«Ανάβει» το παράνομο εμπόριο αντί να σβήνει το τσιγάρο η υψηλή φορολογία(έρευνα)

Το μοντέλο της υψηλής φορολόγησης τσιγάρων για μείωση της χρήσης φαίνεται να καταρρίπτεται, καθώς όχι μόνο δεν αποδίδει τους καρπούς που οι κυβερνήσεις αναμένουν, αλλά αντίθετα σπρώχνει τους καταναλωτές προς τη μαύρη αγορά και εν τέλει, τα κράτη χάνουν φορολογικά έσοδα μερικών δισεκατομμυρίων ευρώ.

Έτσι, η πλειονότητα της κοινής γνώμης πιστεύει πως η απαγόρευση χρήσης τσιγάρων και προϊόντων νικοτίνης δεν οδηγεί στην πραγματικότητα σε μείωση της κατανάλωσης, αλλά στο παράνομο εμπόριο, το οποίο αλυσιδωτά επιφέρει άλλες σοβαρές επιπτώσεις στην κοινωνία αναφορικά με την ασφάλεια και την προστασία της δημόσιας υγείας.

Το 66% των ενηλίκων του γενικού πληθυσμού σε όλη την Ευρώπη θεωρούν ότι η Ε.Ε. και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) θα πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση στη μείωση της βλάβης που προέρχεται από το κάπνισμα, ενθαρρύνοντας τους καπνιστές, που δεν διακόπτουν το κάπνισμα, να χρησιμοποιούν δυνητικά λιγότερο επιβλαβή προϊόντα.

Την ίδια ώρα, υποστηρίζουν ότι στους ενήλικες καπνιστές πρέπει να δίνονται επιστημονικές πληροφορίες αναφορικά με τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού καθώς και την επικινδυνότητά τους.

Ωστόσο, οι κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψη ότι οι καπνιστές αποθαρρύνονται από το να στραφούν σε εναλλακτικά προϊόντα δυνητικά λιγότερο επικίνδυνα, εάν η φορολόγησή τους και κατ΄ επέκταση η τιμή πώλησης είναι υψηλή.

Τρανταχτό παράδειγμα ότι η υψηλή φορολογία δεν συμβάλλει σε ένα κόσμο χωρίς τσιγάρο αποτελεί η Σουηδία, μια θεωρητικά smoke-free χώρα, με ποσοστό καπνιστών λιγότερο από 5% του πληθυσμού.

Η Σουηδία υιοθέτησε μέτρα που ευνοούν τις εναλλακτικές λύσεις καπνού και μέσα σε μερικά χρόνια οι καπνιστές μειώθηκαν κατά το ήμισυ.

Τα πιο πάνω στοιχεία αποτελούν ευρήματα της έρευνας του ανεξάρτητου οίκου Povaddo, που διεξήχθη για λογαριασμό της Philip Morris International (PMI), και τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν ενώπιον εκπροσώπων των ΜΜΕ διαφόρων χωρών, στις 15 Απριλίου στο Παρίσι.

Η έρευνα σκιαγραφεί την πολιτική προσέγγιση της Ε.Ε. για τον έλεγχο του καπνίσματος, αναλύοντας ταυτόχρονα τις τρέχουσες αντιλήψεις ανάμεσα στους πολίτες στην Ευρώπη.

Μέσα από την έρευνα, καθίσταται ξεκάθαρο ότι οι Ευρωπαίοι έχουν έντονες απόψεις σχετικά με τον τρόπο που τα τσιγάρα και τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από τις κυβερνήσεις, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και στην Ε.Ε. στο σύνολό της.

Συγκεκριμένα, στην έρευνα συμμετείχαν 14,119 ενήλικες από 13 κράτη μέλη της Ε.Ε. (Βέλγιο, Βουλγαρία, Γαλλία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κροατία, Λιθουανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Τσεχία) καθώς και πολίτες από την Ουκρανία.

