Προς εκσυγχρονισμό το νομικό πλαίσιο για την διαιτησία-Τι προνοεί προσχέδιο νομοσχεδίου

Προσχέδιο νομοσχεδίου, το οποίο έθεσε ήδη σε δημόσια διαβούλευση, για εκσυγχρονισμό του νομικού πλαισίου που αφορά την διαιτησία ως μέσο εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών και την αντικατάσταση των «περί Διαιτησίας» και «περί Διεθνούς Εμπορικής Διαιτησίας» νόμων, ετοίμασε το Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Σύμφωνα με στοιχεία που συνοδεύουν το νομοσχέδιο που έχει αποσταλεί σε όλους τους εμπλεκόμενους και άμεσα επηρεαζόμενους φορείς, κατά την ετοιμασία του λήφθηκαν υπόψη οι πιο κάτω νομοθεσίες:

• το Arbitration Act 1996 της Αγγλίας,
• το Hong Kong Cap 609 του Χονγκ Κογκ,
• το Ireland Arbitration Act της Ιρλανδίας,
• η νομοθεσία 5016/2023 της Ελλάδας που αφορά την διεθνή εμπορική διαιτησία
• η Σύμβαση για την αναγνώριση και την εκτέλεση αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων «Σύμβαση της Νέας Υόρκης» (The Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Arbitral Awards “New York Convention”), καθώς και
• το Unictral Model Law on International Commercial Arbitration.

Πάντως, όλοι οι φορείς θα πρέπει να μελετήσουν το νομοσχέδιο και να καταθέσουν τις θέσεις τους στο Υπουργείο Δικαιοσύνης το αργότερο μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου.

Οι πρόνοιες νομοσχεδίου

Βάσει των ίδιων στοιχείων, το νομοσχέδιο χωρίζεται σε εννέα μέρη:

• Το πρώτο μέρος αφορά τις γενικές διατάξεις,
• Το δεύτερο τη συμφωνία διαιτησίας,
• Το τρίτο τη σύνθεση του διαιτητικού δικαστηρίου,
• Το τέταρτο τη δικαιοδοσία του διαιτητικού δικαστηρίου και τα μέτρα λήψης προσωρινής προστασίας,
• Το πέμπτο τη διεξαγωγή της διαιτητικής διαδικασίας,
• Το έκτο την έκδοση της διαιτητικής απόφασης και τον τερματισμό της διαιτητικής διαδικασίας,
• Το έβδομο την προσφυγή κατά της διαιτητικής απόφασης,
• Το όγδοο την αναγνώριση και εκτέλεση της διαιτητικής απόφασης, και
• Το ένατο αφορά τις ποικίλες διατάξεις.

Πιο συγκεκριμένα, τo πρώτο μέρος ερμηνεύει, μεταξύ άλλων, ότι η διαιτησία καλύπτει κάθε μορφή διαιτησίας και αφορά τόσο ημεδαπές διαιτησίες όσο και διεθνή, ενώ παρέχει σαφή πρόνοια για την περιορισμένη εξουσία του δικαστηρίου να παρεμβαίνει σε ζητήματα διαιτησίας.

Επίσης, ρυθμίζει κατά τρόπο ενδεικτικό την επίδοση ειδοποιήσεων για σκοπούς έναρξης της διαιτητικής διαδικασίας και παρέχει σαφή πρόνοια για την εγκατάλειψη του δικαιώματος προς ένσταση.

Το δεύτερο μέρος επικεντρώνεται στη διαδικασία κατάρτισης της συμφωνίας διαιτησίας, η οποία είναι είτε γραπτή είτε προφορική και αποτελεί τη βάση για την παραπομπή και τη διεξαγωγή της διαιτησίας για την επίλυση οποιασδήποτε διαφοράς.

