To σχέδιο δράσης της Ε.Ε. για την προσιτή ενέργεια

Το σχέδιο REPowerEU που υιοθέτησε η ΕΕ το 2022, για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης έχει καταστήσει το ενεργειακό σύστημα της ΕΕ πιο ανθεκτικό ενισχύοντας την ενεργειακή απόδοση, αναπτύσσοντας την καθαρή παραγωγή ενέργειας και διαφοροποιώντας τον ενεργειακό της εφοδιασμό. Το 2024 η εγκατεστημένη ισχύς αιολικών και ηλιακών συστημάτων έφτασε τα 78 γιγαβάτ και έχουν εγκατασταθεί πέραν των 3 εκατομμυρίων μονάδων αντλιών θερμότητας με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να παράγουν το 48% των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια στην ΕΕ.

Ωστόσο, με βάση την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να επιτύχει η ΕΕ βιώσιμες μακροπρόθεσμες λύσεις χρειάζεται η ολοκλήρωση της Ενεργειακής Ένωσης μέσω τριών βασικών καταλυτικών παραγόντων, όπως, (α) μια πλήρως ολοκληρωμένη αγορά ενέργειας, υποστηριζόμενη από ένα ηλεκτρικά διασυνδεδεμένο και ψηφιοποιημένο δίκτυο και ένα κοινό ενοποιημένο ρυθμιστικό και κανονιστικό πλαίσιο, (β) ένα ενεργειακό σύστημα απαλλαγμένο από ανθρακούχες εκπομπές με σημαντική αύξηση της παραγόμενης καθαρής ενέργειας και του εξηλεκτρισμού και με επίκεντρό την ενεργειακή απόδοση και (γ) δεδομένου ότι το φυσικό αέριο εξακολουθεί να αποτελεί μέρος της κατανάλωσης ενέργειας της ΕΕ, χρειάζεται μια πιο διαφανή και ανταγωνιστική και εύρυθμη αγορά φυσικού αερίου, συνεχίζοντας παράλληλα τις προσπάθειες διαφοροποίησης και μείωσης της χρήσης του. Με απλά λόγια, μόνο με την επιτάχυνση των επενδύσεων σε καθαρή ενέργεια και υποδομές, τη διασφάλιση ταχείας επιτάχυνσης του εξηλεκτρισμού, την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης και την επίτευξη διαφάνειας στην αγορά φυσικού αερίου θα μπορέσει να καταστεί η ενέργεια προσιτή.

Έχοντας υπόψη τα πιο πάνω, στις 26 Φεβρουαρίου 2025, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την προσιτή ενέργεια που κύριο στόχο έχει την ανάδειξη της πραγματικής αξίας της Ενεργειακής Ένωσης για την εξασφάλιση προσιτής, αποδοτικής και καθαρής ενέργειας για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες. Στο πιο πάνω σχέδιο δράσης προτείνεται συντονισμένη δράση από την ΕΕ, τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία (α) για τη μείωση του ενεργειακού κόστους, (β) για την ολοκλήρωση της Ενεργειακής Ένωσης, (γ) για την προσέλκυση επενδύσεων και (δ) για την ετοιμότητα για μελλοντικές ενεργειακές κρίσεις. Αναφέρεται στο σχέδιο ότι οι περισσότερες δράσεις θα υλοποιηθούν εντός του 2025, εστιάζοντας στις δράσεις που φέρνουν άμεση ανακούφιση στους καταναλωτές ενέργειας.

