρύπα» δεδομένων που αποσταθεροποίησε τις αγορές και δυσχέρανε τη χάραξη πολιτικής από τη Federal Reserve.
- Πάνω από 1,8 εκατ. δημόσιοι υπάλληλοι έμειναν απλήρωτοι για έξι εβδομάδες, ενώ υπήρξαν καθυστερήσεις στα κουπόνια σίτισης SNAP, επιβαρύνοντας τα χαμηλά εισοδήματα.
- Η αβεβαιότητα περιόρισε την κατανάλωση και την επιχειρηματική εμπιστοσύνη, οδηγώντας σε πτώση της οικονομικής δραστηριότητας.
- Το CBO υπολόγισε ότι η ανάπτυξη μειώθηκε κατά 1,5 ποσοστιαίες μονάδες το δ’ τρίμηνο, με τη Berenberg να εκτιμά αύξηση μόλις 0,9% έναντι 2,8% στο προηγούμενο τρίμηνο.
- Η αναστολή χρηματοδότησης επηρέασε 42 εκατ. δικαιούχους του SNAP και προκάλεσε ακυρώσεις πτήσεων λόγω ελλείψεων προσωπικού.
- Η λήξη του shutdown ήρθε με πολιτικό συμβιβασμό υπέρ των Ρεπουμπλικανών, που πέτυχαν την κατάργηση των επιδοτήσεων του Affordable Care Act, αυξάνοντας το κόστος ασφάλισης για 22 εκατ. πολίτες.
- Τι σημαίνει η επανέναρξη του ομοσπονδιακού κράτους
- Ξεκινά η δημοσίευση των καθυστερημένων στατιστικών στοιχείων: ανεργία Σεπτεμβρίου, λιανικές πωλήσεις και ΑΕΠ γ’ τριμήνου μέσα στον Νοέμβριο, και πληθωρισμός–απασχόληση Νοεμβρίου πριν τη συνεδρίαση της Fed στις 18 Δεκεμβρίου.
- Οι αναδρομικές πληρωμές στους δημοσίους υπαλλήλους αναμένεται να ενισχύσουν προσωρινά την κατανάλωση και να αναπληρώσουν μέρος του χαμένου ΑΕΠ.
- Η ανάκαμψη προβλέπεται αδύναμη αλλά σταθερή: η Berenberg εκτιμά επανεκκίνηση της ανάπτυξης το α’ τρίμηνο του 2026.
- Η κατάργηση των επιδοτήσεων του Obamacare και το υψηλό κόστος διαβίωσης εντείνουν τις κοινωνικές ανισότητες, πλήττοντας μεσαία και χαμηλά εισοδήματα.
- Το προτεινόμενο «μέρισμα δασμών» των 2.000 δολαρίων ανά άτομο κρίνεται μη ρεαλιστικό· θα απαιτούσε 440 δις δολάρια, αυξάνοντας το δημοσιονομικό έλλειμμα στο 7–8% του ΑΕΠ το 2026 και το χρέος κοντά στο 130% έως το 2035.
- Οι περιορισμοί στη μετανάστευση (αυξημένα τέλη βίζας, απελάσεις, περιορισμένες ροές εργατικού δυναμικού) αναμένεται να μειώσουν την παραγωγικότητα και να επιβραδύνουν την ανάπτυξη.
- Προβλέψεις για ανάπτυξη: 1,9% το 2025, 1,8% το 2026, 1,5% το 2027, δείχνοντας επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας την επόμενη τριετία.
Αγορές, ομόλογα και ρίσκο διακυβέρνησης
Συνήθως οι αγορές ανασαίνουν όταν ανακοινώνεται άρση του shutdown, με τις μετοχές να κινούνται ανοδικά και τις βραχυχρόνιες αποδόσεις των Treasuries να αποκλιμακώνονται, καθώς μειώνεται ο βραχυπρόθεσμος κίνδυνος χρηματοδότησης. Όμως το «σήμα» δεν είναι πάντα γραμμικό: το τέλος ενός shutdown συχνά συνοδεύεται από έντονες ανατιμολογήσεις σε κλάδους που εξαρτώνται από την ομοσπονδιακή δαπάνη (άμυνα, υποδομές, υγεία) και σε εταιρείες με μεγάλο exposure σε συμβόλαια.
Πιο σημαντικό, οι οίκοι αξιολόγησης και οι επενδυτές δεν κοιτούν μόνο το «αν έκλεισε η συμφωνία», αλλά και το μοτίβο διακυβέρνησης. Το 2023 η Fitch υποβάθμισε τις ΗΠΑ επικαλούμενη την επαναλαμβανόμενη πολιτική ομηρία για το χρέος/προϋπολογισμό και την επιδείνωση των δημοσιονομικών.
Η Moody’s γύρισε σε «αρνητικό» το outlook, αναφέροντας μεταξύ άλλων τις θεσμικές τριβές. Έτσι, κάθε κύκλος shutdown αφήνει μόνιμο αποτύπωμα στο risk premium της χώρας.
Επίσης, όσο το κράτος είναι μερικώς κλειστό, η ροή επίσημων μακροοικονομικών στοιχείων (από BEA, Census κ.ά.) διαταράσσεται. Αυτό… «τυφλώνει» τους αναλυτές και δυσκολεύει τη Federal Reserve να εκτιμήσει έγκαιρα την πορεία της οικονομίας – ένα ρίσκο όταν συντρέχουν αποφάσεις για επιτόκια.