Σύμφωνα με την ενημέρωση, παρέχει διατάξεις σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο σε μια συμφωνία διαιτησίας, την εξουσία του δικαστηρίου να παραπέμπει τη διαφορά σε διαιτησία σε περίπτωση έγερσης αγωγής ενώπιον του για ζήτημα που αποτελεί αντικείμενο συμφωνίας περί διαιτησίας και ρυθμίζει τις περιπτώσεις όπου ένα μέρος σε συμφωνία διαιτησίας αποβιώσει, ρυθμίζει τη λήψη αποφάσεων κατά πλειοψηφία όταν τα μέρη συμφωνούν στον διορισμό δύο διαιτητών χωρίς Πρόεδρο ή Επιδιαιτητή.

Παρέχει, ακόμη, σαφή πρόνοια ως προς τη διαδικασία διορισμού διαιτητών ανεξάρτητα από την εθνικότητα τους, τη διαδικασία σε περίπτωση αποτυχίας της διαδικασίας διορισμού και την περίπτωση όπου καθένα από τα μέρη μιας συμφωνίας διαιτησίας πρόκειται να διορίσει διαιτητή και το ένα μέρος παραλείψει να ενεργήσει.

Σύνθεση διαιτητικού δικαστηρίου

Το τρίτο μέρος καθορίζει τη σύνθεση του διαιτητικού δικαστηρίου. Συγκεκριμένα, επιτρέπει στα μέρη να συμφωνήσουν στον αριθμό των διαιτητών που θα συγκροτήσουν το διαιτητικό δικαστήριο και αν θα υπάρχει Πρόεδρος ή Επιδιαιτητής. Αν δεν υπάρξει συμφωνία μεταξύ των μερών, υπάρχει διάταξη που ορίζει ότι ο αριθμός των διαιτητών μπορεί να φθάσει μέχρι τους τρεις.

Επιπλέον, καθορίζει τα καθήκοντα του Προέδρου και του Επιδιαιτητή, καθώς και τη λήψη αποφάσεων κατά πλειοψηφία όταν τα μέρη διορίζουν δύο διαιτητές χωρίς Πρόεδρο ή Επιδιαιτητή.

Προβλέπει επίσης τη διαδικασία διορισμού διαιτητών ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους, τη διαδικασία σε περίπτωση αποτυχίας διορισμού και την περίπτωση που ένα μέρος της συμφωνίας παραλείπει να διορίσει διαιτητή.

Σημειώνεται ότι, στις δύο τελευταίες περιπτώσεις, υπάρχει δικαστική παρέμβαση, ενώ μέρος της διαιτητικής διαδικασίας μπορεί να υποβάλει αίτηση ενώπιον δικαστηρίου ζητώντας την υποβοήθησή του στη διαιτητική διαδικασία.

Τονίζεται πως, οι αποφάσεις του δικαστηρίου θα είναι τελεσίδικες και δεν θα εφεσιβάλλονται.

Επιπλέον, προνοεί τους λόγους εξαίρεσης/απομάκρυνσης ενός διαιτητή, καθώς και τη διαδικασία εξαίρεσης/απομάκρυνσης του από το διαιτητικό δικαστήριο εντός καθορισμένης προθεσμίας, ήτοι δεκαπέντε ημερών.

Αξίζει να αναφερθεί πως, οι λόγοι εξαίρεσης/απομάκρυνσης διαιτητή αφορούν περιστατικά που μπορούν να δημιουργήσουν δικαιολογημένη αμφιβολία για την αμεροληψία ή την ανεξαρτησία του.

Σημειώνεται, δε, ότι, σε περίπτωση απόρριψης της πρότασης προς εξαίρεση/απομάκρυνση από το διαιτητικό δικαστήριο, το πρόσωπο που υπέβαλε την πρόταση έχει δικαίωμα να προσβάλει την απόφαση του διαιτητικού δικαστηρίου ενώπιον δικαστηρίου εντός καθορισμένης χρονικής προθεσμίας ήτοι τριάντα ημερών.

Πάντως, παρά τη δυνατότητα δικαστικής παρέμβασης, με σκοπό τη συνδρομή στη διαιτητική διαδικασία, η απόφαση του δικαστηρίου δεν υπόκειται σε έφεση.

