Συνταξιοδοτικό: Καμπανάκι από Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας-Οι επτά συστάσεις και η ανάγκη άμεσων μέτρων

Την προσοχή όλων των αρμόδιων φορέων για την ενδυνάμωση του συνταξιοδοτικό συστήματος εφιστά το Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου (ΣΟΑΚ), καλώντας τους σε άμεση λήψη των κατάλληλων μέτρων με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση του ζητήματος.

Μετά την κατάθεση πρότασης, η οποία δημοσιεύτηκε στις 8 Ιουνίου 2023 με τίτλο «Ενδυνάμωση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος στην Κύπρο», στην οποία περιλαμβάνονται συγκεκριμένες εισηγήσεις που θεωρούνται καθοριστικές για την ενδυνάμωση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος των πολιτών, το Συμβούλιο επανέρχεται, επαναλαμβάνοντας και ενισχύοντας τις εν λόγω εισηγήσεις, οι οποίες ευθυγραμμίζονται πλήρως με προτάσεις άλλων θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. καθώς και με τα συμπεράσματα της πρόσφατης έκθεσης Ντράγκι.

Την ίδια ώρα, το ΣΟΑΚ εκφράζει την έντονη ανησυχία του γιατί ένα τόσο σημαντικό ζήτημα, που αφορά στην εκπλήρωση του στόχου της επίτευξης ενός αποδεκτού και ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης για το σύνολο των πολιτών και το οποίο μπορεί να συμβάλει θετικά στη δημοσιονομική σταθερότητα και στην πορεία της οικονομίας, συνεχίζει να συζητιέται για πολλά χρόνια χωρίς καμία ουσιαστική πρόοδο.

Ανάμεσα στις συστάσεις του ΣΟΚ, συμπεριλαμβάνονται η ενίσχυση της συμμετοχής σε επαγγελματικά ταμεία σύνταξης, η κρατική στήριξη για τους χαμηλά αμειβόμενους, η πάταξη της παραοικονομία, η αξιοποίηση του δικαιώματος μεταφοράς συνταξιοδοτικών ωφελημάτων μεταξύ επαγγελματικών ταμείων σύνταξης (ΕΤΣ), η ορθολογική διαχείριση των ΕΤΣ, η ενθάρρυνση της προαιρετικής συνταξιοδοτικής αποταμίευσης, όπως επίσης η εποπτεία και χρηματοοικονομική παιδεία.

• Διαβάστε εδώ: Οι προτάσεις του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας για το συνταξιοδοτικό-Έκκληση για αλλαγή

Οι τρεις πυλώνες που εφαρμόζουν οι ευρωπαϊκές χώρες

Όπως υπογραμμίζει σχετικά το Συμβούλιο, η διασφάλιση της συνταξιοδοτικής επάρκειας και η προστασία των συνταξιούχων από την φτώχεια αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κοινωνικές και δημοσιονομικές προκλήσεις όλων των οικονομίων, κυρίως των αναπτυγμένων, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, προσθέτοντας ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, για την αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού θέματος, εφαρμόζεται το σύστημα των τριών πυλώνων:

Πρώτος πυλώνας: αφορά στην κρατική σύνταξη, η οποία παρέχεται μέσω της υποχρεωτικής εισφοράς στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΤΚΑ) και, στην περίπτωση της Κύπρου, επιβαρύνει το μισθωτό, τον εργοδότη και το κράτος.

Δεύτερος πυλώνας: αφορά τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης (ΕΤΣ), τα οποία χρηματοδοτούνται από τον εργοδότη και τον εργαζόμενο, με στόχο τις αυξημένες αποταμιεύσεις του εργοδοτουμένου για τη συνταξιοδοτική περίοδο.

Τρίτος πυλώνας: αφορά στην προαιρετική συνταξιοδοτική αποταμίευση των πολιτών, μέσω ιδιωτικών οχημάτων συνταξιοδότησης, ώστε να μπορούν να λαμβάνουν κάποιο συμπλήρωμα στη σύνταξή τους.

Οι επτά συστάσεις

Το Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου καταγράφει τις επτά πιο κάτω συστάσεις ως ελάχιστα μέτρα / προϋποθέσεις, τα οποία, όπως υπογραμμίζει, πρέπει να ληφθούν άμεσα.