Την έρευνα παρουσίασε ο πρόεδρος και ιδρυτής της Povaddo (US), William Stewart, σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τους Dr. Anders Milton, CEO of Milton Consulting and Chair of the Snus Commission (Sweden) και Olivier Babeau – President, Institut Sapiens (France) που συντόνιζε η Annelot Huijgen.

Αναλυτικά τα αποτελέσματα της έρευνας

Αρχικά αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως έδειξε η έρευνα, οι αυξανόμενες τιμές, ο πληθωρισμός και το κόστος ζωής, συγκαταλέγονται ανάμεσα στα κύρια και πιο σοβαρά ζητήματα που σύμφωνα με την κοινή γνώμη καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η Ε.Ε.

Επίσης, το 63% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η Ε.Ε. λαμβάνει συχνά αποφάσεις χωρίς να λαμβάνει υπόψη πιθανές ανεπιθύμητες επιπτώσεις.

Σχεδόν 6 στους 10 ερωτηθέντες, θεωρούν ότι οι φόροι και οι κανονισμοί μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις και τις συμπεριφορές τόσο των πολιτών, όσο και των βιομηχανιών, με τα επιστημονικά στοιχεία που είναι διαθέσιμα για τα προϊόντα να αποτελούν επίσης σημαντική μεταβλητή ως προς τις προτιμήσεις.

Ειδικότερα, στη δήλωση «Η ρύθμιση και η φορολόγηση των καταναλωτικών προϊόντων με βάση επιστημονικά στοιχεία μπορεί να παίξει ρόλο στην ενθάρρυνση των πολιτών να κάνουν καλύτερες επιλογές στον τρόπο ζωής τους», το 59% των ερωτηθέντων συμφωνεί, το 26% διαφωνεί και το 14% δεν είναι σίγουροι.

Συν τοις άλλοις, η έρευνα δείχνει ότι έξι στους δέκα (60%) ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η χώρα τους αλλά και ευρύτερα ολόκληρη η Ευρώπη, αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα όσον αφορά τα παράνομα προϊόντα καπνού που περιέχουν νικοτίνη.

Ωστόσο, μόνο το 6% των ερωτηθέντων ανάμεσα στα 13 κράτη μέλη γνωρίζει και προσδιόρισε σωστά το γεγονός ότι κατά το 2022 χάθηκαν έσοδα του κράτους από φόρους, ύψους μεταξύ 10 και 15 δισ. ευρώ λόγω του παράνομου εμπορίου.

Τα εν λόγω στοιχεία, δείχνουν ότι, η κοινή γνώμη ναι μεν γνωρίζει για το παράνομο εμπόριο προϊόντων καπνού, πάραυτα υποτιμά το μέγεθος του προβλήματος, καθώς το 40% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι το ποσό των φορολογικών εσόδων που χάθηκαν είναι χαμηλότερο ενώ πέραν από τους μισούς (53%) δηλώνουν απλά αβέβαιοι.

Η αύξηση της φορολογίας οδηγεί στην… μαύρη αγορά

Σε σχέση με το παράνομο εμπόριο προϊόντων καπνού, μέσα από την έρευνα φαίνεται ότι το κοινό έχει επίγνωση των προβλημάτων που δημιουργεί και θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις οφείλουν να λάβουν υπόψη αυτό το ζήτημα όταν προτίθενται να προβούν σε φορολόγηση, αφού η αυξημένη τιμή τροφοδοτεί την παράνομη αγορά.

Αναλυτικότερα, το 74% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η απαγόρευση προϊόντων καπνού και νικοτίνης δεν θα οδηγήσει ουσιαστικά σε μείωση της κατανάλωσης αλλά αντίθετα, οι καταναλωτές θα στραφούν στη μαύρη αγορά ως εναλλακτική λύση, ώστε να αγοράζουν προϊόντα σε χαμηλότερες και πιο συμφέρουσες γι΄ αυτούς τιμές.

Ακόμη, το 74% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι οι κυβερνήσεις οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη το παράνομο εμπόριο ως ακούσια συνέπεια όταν παίρνουν αποφάσεις σχετικά με τα καπνικά προϊόντα, με το 80% να υποστηρίζει ότι, οι ακραίες φορολογικές αυξήσεις μπορούν να οδηγήσουν σε εναλλακτικές -και συνάμα παράνομες- πηγές αγοράς.