Περαιτέρω, η διαδικασία εξαίρεσης/απομάκρυνσης διαιτητή μπορεί να γίνει και από το δικαστήριο, νοουμένου ότι συντρέχουν οι λόγοι που δικαιολογούν την απομάκρυνση/εξαίρεση του, όπως σωματική ή διανοητική ανικανότητα διαιτητή κ.ά.

Ακόμη, στο μέρος αυτό περιλαμβάνονται διατάξεις σε περίπτωση θανάτου διαιτητή και διατάξεις για αντικατάσταση του διαιτητή σε περίπτωση παράλειψης ή αδυναμίας προς εκπλήρωσή των καθηκόντων του, παραίτησης του για οποιοδήποτε λόγο, ή ανάκληση της εντολής του με συμφωνία των μερών, ή οποιαδήποτε άλλη περίπτωση ανάκλησης ή ακύρωσης της εντολής του.

Όσον αφορά στην ευθύνη του διαιτητή κατά τη διαιτητική διαδικασία, προβλέπεται ευθύνη μόνο για δόλο και σοβαρή αμέλεια.

Δικαιοδοσία δικαστηρίου και προσωρινή προστασία

Το τέταρτο μέρος προβλέπει τη δικαιοδοσία του διαιτητικού δικαστηρίου και την προσωρινή προστασία.

Σε σχέση με τη δικαιοδοσία, προβλέπεται ότι το ίδιο το διαιτητικό δικαστήριο είναι αρμόδιο να αποφαίνεται περί της ίδιας αυτού δικαιοδοσίας.

Αναφορικά με την προσωρινή προστασία, το μέρος αυτό περιέχει ρητές διατάξεις με τις οποίες παρέχεται εξουσία του διαιτητικού δικαστηρίου για τη λήψη μέτρων προσωρινής προστασίας κατόπιν αίτησης ενός των μερών πράγμα που προϋποθέτει την έναρξη της διαιτητικής διαδικασίας.

Επισημαίνεται πως, η εξουσία του διαιτητικού δικαστηρίου περιορίζεται στη λήψη μέτρων σχετικά με το αντικείμενο της διαφοράς, όπως είναι η έκδοση διατάγματος για την προστασία περιουσίας και στην λήψη άλλων μέτρων προσωρινής προστασίας.

Πέραν των πιο πάνω, το τέταρτο μέρος ρυθμίζει κατά τρόπο σαφή, τις προϋποθέσεις για την έκδοση ενδιάμεσης απόφασης για λήψη μέτρου προσωρινής προστασίας, την αίτηση για έκδοση προσωρινών διαταγών κατόπιν αίτησης ενός των μερών, η οποία περιλαμβάνει προσωρινή διαταγή, ώστε ένα από τα μέρη να μην προβεί σε ενέργειες οι οποίες ακυρώνουν τον σκοπό της ενδιάμεσης απόφασης. Καθορίζει συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια μέσα στα οποία η προσωρινή διαταγή είναι σε ισχύ, και τη δυνατότητα τροποποίησης ή αναστολής της εφαρμογής ή τερματισμού είτε του προσωρινού μέτρου είτε της προσωρινής διαταγής κ.ά Επιπλέον, προνοεί ότι το μέτρο προσωρινής προστασίας καθίσταται εκτελεστό μετά από αίτηση στο δικαστήριο και καθορίζει με τρόπο σαφή τους λόγους απόρριψης εκτέλεσης του μέτρου από το δικαστήριο.

Διευκρινίζεται ότι, εκτός από την εξουσία του διαιτητικού δικαστηρίου να λαμβάνει μέτρα προσωρινής προστασίας, ρυθμίζεται επίσης και η εξουσία του δικαστηρίου να διατάσσει τη λήψη τέτοιων μέτρων.

Αξίζει, ακόμη, να αναφερθεί πως, η διαφοροποίηση της εξουσίας του δικαστηρίου από το διαιτητικό δικαστήριο έγκειται στο γεγονός ότι, η λήψη μέτρων μπορεί να γίνει και πριν την έναρξη της διαιτητικής διαδικασίας και δεν περιορίζεται στο αντικείμενο της διαιτησίας.