Τονίζεται επίσης ότι ανάλογες συστάσεις προς αυτή την κατεύθυνση διατυπώνονται και από άλλους φορείς, μεταξύ των οποίων και η αρμόδια ευρωπαϊκή αρχή για τις ασφαλιστικές εταιρείες και τα ταμεία επαγγελματικών συντάξεων, η European Insurance and Occupational Pensions Authority (EIOPA).

Κύρια σύσταση της EIOPA είναι η ενοποίηση και ενίσχυση της εποπτείας του τομέα, σύσταση την οποία υιοθετεί και το Συμβούλιο.

Ενίσχυση της συμμετοχής σε Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης (ΕΤΣ)

Το ΣΟΑΚ προτείνει την αυτόματη εγγραφή όλων των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα σε πολύ-επιχειρησιακό επαγγελματικό ταμείο σύνταξης ή σε επαγγελματικό ταμείο σύνταξης που προσφέρει ο εργοδότης.

Όπως αναφέρει, το 95% των επιχειρήσεων στην Κύπρο αποτελείται από πολύ μικρές εταιρείες (micro SMEs) οι οποίες εργοδοτούν λιγότερα από 10 άτομα ενώ, οι περισσότερες από αυτές, δεν προσφέρουν ΕΤΣ.

Προτεραιότητα για την ενίσχυση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος θα πρέπει να αποτελέσει, σύμφωνα με το ΣΟΑΚ, η οριζόντια προσέγγιση του θεσμού των ΕΤΣ, μέσω της επέκτασής τους με την αυτόματη εγγραφή (auto-enrollment) των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα σε πολύ-επιχειρησιακό ΕΤΣ ή σε ΕΤΣ, το οποίο προσφέρει ο εργοδότης.

Σημαντική για την προώθηση του εν λόγω μέτρου κρίνεται και η συνεισφορά του εργοδότη στα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης, διευκρινίζοντας, ωστόσο, ότι στόχος δεν είναι η οικονομική επιβάρυνση των επιχειρήσεων, η οποία πιθανόν θα οδηγούσε σε έλλειψη ανταγωνιστικότητας ή/και πληθωριστικές πιέσεις, αλλά η ενίσχυση της αποταμίευσης των εργαζομένων.

Κρατική στήριξη για τους χαμηλά αμειβόμενους

Το ΣΟΑΚ εισηγείται επίσης τη συνεισφορά του κράτους στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το ύψος του εισοδήματος του εργαζομένου δε φορολογείται και άρα ο εργαζόμενος δεν επωφελείται των εκάστοτε κινήτρων της φοροαπαλλαγής.

Για την αποφυγή επιβάρυνσης των δημόσιων οικονομικών, το Συμβούλιο προτείνει τη φορολόγηση των εφάπαξ πέραν των συνταξιοδοτικών ποσών, τα οποία αφορούν σχέδια πρόωρης αφυπηρέτησης και τον καθορισμό ανώτατου ορίου φοροαπαλλαγής ή περιορισμό του ωφελήματος για πολύ ψηλά εισοδήματα.

Επισημαίνοντας ότι τα εισοδήματα των εργαζομένων που υπόκεινται σε φορολογία έχουν αρνητικό οικονομικό αντίκτυπο στα εισοδήματα του κράτους, λόγω των φορολογικών εκπτώσεων που παρέχονται από τα επαγγελματικά ταμεία συντάξεων και τις ασφάλειες ζωής, προσθέτει ότι οι χαμηλά αμειβόμενοι δεν έχουν αντίστοιχο όφελος και άρα δεν επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά.

Με τη συνεισφορά του κράτους προς όφελος των εργαζομένων των οποίων το εισόδημα δε φορολογείται, αναμένεται να επωφεληθούν οι πολίτες, οι οποίοι έχουν τη μεγαλύτερη πραγματική ανάγκη και αντιμετωπίζουν τον εντονότερο κίνδυνο συνταξιοδοτικής ανεπάρκειας. Το μέτρο αυτό μπορεί να επεκταθεί και στις νοικοκυρές που δεν εργάζονται ή εργάζονται με μερική απασχόληση, οι οποίες πιθανόν να έχουν πολύ χαμηλή σύνταξη κατά τη συνταξιοδότησή τους.

