Σε τροχιά υλοποίησης η Εθνική Στρατηγική Χερσαίων Μεταφορών-Οι στόχοι, τα σενάρια και τα μέτρα

Σε τροχιά υλοποίησης εισέρχεται η Εθνική Στρατηγική Χερσαίων Μεταφορών (ΕΣΧΜ), αφού ολοκληρώθηκε και τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).

Όπως αναφέρεται στα έγγραφα που δημοσιοποιήθηκαν στην ιστοσελίδα της Περιβαλλοντικής Αρχής, η Περιβαλλοντική Έκθεση αποτελεί τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) της Εθνικής Στρατηγικής Χερσαίων Μεταφορών (ΕΣΧΜ) για την Κύπρο.

Κύριος στόχος της Μελέτης ήταν ο εντοπισμός πιθανών σημαντικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, καθώς και εναλλακτικών λύσεων, όπως επίσης και η εισήγηση των κατάλληλων μέτρων για πρόληψη, μείωση και όσο το δυνατόν πληρέστερη αντιστάθμιση οποιωνδήποτε σημαντικών δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον από την εφαρμογή του Σχεδίου.

Η Εθνική Στρατηγική Χερσαίων Μεταφορών

Σημειώνεται πως σκοπός της Εθνικής Στρατηγικής Χερσαίων Μεταφορών (ΕΣΧΜ) είναι να δημιουργήσει τα θεμέλια για τη βιώσιμη ανάπτυξη των υποδομών και υπηρεσιών μεταφορών στην Κύπρο, μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα.

Αυτή η πρωτοβουλία, προστίθεται στην Μελέτη, σκοπεύει στην προώθηση μιας ισορροπημένης περιφερειακής ανάπτυξης, στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και στην προώθηση της προόδου του τομέα των μεταφορών της Κύπρου.

Αυτό, υποδεικνύεται, θα επιτευχθεί μέσω μιας σειρά πολιτικών που έχουν σχεδιαστεί για τη βελτίωση της ασφάλειας, της προσβασιμότητας, της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και της διεθνούς συνδεσιμότητας.

Εξάλλου, η Στρατηγική εστιάζει στη βελτιστοποίηση της οικονομικής απόδοσης των επιβατικών μεταφορών και των μεταφορών εμπορευμάτων, ενώ μέσω αυτής θα αξιολογηθούν υπάρχουσες και προγραμματιζόμενες υποδομές ως προς την οικονομική βιωσιμότητα και την ευθυγράμμισή τους με τους στόχους της εθνικής πολιτικής.

Σύμφωνα, ακόμη, με τη Μελέτη, το Εθνικό Σχέδιο Χερσαίων Μεταφορών ακολουθεί τους στόχους υψηλού επιπέδου, οι στόχοι σχεδιάστηκαν ώστε να είναι επαρκώς περιεκτικοί, να αντιμετωπίζουν βασικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν από τη στρατηγική, ενώ διατυπώνουν έναν σαφή και άμεσο σκοπό.

Οι πέντε στόχοι

Οι πέντε στόχοι που έχουν τεθεί, έχουν ως εξής:

1. Διευκόλυνση της οικονομικής ανάπτυξης και της αποτελεσματικότητας στην ανάπτυξη και λειτουργία του συστήματος μεταφορών, τόσο σε Περιφερειακό όσο και σε Εθνικό επίπεδο.
2. Ενίσχυση της συνδεσιμότητας των μεταφορών, συμπεριλαμβανομένης της ενοποίησης συμπληρωματικών μέσων μεταφοράς και την εδαφική συνοχή.
3. Διασφάλιση ενός περιβαλλοντικά βιώσιμου τομέα μεταφορών, με δέσμευση για ελαχιστοποίηση των επιπτώσεών του οικοσυστήματα.
4. Παροχή προσβασιμότητας, περιφερειακής συνοχής και κοινωνικής ένταξης σχετικά με την απασχόληση, την εκπαίδευση και τις κοινωνικές υπηρεσίες για τον πληθυσμό.
5. Διατήρηση ενός ασφαλούς και ασφαλούς συστήματος μεταφορών, με τήρηση των αρχών του Vision Zero.

Σημειώνεται ότι για την εκπόνηση της περιβαλλοντικής αξιολόγησης χρησιμοποιήθηκε μια ποικιλία μεθόδων και εργαλείων.