Επιπρόσθετα, οι διατάξεις για τη λήψη μέτρων από το δικαστήριο είναι ευρύτερες, καθώς δεν περιορίζονται στα μέρη της διαιτητικής διαδικασίας, ενώ οι διατάξεις για την λήψη μέτρων από το διαιτητικό δικαστήριο περιορίζονται μόνον εναντίον μέρους στη διαιτητική διαδικασία.

Στο μέρος αυτό, προβλέπεται και η περίπτωση διορισμού διαιτητή έκτακτης ανάγκης για να εξετάσει τις αιτήσεις των μερών για έκτακτη ανακούφιση πριν από τη σύσταση του διαιτητικού δικαστηρίου.

Η διαιτητική διαδικασία

Το πέμπτο μέρος περιέχει τις ακόλουθες διατάξεις σχετικά με τη διεξαγωγή της διαιτητικής διαδικασίας:

• Τα συμβαλλόμενα μέρη είναι γενικά ελεύθερα να συμφωνήσουν οποιοδήποτε σύστημα δικαίου και διαδικασία επιθυμούν να επιλύσουν τις διαφορές τους. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ τους, τότε το διαιτητικό δικαστήριο αποφασίζει κατ’ ελεύθερη κρίση τη διαδικασία διεξαγωγής της διαιτησίας και οτιδήποτε σχετικό με τα προσαγόμενα ενώπιον του αποδεικτικά στοιχεία, τον τόπο διεξαγωγής της διαιτησίας, καθώς και τη γλώσσα που θα διεξαχθεί. Η μόνη προϋπόθεση που τίθεται είναι η εφαρμογή της αρχής της ισότητας και του δικαιώματος της εκατέρωθεν ακρόασης.
• Επιπλέον, καθορίζεται με τρόπο σαφή η έναρξη της διαιτησίας, η οποία αρχίζει όταν ένα μέρος με γραπτή ειδοποίηση καλεί το άλλο να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του βάσει της συμφωνίας διαιτησίας, είτε αυτές αφορούν τη συνεργασία για τον διορισμό κοινού διαιτητή, ή τον διορισμό διαιτητή από το άλλο μέρος ή αποστέλλεται γραπτή ειδοποίηση στο τρίτο πρόσωπο, το οποίο κατονομάζεται στ η συμφωνία για τον διορισμό διαιτητή. Σημαντική πρόνοια σε σχέση με τα χρονικά όρια στην έναρξη της διαιτητικής διαδικασίας είναι η πρόνοια του νομοσχεδίου που αφορά την εφαρμογή των περί παραγραφής νόμων.
• Περαιτέρω, προβλέπεται το πλαίσιο το οποίο πρέπει να περιλαμβάνεται στα δικόγραφα και το δικαίωμα διόρθωσης ή συμπλήρωσης τους καθ’ όλη τη διάρκεια της διαιτητικής διαδικασίας.
• Το διαιτητικό δικαστήριο αποφασίζει την προφορική συζήτηση της διαφοράς ή την εξολοκλήρου διεξαγωγή της διαιτητικής διαδικασίας βάσει γραπτών προτάσεων και αποδεικτικών εγγράφων.
• Ρυθμίζεται η περίπτωση παράλειψης ή αμέλειας διαδίκου να υποβάλει δικόγραφο ή να εμφανιστεί ενώπιον του διαιτητή.
• Το διαιτητικό δικαστήριο έχει την εξουσία να επιβάλει στα μέρη να προσκομίσουν έγγραφα ή άλλα αποδεικτικά μέσα τα οποία πιθανολογείται ότι θα έχουν ουσιώδη επιρροή στην έκβαση της διαιτησίας.
• Το διαιτητικό δικαστήριο μπορεί να καλέσει μάρτυρες ή να διορίσει πραγματογνώμονες.
• Τα μέρη έχουν δικαίωμα εκπροσώπησης από νομικούς ή άλλους συμβούλους για να τους βοηθήσουν στην παρουσίαση της υπόθεσης τους ενώπιον του διαιτητή.
• Το διαιτητικό δικαστήριο έχει εξουσία έκδοσης προσωρινών διαιτητικών αποφάσεων.
• Πέραν της συνήθους ακροαματικής διαδικασίας, το διαιτητικό δικαστήριο μπορεί κατόπιν αίτησης από ένα μέρος της διαδικασίας να εκδώσει διαιτητική απόφαση σε συνοπτική βάση σε σχέση με την απαίτηση ή ένα συγκεκριμένο ζήτημα που προκύπτει από την απαίτηση.
• Όταν ανακύπτει νομικό ζήτημα κατά τη διάρκεια της διαιτητικής διαδικασίας, ένα μέρος της διαδικασίας μπορεί να αιτηθεί ενώπιον δικαστηρίου, με σκοπό την υποβοήθηση και ενδυνάμωση της διαιτησίας, ως θεσμού επίλυσης διαφορών. Σε αυτή την περίπτωση, η απόφαση του δικαστηρίου επί προκαταρκτικού νομικού ζητήματος υπόκειται σε έφεση εντός προθεσμίας δέκα ημέρων ενώπιον του Εφετείου.