Το υψηλότερο διαθέσιμο εισόδημα για τους συνταξιούχους, πέραν από την αξιοπρεπή διαβίωση, θα ενισχύσει, σύμφωνα με το ΣΟΑΚ, την κατανάλωση και θα βοηθήσει την οικονομία. Επιπλέον, η αύξηση του μεγέθους των συνταξιοδοτικών ταμείων θα ενδυναμώσει τη θέση της Κύπρου, ως χρηματοοικονομικό κέντρο, και θα επιτρέψει στην οικονομία να επεκταθεί και σε άλλους τομείς.

Παράλληλα, οι εργαζόμενοι οι οποίοι θα λαμβάνουν τη σχετική οικονομική ενίσχυση, θα πρέπει να υποβάλλουν υποχρεωτικά φορολογική δήλωση, η οποία θεωρείται βέλτιστη πρακτική που θα ενισχύσει τη φορολογική συμμόρφωση και τον περιορισμό του φαινομένου της αδήλωτης εργασίας.

Για τη διασφάλιση της δημοσιονομικής ουδετερότητας και την αποφυγή επιβάρυνσης των δημόσιων οικονομικών, το Συμβούλιο εισηγείται τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων. Τα συγκεκριμένα μέτρα περιλαμβάνουν τη φορολόγηση των εφάπαξ ποσών που καταβάλλονται στο πλαίσιο προγραμμάτων πρόωρης αφυπηρέτησης, πέραν των συνταξιοδοτικών σχεδίων.

Επιπλέον, προτείνεται η θέσπιση οροφής στη φορολογική έκπτωση που παρέχεται, η οποία θα επηρεάζει τους υψηλά αμειβόμενους, περιορίζοντας το ποσό της φοροαπαλλαγής που θα δικαιούνται. Τα μέτρα αυτά αναμένεται να ενισχύσουν τα έσοδα του κράτους από τον επιπλέον φόρο που θα εισπράττεται, και, εφόσον σχεδιαστούν σωστά, θα διασφαλίσουν ότι η συνεισφορά του κράτους στους χαμηλά αμειβόμενους δε θα δημιουργήσει επιπλέον πίεση στα δημόσια οικονομικά.

Πάταξη παραοικονομίας

Μια από τις εισηγήσεις του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας σχετίζεται με την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και τον περιορισμό της παραοικονομίας.

Το Συμβούλιο εκτιμά ότι ο περιορισμός της αδήλωτης εργασίας και της παραοικονομίας θα αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των πολιτών και το ύψος των εισφορών στα ταμεία και των τριών πυλώνων, ενώ θα περιορίσει, παράλληλα, το βάρος που επωμίζονται νομοταγείς εργαζόμενοι και επιχειρήσεις, ενισχύοντας περαιτέρω τη δυνατότητα τους για συνταξιοδοτική αποταμίευση.

Σημειώνεται πως η σύσταση πιο πάνω, εφόσον σχεδιαστεί και εφαρμοστεί σωστά, θα αποτελέσει μέτρο κατά της αδήλωτης εργασίας.

Αξιοποίηση του δικαιώματος μεταφοράς συνταξιοδοτικών ωφελημάτων μεταξύ επαγγελματικών ταμείων σύνταξης

Η τέταρτη εισήγηση του ΣΟΑΚ εδράζεται στην προώθηση του δικαιώματος μεταφοράς των συνταξιοδοτικών ωφελημάτων των εργαζομένων από ένα επαγγελματικό ταμείο σύνταξης σε άλλο (transferability) και τη φορολόγηση πρόωρης διάλυσης συνταξιοδοτικών ταμείων/σχεδίων χωρίς μεταφορά σε άλλο.

Η περαιτέρω προώθηση του δικαιώματος, ή ακόμη και η υποχρέωση, μεταφοράς των συσσωρευμένων συνταξιοδοτικών ωφελημάτων από ένα επαγγελματικό ταμείο σύνταξης σε άλλο θεωρείται από το Συμβούλιο καίριας σημασίας.