Τονίζεται, δε, πως οι περιβαλλοντικοί στόχοι βιωσιμότητας, οι οποίοι είναι γνωστοί ως «Στόχοι ΣΜΠΕ», με τους οποίους θα μπορούσαν να μετρηθούν οι περιβαλλοντικές επιδόσεις των εναλλακτικών σεναρίων και του ΕΣΧΜ για την Κύπρο (προτιμώμενο σενάριο), χρησιμοποιήθηκαν ως κύρια μέθοδος αξιολόγησης για την παρούσα μελέτη.

Επισημαίνεται ότι, κάθε προσδιορισμένος στόχος βιωσιμότητας έχει συνοδευτικούς δείκτες, με τους οποίους μπορεί να μετρηθεί η επίτευξη του στόχου και να επιτραπεί η εμφάνιση των τάσεων.

Με βάση πάντα τη Μελέτη, τόσο οι κύριοι στόχοι, όσο και οι επιμέρους στόχοι της ΣΜΠΕ αναπτύχθηκαν προκειμένου να προσδιοριστεί εάν το ΕΣΧΜ για την Κύπρο υποστηρίζει τους ευρύτερους περιβαλλοντικούς στόχους, καθώς και τα πιο σχετικά τοπικά περιβαλλοντικά ζητήματα.

Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες μέθοδοι και εργαλεία υποστήριξης:

• Μέθοδοι και Συστήματα Βαθμολόγησης Βασισμένα σε Μήτρες
• Χαρτογράφηση και Χωρική Ανάλυση
• Αποτελέσματα του Μοντέλου Μεταφοράς που αναπτύχθηκε για το ΕΣΧΜ για την Κύπρο
• Χρήση μοντέλων για την αξιολόγηση της ποιότητας του αέρα και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα

Τα τρία σενάρια

Στη Μελέτη αναπτύχθηκαν και καταγράφηκαν τρία σενάρια. Όπως αναφέρεται, το Σενάριο 1 μπορεί να χαρακτηριστεί ως το σενάριο των ουσιαστικών παρεμβάσεων, λαμβάνοντας υπόψη ότι μόνο οι ουσιαστικές παρεμβάσεις θεωρήθηκαν απαραίτητες για την επίτευξη των κύριων στόχων του ΕΣΧΜ.

Το Σενάριο 2 χαρακτηρίζεται ως το προοδευτικό σενάριο, το οποίο είναι στην πραγματικότητα μια ενδιάμεση πρόταση μεταξύ των Σεναρίων 1 και 3, ενώ το Σενάριο 3 ξεχωρίζει ως το εκτενές σενάριο που περιλαμβάνει ολόκληρο το σύνολο των μέτρων που περιγράφονται στον πιο κάτω πίνακα.

Συνολικά, πάντως, το Σενάριο 3 απεικονίζει ένα όραμα για ένα ολοκληρωμένο, τεχνολογικά έμπειρο και περιβαλλοντικά συνειδητό σύστημα χερσαίων μεταφορών.

Κατά συνέπεια, υπογραμμίζεται, η Μελέτη στοχεύει στην πλήρη επίτευξη των στόχων που τίθενται στη Στρατηγική.

Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι, δεδομένου ότι οι βασικοί δείκτες απόδοσης (KPIs), στοχεύουν στο μακρινό μέλλον και δεν μπορούν να λάβουν υπόψη τις αβεβαιότητες σε πιθανούς κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, είναι πιθανό ορισμένοι από τους δείκτες να υπόκεινται σε αλλαγές.

Τα προσδοκόμενα αποτελέσματα

Σύμφωνα με τη Μελέτη, τα μέτρα που προτείνονται για την ένταξη στη στρατηγική καλύπτουν διάφορους τομείς, με αποτέλεσμα ένα ετερογενές μείγμα.

Κατά συνέπεια, τονίζεται, η σημασία της περιβαλλοντικής διάστασης στην αξιολόγηση ποικίλλει μεταξύ αυτών των μέτρων. Για παράδειγμα, προστίθεται, όταν εξετάζονται μέτρα που επικεντρώνονται στις υποδομές, η περιβαλλοντική πτυχή αναμένεται να έχει μεγαλύτερη σημασία.