Έκδοση απόφασης

Το έκτο μέρος του νομοσχεδίου καθορίζει τη διαδικασία έκδοσης της διαιτητικής απόφασης και τον τρόπο τερματισμού της διαιτητικής διαδικασίας.

Συγκεκριμένα, προβλέπει τα εξής:

• Εάν τα μέρη δεν έχουν καταλήξει σε συμφωνία, το διαιτητικό δικαστήριο αποφασίζει επί της ουσίας της διαφοράς και εφαρμόζει το ουσιαστικό δίκαιο που θεωρεί εφαρμοστέο σύμφωνα με τις διατάξεις του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου.
• Ρυθμίζει τον τύπο και το περιεχόμενο της διαιτητικής απόφασης. Συγκεκριμένα, η διαιτητική απόφαση εκδίδεται εγγράφως και υπογράφεται ιδιοχείρως από τα μέλη του διαιτητικού δικαστηρίου, ενώ στην περίπτωση πολυμελούς διαιτητικού δικαστηρίου αρκεί η υπογραφή της πλειοψηφίας των μελών. Η απόφαση πρέπει να είναι πλήρως αιτιολογημένη, εκτός αν τα μέρη συμφωνήσουν διαφορετικά. Οι αποφάσεις του πολυμελούς διαιτητικού δικαστηρίου λαμβάνονται κατά πλειοψηφία των μελών, εκτός εάν τα μέρη συμφωνήσουν διαφορετικά. Σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί πλειοψηφία, υπερισχύει η άποψη του Προέδρου του διαιτητικού δικαστηρίου.
• Σε περίπτωση που επιτευχθεί συμβιβασμός της διαφοράς, το διαιτητικό δικαστήριο διακόπτει τη διαδικασία και καταγράφει τον συμβιβασμό ως διαιτητική απόφαση βάσει των συμφωνηθέντων όρων.
• Το δικαστήριο μπορεί, προκειμένου να υποβοηθήσει τη διεξαγωγή της διαιτητικής διαδικασίας, να παρέμβει και να εκδώσει διάταγμα για παράταση της προθεσμίας έκδοσης της διαιτητικής απόφασης, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
• Προνοεί τον τερματισμό της διαιτητικής διαδικασίας. Η διαιτητική διαδικασία τερματίζεται με την έκδοση της τελικής διαιτητικής απόφασης ή με την έκδοση διατάγματος τερματισμού της διαιτητικής διαδικασίας υπό προϋποθέσεις.
• Προβλέπει την εξουσία του διαιτητικού δικαστηρίου να διορθώσει, να ερμηνεύσει ή να συμπληρώσει τη διαιτητική απόφαση εντός προκαθορισμένου χρονικού διαστήματος τριάντα ημερών και την εξουσία του να εκδώσει διαιτητική απόφαση με την οποία να κατανέμονται τα έξοδα της διαιτησίας μεταξύ των μερών.