Μέσω της μεταφοράς, ενισχύεται η συνέχεια στην αποταμίευση και η μακροχρόνια διατήρησή της μέχρι την αφυπηρέτηση, καθώς και η πιο ορθολογιστική επένδυση των χρημάτων.

Επιπλέον, η κυβέρνηση θα μπορούσε να εξετάσει, στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος, το ενδεχόμενο φορολογικής επιβάρυνσης στους εργαζόμενους που επιλέγουν την πρόωρη διάλυση συνταξιοδοτικών ταμείων/σχεδίων, χωρίς τη μεταφορά τους σε άλλο συνταξιοδοτικό ταμείο/σχέδιο.

Ορθολογική διαχείριση των επαγγελματικών ταμείων σύνταξης

Μια από τις βασικές συστάσεις του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας σχετίζεται με την ανάληψη χρημάτων με τη συμπλήρωση του ορίου αφυπηρέτησης και μείωση του ποσοστού και περιορισμού της δυνατότητας δανεισμού από τα ΕΤΣ, με ταυτόχρονο περιορισμό της δυνατότητας δανειοδότησης των μελών από τα ταμεία και υποχρεωτική εξόφληση των δανείων πριν τον χρόνο συνταξιοδότησης του δανειζόμενου μέλους.

Όπως επισημαίνει το ΣΟΑΚ, η σημερινή πρακτική στην Κύπρο, η οποία επιτρέπει στον εργαζόμενο να προβαίνει σε ανάληψη του συνολικού χρηματικού ποσού από τα ΕΤΣ με την αλλαγή εργοδότη, δεν θεωρείται υποδειγματική, ιδιαίτερα εφόσον ο σημερινός μέσος εργοδοτούμενος αλλάζει εργοδότες πιο συχνά.

«Η Κυβέρνηση οφείλει να διερευνήσει το ενδεχόμενο απαγόρευσης της ανάληψης του συνολικού χρηματικού ποσού που δικαιούται ένας εργαζόμενος από τα ΕΤΣ, πριν τη συμπλήρωση του ορίου αφυπηρέτησης. Αυτό θα βοηθήσει σημαντικά στην αύξηση της συνταξιοδοτικής αποταμίευσης και στη διασφάλιση επαρκούς εισοδήματος κατά την περίοδο της συνταξιοδότησης», υπογραμμίζει σχετικά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Κύπρο αποτελεί η οικονομική κρίση του 2013, κατά την οποία τα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης δέχθηκαν σοβαρό πλήγμα, ενώ ένας μεγάλος αριθμός από αυτά διαλύθηκαν και οι συσσωρευμένες αποταμιεύσεις αναλήφθηκαν από τα μέλη τους, γεγονός που επηρέασε, και θα συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά το συνταξιοδοτικό εισόδημα μεγάλης μερίδας πολιτών, όπως εξηγεί το Συμβούλιο.

Σχετικά με τον δανεισμό που επιτρέπεται στα μέλη από τα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης, το ΣΟΑΚ εισηγείται τη μείωση του ποσού του δανείου στο 20%-25% του συνολικού ποσού που είναι πιστωμένο το μέλος και στην παροχή δανείων τα οποία θα εξοφλούνται πριν τη συνταξιοδότηση του μέλους/ δανειζόμενου.

Σημαντικός θεωρείται από το Συμβούλιο και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η είσπραξη του ποσού από τα ΕΤΣ, καθώς θέση του Συμβουλίου είναι ότι η καταβολή εφάπαξ ποσού οδηγεί συχνά σε λανθασμένη διαχείριση του ωφελήματος εκ μέρους των συνταξιούχων, με αρνητικές επιπτώσεις στη συνταξιοδοτική τους περίοδο.

Για το λόγο αυτό, το Συμβούλιο θεωρεί ότι πρέπει να ενισχυθεί η ενημέρωση και προώθηση επιλογών του τρόπου είσπραξης του ωφελήματος.

Οι επιλογές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τόσο την είσπραξη του ποσού σε τακτά χρονικά διαστήματα (βέλτιστη πρακτική την οποία στηρίζει το ΣΟΑΚ), όσο και την είσπραξη ενός μέγιστου ποσοστού του συσσωρευμένου ωφελήματος ως εφάπαξ με τη συνταξιοδότηση και το υπόλοιπο με την πάροδο του χρόνου.