Με τη λήξη του shutdown, η παραγωγή επανεκκινεί, αλλά η ζημιά σε συγχρονισμό/ποιότητα δεδομένων για το συγκεκριμένο τρίμηνο δεν εξαφανίζεται πλήρως, όπως έχει τονίσει το TIME.
Αντίστοιχα, οι εκατοντάδες χιλιάδες μισθωτοί του ομοσπονδιακού Δημοσίου που είτε εργάζονταν χωρίς αμοιβή είτε ήταν σε άδεια άνευ αποδοχών επιστρέφουν και λαμβάνουν συγκεντρωτικά τα δεδουλευμένα.
Αυτό δημιουργεί βραχύ «κύμα» κατανάλωσης (ενοίκια που πληρώνονται, κάρτες που εξοφλούνται, αναβληθείσες αγορές), το οποίο βοηθά τολμηρά την τοπική οικονομία σε πόλεις με υψηλή ομοσπονδιακή παρουσία.
Ωστόσο, για τους εργολάβους που δεν καλύπτονται αυτόματα από back pay, το πλήγμα στο διαθέσιμο εισόδημα μπορεί να παραμείνει.
Από την άλλη, οι αγορές τείνουν να υποδέχονται θετικά το τέλος αυτής της πολιτικής αβεβαιότητας που έρχεται με το «λουκέτο» στο κράτος των ΗΠΑ: αποτελεί «σήμα» ότι αποφεύγεται ένα ακόμη αρνητικό σοκ ζήτησης (ιδίως αν η αναστολή ήταν παρατεταμένη).
Παράλληλα, επανέρχεται ο κανονικός προγραμματισμός δημοπρασιών ομολόγων του Δημοσίου -κρίσιμο για τη ρευστότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αλλά οι επενδυτές παρακολουθούν το εάν η συμφωνία για «άνοιγμα» του κράτους των ΗΠΑ αποτελεί γέφυρα ή λύση: μικρής διάρκειας continuing resolutions «μεταφέρουν» το ρίσκο λίγες εβδομάδες/μήνες μπροστά.
Αλλωστε, υπάρχει ένας κανόνας: όσο μεγαλύτερη η διάρκεια του shutdown -πόσο μάλλον που φέτος έσπασε κάθε ρεκόρ- τόσο εντονότερη η βύθιση του τριμήνου και τόσο μικρότερη η πλήρης ανάκτηση.
Στο μεγάλο shutdown του 2018-19, το CBO υπολόγισε μόνιμη απώλεια 3 δις δολαρίων, παρότι μεγάλο μέρος της δραστηριότητας «γύρισε» στο επόμενο διάστημα. Αντίστοιχα μοντέλα σήμερα εκτιμούν ότι πολυεβδομαδιαίες αναστολές μπορούν να κόβουν 0,1–0,2 ποσοστιαίες μονάδες από την τριμηνιαία αύξηση για κάθε εβδομάδα, ανάλογα με την έκταση των κλειστών υπηρεσιών.
Η ανάκαμψη μετά το τέλος, μοιάζει με «σκάλα»: πρώτα κινούνται οι μισθοί και άρα η κατανάλωση, μετά παίρνουν μπρος τα στατιστικά και τελευταίοι μένουν οι μεγάλοι κύκλοι επενδύσεων.
Ακόμη κι όταν η οικονομική ζημιά μοιάζει μικρή σε ετήσια βάση, οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις προϋπολογισμού ροκανίζουν το θεσμικό κεφάλαιο της χώρας.
Ο υποβιβασμός της Fitch το 2023 και η αλλαγή outlook από τη Moody’s δεν αφορούσαν μόνο τα ελλείμματα. Αφορούσαν τη δυνατότητα του πολιτικού συστήματος να χρηματοδοτεί προβλέψιμα το κράτος.
Το τέλος ενός shutdown, συνεπώς, είναι θετικό, αλλά δεν αναιρεί το «αποτύπωμα» που αφήνει κάθε επεισόδιο στις αξιολογήσεις, στις αποδόσεις και στη διεθνή εικόνα των ΗΠΑ.
Προφανώς, το τέλος του shutdown είναι ανακούφιση -για εργαζόμενους, επιχειρήσεις και αγορές. Επιστρέφουν οι μισθοί, ξαναρχίζουν οι πληρωμές, ξεπαγώνουν δεδομένα και άδειες, αποκλιμακώνεται ο βραχυχρόνιος κίνδυνος.
Όμως μένει μια μόνιμη «ουρά» σε ανάπτυξη και αξιοπιστία: ένα κομμάτι ΑΕΠ δεν ανακτάται ποτέ, ενώ οι επαναλαμβανόμενες δημοσιονομικές ομηρίες τείνουν να αυξάνουν το ασφάλιστρο κινδύνου της αμερικανικής οικονομίας.
Με άλλα λόγια, το να τελειώνει ένα shutdown είναι καλό. Το να μη χρειάζεται να αρχίσει το επόμενο, είναι το νέο αμερικάνικο όνειρο -που όλοι ελπίζουν να μη γίνει ξανά εφιάλτης.
*Ανάλυση από newmoney.gr