Το έβδομο μέρος του νομοσχεδίου αναφέρεται στη δυνατότητα προσφυγής κατά διαιτητικής απόφασης. Συγκεκριμένα, ορίζει με σαφήνεια και περιοριστικά τους λόγους ακύρωσης μιας διαιτητικής απόφασης, οι οποίοι είναι παρόμοιοι με τους λόγους που αναφέρονται στο άρθρο ΙΙ της Σύμβασης της Νέας Υόρκης του 1958 (η οποία προβλέπει την αναγνώριση και εκτέλεση της διαιτητικής απόφασης), σύμβαση η οποία έχει κυρωθεί από την Κυπριακή Δημοκρατία με τον Νόμο 84/1979.

Στην ουσία, επιτυγχάνεται ο προφανής σκοπός του UNCITRAL MODEL LAW να περιορίσει το δικονομικό μέτρο προσφυγής κατά της διαιτητικής απόφασης, καθώς και τους λόγους αμφισβήτησής της.

Επιπλέον, καθορίζεται προθεσμία τριών μηνών για την αμφισβήτηση της διαιτητικής απόφασης. Οι λόγοι αφορούν κυρίως παραβιάσεις της διαδικασίας ή παραλείψεις στη διαιτητική διαδικασία ή στην ίδια τη διαιτητική απόφαση καθώς και στην κακή συμπεριφορά του διαιτητή ή επιδιαιτητή. Επιπλέον, σημειώνεται ότι, σε αυτό το μέρος προβλέπεται η δυνατότητα έφεσης ενώπιον του Εφετείου για νομικά ζητήματα που προκύπτουν από τη διαιτητική απόφαση που εκδόθηκε στο πλαίσιο της διαιτητικής διαδικασίας, εντός 42 ημερών.

Πότε δικαιολογείται απόρριψη της απόφασης

Το όγδοο μέρος του νομοσχεδίου αφορά την αναγνώριση και την εκτέλεση της διαιτητικής απόφασης.

Πιο συγκεκριμένα, προνοεί ότι η αναγνώριση και εκτέλεση της διαιτητικής απόφασης προκύπτει μόνο με δικαστική παρέμβαση, νοουμένου ότι βασίζεται σε γραπτή συμφωνία των μερών. Δηλαδή κατόπιν αίτησης οποιουδήποτε των μερών, το δικαστήριο μπορεί να εκδώσει διάταγμα εκτέλεσης της απόφασης.

Σημαντική αναφορά είναι η διάταξη που αναφέρει ότι, κατά την άσκηση αίτησης ακύρωσης ή έφεσης αναστέλλεται η εκτέλεση της διαιτητικής απόφασης μέχρι την έκδοση τελικής απόφασης επί του ζητήματος.

Επιπλέον, καθορίζει με σαφή τρόπο τους λόγους που δικαιολογούν την απόρριψη της αίτησης για αναγνώριση ή εκτέλεση της διαιτητικής απόφασης.

Οι λόγοι απόρριψης είναι ρητά καθορισμένοι και περιορισμένοι και γι’ αυτό δεν μπορεί να γίνεται απόρριψη της αίτησης για οποιονδήποτε άλλο λόγο.

Το βάρος απόδειξης το φέρει ο καθ’ ου η αίτηση να αποδείξει λόγο απόρριψης, ενώ το δικαστήριο δεν υπεισέρχεται στη ουσία της διαιτητικής απόφασης, αλλά εξετάζει μόνο εάν συντρέχει λόγος απόρριψης της αίτησης.

Επί της ουσίας, το μέρος αυτό είναι βασισμένο στο UNCITRAL Model Law και ακολουθεί παρόμοιες ρυθμίσεις με τη Σύμβαση της Νέας Υόρκης του 1958.

Το ένατο και τελευταίο μέρος του νομοσχεδίου προνοεί την κατάργηση του «περί Διαιτησίας Νόμου» και του «περί Διεθνούς Εμπορικής Διαιτησίας Νόμου» και τις μεταβατικές διατάξεις οι οποίες προνοούν ότι, οι διατάξεις του παρόντος νόμου θα εφαρμόζονται σε όλες τις εκκρεμείς διαιτησίες κατά την ημερομηνία έναρξης του.