Ενθάρρυνση της προαιρετικής συνταξιοδοτικής αποταμίευσης

Την εξέταση για την παροχή των ίδιων οικονομικών κινήτρων/φορολογικών εκπτώσεων που προσφέρονται στα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης/ασφάλειες ζωής, προτάσσει επίσης το ΣΟΑΚ, σημειώνοντας ότι για την ενθάρρυνση των πολιτών στη συμμετοχή ιδιωτικών σχημάτων συνταξιοδότησης (ατομικά σχέδια), η Κυβέρνηση θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο της παροχής των ίδιων οικονομικών κινήτρων/φορολογητέων εκπτώσεων που προσφέρονται και στην περίπτωση συμμετοχής στα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης/ασφάλειες ζωής.

Εποπτεία και χρηματοοικονομική παιδεία

Η έβδομη εισήγηση του ΣΟΑΚ για το συνταξιοδοτικό αφορά στην ενδυνάμωση των εποπτικών αρχών που εποπτεύουν τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης, την ίδρυση ενιαίας και ανεξάρτητης εποπτικής αρχής, όπως επίσης την ανάπτυξη χρηματοοικονομικής παιδείας με θεωρητικές και πρακτικές μεθόδους διδασκαλίας από νεαρή ηλικία.

Όπως εξηγεί το Συμβούλιο, η απουσία αποτελεσματικής και αυστηρής εποπτείας αποτελεί αντικίνητρο στην συνταξιοδοτική αποταμίευση, τονίζοντας ότι η ορθή, αποτελεσματική και αυστηρή εποπτεία των εμπλεκομένων φορέων αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στην προσπάθεια βελτίωσης του συνταξιοδοτικού συστήματος της Κύπρου, καθώς δεν θα πρέπει κατ’ ουδένα λόγο να επιτραπεί η οποιαδήποτε κακοδιαχείριση που θα θέτει σε κίνδυνο τις συντάξεις και αποταμιεύσεις των πολιτών.

Αυτό προϋποθέτει την ενδυνάμωση και ενοποίηση των Εποπτικών Αρχών που εποπτεύουν τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης (Έφορος Ταμείων Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών και Έφορος Ασφαλίσεων της Υπηρεσίας Ελέγχου Ασφαλιστικών Εταιρειών). Εισήγηση του ΣΟΑΚ είναι όπως εξεταστεί από τους αρμόδιους η πιθανότητα δημιουργίας ενός ανεξάρτητου ενιαίου εποπτικού μηχανισμού, επαρκώς στελεχωμένου, με άτομα που έχουν την απαραίτητη επιστημονική και ηθική κατάρτιση και εμπειρία.

Εξάλλου, το Συμβούλιο υπογραμμίζει ότι ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα στην Κύπρο και θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις προσπάθειες για την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας.

Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου και άλλα Πανεπιστημιακά ιδρύματα, την Κεντρική Τράπεζα, την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου και άλλους εμπλεκόμενους φορείς, θα μπορούσαν να σχεδιαστούν σχετικά προγράμματα επιμόρφωσης, σύμφωνα με το ΣΟΑΚ.

«Από αυτή την εξίσωση δεν μπορεί να απουσιάζει το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας αφού το θέμα αφορά και ενδιαφέρει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Σημαντικό είναι, επίσης, όπως η χρηματοοικονομική παιδεία αρχίσει από την πολύ νεαρή ηλικία, η οποία θα οδηγήσει στην αλλαγή νοοτροπίας για τη διαχείριση των οικονομικών του κάθε πολίτη αλλά και τον καλύτερο σχεδιασμό συνταξιοδότησής του», σημειώνει σχετικά.

Καταληκτικά, το Συμβούλιο επισημαίνει ότι η ένταξη ειδικών, κυρίως πρακτικών, προγραμμάτων στη σχολική ύλη θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς θα έχει καθοριστικό ρόλο στην ετοιμασία ενεργών πολιτών, έτοιμων να διαχειρίζονται σωστά τα οικονομικά τους θέματα και να προγραμματίζουν έγκαιρα και σωστά για το μέλλον τους.