Σχετικά με τη μείωση του ενεργειακού κόστους η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχοντας υπόψη ότι απαιτούνται σημαντικά κεφάλαια για επενδύσεις εκσυγχρονισμού και επέκτασης των ηλεκτρικών δικτύων θα προτείνει συγκεκριμένο σχεδιασμό μεθοδολογιών τιμολόγησης για τα τέλη χρήσης δικτύου (εάν είναι απαραίτητο, θα υποβάλει νομοθετική πρόταση ώστε να είναι νομικά δεσμευτική). Συνάμα, θα ετοιμάσει κατευθυντήριες γραμμές για να εξηγήσει πώς τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τον κρατικό προϋπολογισμό τους για να μειώσουν τα τέλη χρήσης δικτύου για την κάλυψη του πρόσθετου κόστους που προκύπτει από μέτρα για την επιτάχυνση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και για την ενοποίηση της αγοράς ενέργειας, όπως είναι οι γραμμές ηλεκτρικής διασύνδεσης. Επίσης, επειδή οι υψηλοί φόροι επί των τιμολογίων ηλεκτρισμού (π.χ., ΦΠΑ και άλλοι εθνικοί φόροι) αυξάνουν τους λογαριασμούς χρειάζεται χαμηλότερη φορολόγηση της ηλεκτρικής ενέργειας και αφαίρεση των συνιστωσών του μη ενεργειακού κόστους από τους λογαριασμούς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπενθυμίζει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να μειώσουν τους εθνικούς φόρους και εισφορές στα τιμολόγια ηλεκτρισμού προς τους ελάχιστους συντελεστές ειδικού φόρου κατανάλωσης που προβλέπονται στην οδηγία για τη φορολογία της ενέργειας για τις επιχειρήσεις, να εφαρμόζουν τον μειωμένο συντελεστή ΦΠΑ που επιτρέπεται από την οδηγία ΦΠΑ για ελάχιστο ποσοστό 5%, την κατάργηση των εισφορών που δεν σχετίζονται με την ενέργεια και να μεταφέρουν τις εισφορές που χρηματοδοτούν τις ενεργειακές πολιτικές στον γενικό κρατικό προϋπολογισμό.

Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προτείνει δέσμη μέτρων για τη μείωση του κόστους προμήθειας μέσω της αύξησης του ανταγωνισμού στη λιανική αγορά ηλεκτρισμού στοχεύοντας στην αύξηση της συμμετοχής των καταναλωτών στην ενεργειακή μετάβαση και την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της Ενεργειακής Ένωσης. Θα παράσχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη για την άρση των υφιστάμενων φραγμών, ώστε οι καταναλωτές να μπορούν να εξοικονομούν χρήματα από τους λογαριασμούς ενέργειας αλλάζοντας προμηθευτή ή/και αλλάζοντας σύμβαση προμήθειας ηλεκτρισμού. Αυτή θα περιλαμβάνει τη διασφάλιση της κατανόησης του λογαριασμού από τους καταναλωτές μέσω σαφών πληροφοριών και δεδομένων σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας, τις τιμές που θα επιτρέψουν στους καταναλωτές να στραφούν στη χρήση ηλεκτρισμού σε ώρες χαμηλότερων τιμών και να επιτρέψει στους καταναλωτές και τις κοινότητες να παράγουν, να χρησιμοποιούν και να πωλούν ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές με τους δικούς τους όρους, μεταξύ άλλων μέσω των ενεργειακών κοινοτήτων. Έχοντας υπόψη ότι οι ψηλές και ευμετάβλητες τιμές του φυσικού αερίου αυξάνουν τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας χρειάζεται η αποσύνδεση των τιμολογίων ηλεκτρισμού στη λιανική αγορά από τις τιμές του φυσικού αερίου. Για αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παράσχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη για τη σύναψη μακροπρόθεσμων συμβάσεων προμήθειας ηλεκτρισμού, ιδίως για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, μέσω της στήριξης εθνικών καθεστώτων και της θέσπισης εργαλείων μείωσης των κινδύνων.

Όσον αφορά τη μείωση των χρόνων αδειοδότησης για νέες υποδομές παροχής καθαρής ενέργειας, για έργα δικτύου, αποθήκευσης, υποδομές που μπορούν να παρέχουν ευελιξία στο ηλεκτρικό σύστημα και σημεία επαναφόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων οι αρχές πρέπει να καταβάλουν σημαντικές προσπάθειες για την επιτάχυνση των διαδικασιών όπως περιγράφεται στην έκθεση Ντράγκι (Μάριο Ντράγκι, πρώην προέδρος Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλει νομοθετικές προτάσεις για την επιτάχυνση της αδειοδότησης των πιο πάνω και θα αξιολογήσει τις υφιστάμενες πρακτικές αδειοδότησης για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών πυρηνικής ενέργειας, όπως οι μικροί αρθρωτοί πυρηνικοί αντιδραστήρες (small modular reactors – SMRs) και θα δημοσιεύσει σχετική ανακοίνωση.