Αντίθετα, υποδεικνύεται, τα μέτρα που στοχεύουν στην αύξηση της θεσμικής ικανότητας ενδέχεται να μην συνδέονται τόσο στενά με περιβαλλοντικούς παράγοντες στη διαδικασία αξιολόγησης.

«Η ποικίλη φύση αυτών των μέτρων απαιτεί προσαρμοσμένες προσεγγίσεις αξιολόγησης, αναγνωρίζοντας τις διαφορετικές επιπτώσεις και τις προτεραιότητες σε διακριτούς τομείς της Στρατηγικής.

Λόγω της φύσης ορισμένων περιβαλλοντικών δεικτών σε συνδυασμό με την περιορισμένη διαθεσιμότητα λεπτομερειών και προδιαγραφών σχεδιασμού σε επίπεδο έργου, η Ομάδα Μελέτης της ΣΜΠΕ υιοθέτησε μια πιο ποιοτική μεθοδολογία με βάση την κρίση των ειδικών και την προηγούμενη εμπειρία σε παρόμοιες μελέτες.

Μια τέτοια προσέγγιση αποτελεί συνήθη πρακτική στις ΣΜΠΕ, καθώς η αξιολόγηση πραγματοποιείται σε στρατηγικό επίπεδο, ενώ η συγκριτική αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε για τα τρία προαναφερόμενα σενάρια», αναφέρεται ακόμη.

Από την αξιολόγηση προέκυψε πως, το Σενάριο 1, που προτείνει τα λιγότερα μέτρα είναι πιθανό να έχει τον λιγότερο θετικό αντίκτυπο σε πολλούς τομείς και στόχους της ΣΜΠΕ, ενώ τα περιορισμένα έργα υποδομής που προτείνονται ενδέχεται να περιορίσουν τον αντίκτυπό του σε ορισμένους τομείς, όπως το έδαφος, το Σενάριο 1 υπολείπεται σε κρίσιμους τομείς όπως η προσβασιμότητα και η συνδεσιμότητα, με αποτέλεσμα περιορισμένη πρόοδο.

Αντίθετα, τα Σενάρια 2 και 3 αναμένεται να έχουν ομοιότητες ως προς τον αντίκτυπό τους στους πλείστους τομείς και στόχους της ΣΜΠΕ. Ωστόσο, το Σενάριο 3 αναμένεται να παρουσιάσει τα πιο θετικά αποτελέσματα.

Συγκεκριμένα, το Σενάριο 3 δίνει μεγάλη έμφαση στην αξιολόγηση των υφιστάμενων σχεδίων και στη διατήρηση περιβαλλοντικών περιοχών, παρουσιάζοντας μια ολιστική και υπεύθυνη προσέγγιση για την ανάπτυξη των μεταφορών.

Επιπλέον, τα προτεινόμενα μέτρα στο Σενάριο 3 για την ενίσχυση των βιώσιμων τρόπων μεταφοράς υποδεικνύουν πιο θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο σε σύγκριση με το Σενάριο 2.

Παράλληλα, το Σενάριο 3 αναδεικνύεται ως μια οραματική και ολοκληρωμένη προσέγγιση, ενσωματώνοντας τεχνολογικές εξελίξεις και περιβαλλοντική συνείδηση στο σύστημα χερσαίων μεταφορών, ενώ η έμφαση που δίνει στην αξιολόγηση των υφιστάμενων σχεδίων και τη διατήρηση του περιβάλλοντος υπογραμμίζει τη δέσμευσή του για βιώσιμη ανάπτυξη.

Συνολικά, το Σενάριο 3 ευθυγραμμίζεται με μια προοπτική που κοιτάζει προς το μέλλον, επιδιώκοντας ένα τεχνολογικά έμπειρο και περιβαλλοντικά συνειδητό δίκτυο μεταφορών.

Αξιολόγηση εναλλακτικών σεναρίων

Η Μελέτη πέραν των βασικών σεναρίων, εξέτασε και εναλλακτικά σενάρια. Ειδικότερα, αφού αξιολόγησε τα προαναφερόμενα σενάρια, το Τμήμα Δημοσίων Έργων (ΤΔΕ) μαζί με την Ομάδα των Μελετητών, χρησιμοποίησαν τον συνδυασμό των 3 σεναρίων για να δημιουργήσουν ένα τέταρτο σενάριο, εξατομικευμένο σενάριο-το Σενάριο 4, το οποίο αντιπροσωπεύει καλύτερα τους στόχους του ΤΔΕ.