Το 65% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι το παράνομο εμπόριο προϊόντων καπνού και προϊόντων που περιέχουν νικοτίνη υπονομεύει τις προσπάθειες για τη μείωση του καπνίσματος.

Σημαντικό αποτέλεσμα της έρευνας, το οποίο τόνισε και ο πρόεδρος της Povaddo William Stewart κατά την παρουσίαση, είναι πως το 69% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι ενήλικες καπνιστές πρέπει να λαμβάνουν ακριβείς και επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες σχετικά με τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού (smoke-free) -όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού.

Το 66% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι ενήλικοι καπνιστές μπορούν να στραφούν σε smoke-free προϊόντα εάν η φορολόγηση τους είναι χαμηλότερη από τα συμβατικά τσιγάρα αλλά την ίδια ώρα θεωρούν ότι θα πρέπει να είναι και υψηλή ώστε να αποθαρρύνεται η χρήση από τους νέους ή τους μη καπνιστές.

Σύμφωνα με το 67% των ερωτηθέντων της έρευνας, οι κυβερνήσεις μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της δημόσιας υγείας υποστηρίζοντας πολιτικές που ενθαρρύνουν τους ενήλικους καπνιστές που δεν διακόπτουν το κάπνισμα, να στραφούν σε καινοτόμες εναλλακτικές smoke-free λύσεις που είναι δυνητικά λιγότερο επιβλαβείς.

Ακόμη, το 66% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι οι οργανισμοί όπως η Ε.Ε. στις Βρυξέλλες και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στη Γενεύη θα πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στη μείωση των επιβλαβών συνεπειών ενθαρρύνοντας τους καπνιστές να χρησιμοποιούν δυνητικά λιγότερο επιβλαβή προϊόντα συμπληρωματικά των προσπαθειών που καταβάλουν για την πλήρη διακοπή της χρήσης καπνού.

Όσον αφορά συγκεκριμένα τους καπνιστές, πέραν από τους μισούς (52%) ερωτηθέντες καπνιστές δηλώνουν ότι, θα ήταν λιγότερο πιθανόν να σκεφτούν τη μετάβαση σε εναλλακτικό προϊόν χωρίς καπνό (π.χ. ηλεκτρονικό τσιγάρο ή προϊόν θερμαινόμενου καπνού ή άλλο προϊόν νικοτίνης από το στόμα), εάν η φορολόγηση και η τιμολόγησή του είναι όπως τα συμβατικά τσιγάρα.

Επιπλέον, το 77% των ερωτηθέντων καπνιστών θεωρεί ότι ήδη πληρώνει υψηλό φόρο και μια περαιτέρω αύξηση είναι άδικη, ειδικότερα εν καιρώ πληθωρισμού. Θεωρούν επίσης (κατά 78%), ότι εάν οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων θέλουν πραγματικά να συμβάλουν στη μείωση του καπνίσματος, θα πρέπει να συμβουλεύονται περισσότερο τους καπνιστές και όχι να περιορίζουν, ή ακόμη και να απαγορεύουν, τα προϊόντα καπνού και να αυξάνουν τους φόρους.

Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας, ο πρόεδρος της Povaddo William Stewart ανέφερε ότι:«Η πολιτική προσέγγιση της Ε.Ε. φαίνεται να επικεντρώνεται περισσότερο σε έναν μη ρεαλιστικό στόχο, δηλαδή την πλήρη εξάλειψη της χρήσης νικοτίνης. Η πλειοψηφία όμως του κοινού είναι δεκτική στην πραγματιστική έννοια της μείωσης της βλάβης και της ενθάρρυνσης των καπνιστών να χρησιμοποιούν δυνητικά λιγότερο επιβλαβή προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη», κατέληξε.