Τέλος με βάση τις ενέργειες του σχεδίου δράσης για το δίκτυο που εγκρίθηκε το 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλει δέσμη μέτρων για το ευρωπαϊκό διασυνδεδεμένο ηλεκτρικό δίκτυο, η οποία θα αποτελείται από νομοθετικές προτάσεις και μη νομοθετικά μέτρα για, την ενίσχυση και περεταίρω ανάπτυξη των διευρωπαϊκών δικτύων ενέργειας, τη διασφάλιση διασυνοριακού ολοκληρωμένου σχεδιασμού και υλοποίησης των έργων, ιδίως για τις γραμμές ηλεκτρικής διασύνδεσης. Τέσσερα παραδείγματα τέτοιων εμβληματικών διασυνδέσεων που υπολείπονται περιλαμβάνουν: (α) δημιουργία ολοκληρωμένου υπεράκτιου ηλεκτρικού δικτύου στη Βόρεια Θάλασσα, (β) ενίσχυση και κατοχύρωση της ασφάλειας των διασυνοριακών ενεργειακών υποδομών στην περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας·με την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, (γ) αύξηση της δυναμικότητας της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Ιβηρικής Χερσονήσου με την υπόλοιπη Ευρώπη και (δ) αύξηση της ηλεκτρικής διασυνδεσιμότητας και της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού μεταξύ της Νοτιοανατολικής και της Κεντρικής Ευρώπης. Τα οφέλη τον πιο πάνω εμβληματικών έργων θα επεκταθούν πέρα από τα κράτη μέλη που φιλοξενούν τα έργα. Για αυτό, μόνο μέσω του σχεδιασμού νέων ενεργειακών έργων και της επιτάχυνσης και ολοκλήρωσης των υφιστάμενων, μπορεί να υλοποιηθεί η Ενεργειακή Ένωση. Δεδομένης της κλίμακας και του αντικτύπου αυτών των έργων, η ΕΕ θα συνεχίσει να παρέχει επαρκή χρηματοδότηση για τη στήριξη της ολοκλήρωσης των γραμμών ηλεκτρικής διασύνδεσης για την υλοποίηση της Ενεργειακής Ένωσης τόσο σε διασυνοριακό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Οι επενδύσεις για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και η άρση των φραγμών στην υλοποίηση της Ενεργειακής Ένωσης προσφέρουν στην ΕΕ την ευκαιρία να μειώσει τις τιμές της ενέργειας, να αυξήσει την ενεργειακή της ασφάλεια και να αναλάβει ηγετικό ρόλο στις καθαρές τεχνολογίες.

Εν κατακλείδι, το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την προσιτή ενέργεια καθορίζει συγκεκριμένα βραχυπρόθεσμα μέτρα, με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης εντός του 2025, για τη δημιουργία μιας πραγματικής Ενεργειακής Ένωσης για ανταγωνιστικότητα, οικονομική προσιτότητα, ασφάλεια και βιωσιμότητα. Η υλοποίηση αυτού του μετασχηματιστικού σχεδίου δράσης θα απαιτήσει τη συμμετοχή όλων των παραγόντων, όπως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ώστε να διασφαλιστεί ένα αποτελεσματικό και ρεαλιστικό νομοθετικό πλαίσιο, τη στενή συνεργασία των κρατών μελών για την υλοποίηση των δράσεων, την ενεργό συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών, όπως, της βιομηχανίας, των επιχειρήσεών, των φορέων καινοτομίας και των πολιτών.

*Καθηγητής Ενεργειακών Συστημάτων, Frederick University