Το Σενάριο 4 περιλαμβάνει μέτρα και πολιτικές κυρίως από τα Σενάρια 2 και 3, όπως φαίνεται στον Πίνακα:

Επιπτώσεις στο περιβάλλον

Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και κυρίως την ποιότητα του αέρα, αναφέρεται ότι στην περιοχή μελέτης (όλες οι περιοχές που ελέγχονται από την Κυπριακή Δημοκρατία), τα οχήματα ιδιωτικής χρήσης αποτελούν τον κυριότερο παράγοντας εκπομπών ρύπων στην ατμόσφαιρα, μέσω της άμεσης εκπομπής καυσαερίων, λόγω των κινητήρων καύσης υδρογονανθράκων.

Επιπρόσθετα, η σημερινή σύνθεση του στόλου οχημάτων αποτελείται κυρίως από παλαιά οχήματα που είναι λιγότερο φιλικά προς το περιβάλλον σε σχέση με τα πιο σύγχρονα.

Συνεπώς, τονίζεται στη Μελέτη, η εφαρμογή του ΕΣΧΜ θα έχει θετικό αντίκτυπο στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, καθώς οι προτεινόμενες στρατηγικές στοχεύουν στη μετάβαση από τη χρήση αυτοκινήτου σε πιο βιώσιμα και λιγότερο ρυπογόνα μέσα μεταφοράς, όπως οι δημόσιες συγκοινωνίες.

Μέτρα μετριασμού

Πέραν των πιο πάνω, στη Μελέτη καταγράφονται και συγκεκριμένα μετριασμού των ενδεχόμενων επιπτώσεων στο περιβάλλον.

Δεδομένου, αναφέρεται, ότι η πλειονότητα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που αναμένονται από την υλοποίηση του ΕΣΧΜ θετικής φύσεως, πολλά από τα προτεινόμενα μέτρα αφορούν την περιβαλλοντική ενίσχυση και όχι τον αυστηρό μετριασμό, προκειμένου να βελτιωθούν οι περιβαλλοντικές επιδόσεις των προτάσεων του Εθνικού Σχεδίου και η κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης.

Αναφορικά με την ποιότητα του αέρα, προτείνονται τα εξής:

• Προετοιμασία Σχεδίων Κυκλοφοριακής Διαχείρισης για την περίοδο υλοποίησης του ΕΣΧΜ
• Πρόνοιες για Ιδιωτικά Ηλεκτρικά Οχήματα (ΗΟ)
• Δεντροφύτευση στις κατάλληλες τοποθεσίες
• Προώθηση κοινής χρήσης αυτοκινήτων (Carpooling / Ride-Sharing)
• Παροχή προώθησης και κινήτρων για την υιοθέτηση οχημάτων χαμηλών εκπομπών ρύπων, όπως ηλεκτρικά αυτοκίνητα και υβριδικά οχήματα.
• Προώθηση της εξ αποστάσεων εργασίας
• Παρακολούθηση και αναφορά της ποιότητας του αέρα
• Εκστρατείες εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης
• Εκσυγχρονισμός στόλου οχημάτων

Συμπεράσματα

Καταληκτικά αναφέρεται ότι, η εφαρμογή του ΕΣΧΜ για την Κύπρο αναμένεται να έχει σημαντικές θετικές επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής μελέτης.

Ωστόσο, υπογραμμίζεται, αυτό είναι αναμενόμενο, καθώς το ΕΣΧΜ προωθεί και έχει ετοιμαστεί σύμφωνα με τις αρχές της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, προκειμένου να αντιμετωπίσει τα υφιστάμενα προβλήματα που σχετίζονται με τις μεταφορές στην περιοχή μελέτης.

«Η πλειονότητα των αρνητικών επιπτώσεων που εντοπίζονται στη ΣΜΠΕ είναι γενικά διαχειρίσιμες και μπορούν να μετριαστούν κατάλληλα με τα μέτρα που προτείνονται στη ΣΜΠΕ», καταλήγει η Μελέτη.

Σημειώνεται πως, η Μελέτη θα βρίσκεται σε δημόσια διαβούλευση μέχρι και τις 14 Ιουνίου 2024 και είναι διαθέσιμη ΕΔΩ.