Το παράδειγμα της Σουηδίας… μιας smoke-free χώρας

Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα στην Ευρώπη (Ε27 συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, της Νορβηγίας και της Ελβετίας) ως προς τον αριθμό πολιτών που καπνίζουν, και ακολουθεί η Βουλγαρία και μετέπειτα η Κροατία.

Η Κύπρος έρχεται 7η στη σειρά, με το 25% του πληθυσμού να είναι καπνιστές (τσιγάρου ή ηλεκτρονικού τσιγάρου).

Από την άλλη, η Σουηδία είναι με διαφορά η χώρα με τους λιγότερους καπνιστές, με το ποσοστό να είναι χαμηλότερο από 5% και έτσι θεωρείτε μια smoke-free χώρα.

Την εξήγηση έδωσε ο Dr. Anders Milton ο οποίος διαθέτει πολυετή εμπειρία στις υπηρεσίες υγείας στη Σουηδία, και μεταξύ άλλων, άφησε να νοηθεί ότι ο δρόμος που ακολουθούν οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης για μείωση του καπνίσματος δεν είναι ο κατάλληλος.

Στη Σουηδία είναι διαδεδομένα τα σακουλάκια νικοτίνης τα οποία τοποθετούνται μεταξύ του άνω χείλους και των ούλων, προϊόν που σύμφωνα με τις υγειονομικές αρχές της χώρας είναι λιγότερο βλαβερό από τα τσιγάρα.

Αξίζει να αναφερθεί ότι, στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε., το συγκεκριμένο προϊόν είναι απαγορευμένο και μόνο στη Σουηδία επιτρέπεται.

Από το 2014 έως σήμερα, οι καπνιστές στη Σουηδία έχουν μειωθεί κατά 50%, αποτέλεσμα του ότι η χώρα υιοθετεί μέτρα τα οποία ευνοούν τις εναλλακτικές λύσεις χωρίς καπνό.

Ο Dr. Anders Milton κατά την παρουσίασή του, έδωσε απτά παραδείγματα χωρών που υιοθέτησαν διαφορετικές προσεγγίσεις για τη μείωση του καπνίσματος τσιγάρου με τη συμπερίληψη των εναλλακτικών προϊόντων καπνού και ως αποτέλεσμα κατάφεραν να μειώσουν σημαντικά τους καπνιστές.

Τέτοιες χώρες, είναι η Νέα Ζηλανδία (48% μείωση), η Ισλανδία (44%), η Νορβηγία (36%), η Ιαπωνία (33%) και το Ηνωμένο Βασίλειο (29%).

Από την άλλη, στις χώρες όπου απαγορεύεται η εμπορία εναλλακτικών προϊόντων καπνού, η μείωση των καπνιστών είναι σε αρκετά μικρότερο ποσοστό, όπως για παράδειγμα στην Τουρκία (2% η μείωση) και στην Αργεντινή (8%).

• Η έρευνα της Povaddo

Η Philip Morris International (PMI) ανέθεσε στην Povaddo να διεξάγει την έρευνα στις ακόλουθες χώρες: Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Λιθουανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία και Ουκρανία.

Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 14.119 συνεντεύξεις μεταξύ ενηλίκων σε νόμιμη ηλικία, γενικού πληθυσμού (περίπου 1.000 ανά χώρα) από τις 29 Δεκεμβρίου 2023 έως τις 31 Ιανουαρίου 2024. Τα δεδομένα έχουν σταθμιστεί σε επίπεδο χώρας ανά ηλικία, φύλο και κατανάλωση προϊόντων καπνού/νικοτίνης, ώστε να αντικατοπτρίζουν τις εθνικές στατιστικές πληθυσμού.

Η έρευνα φέρει συνολικό περιθώριο σφάλματος +/- 1% στο διάστημα εμπιστοσύνης 95%. Τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα τόσο σε συνολικό επίπεδο (14 χώρες) όσο και σε επίπεδο μεμονωμένων χωρών. Τα αποτελέσματα σε επίπεδο χώρας έχουν περιθώριο σφάλματος +/- 3% στο διάστημα εμπιστοσύνης 95%.