Έμφυλος προϋπολογισμός, ένα νέο εργαλείο για την επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης

Ο φυσικός και κοσμολόγος Stephen Hawking, μέσα από το βιβλίο του A Brief History of Time επισημάνει ότι ένας μεγάλος αριθμός πολιτών αισθάνονται οικονομικά και κοινωνικά εγκαταλελειμμένοι, νοιώθουν ότι η Πολιτεία τους έχει εγκαταλείψει κοινωνικά και οικονομικά και αυτό τους ωθεί να ψηφίζουν λαϊκιστές πολιτικούς, που αν και είναι αγαπητοί και υπόσχονται πολλά στον λαό, δεν έχουν τις γνώσεις και την ικανότητα να παίρνουν τις κατάλληλες αποφάσεις.

Τη διαπίστωση αυτή ασπάζονται και τα Ηνωμένα Έθνη και άλλοι παγκόσμιοι οργανισμοί, που τα τελευταία χρόνια εντείνουν τις προσπάθειες τους για να αντιμετωπίσουν τις συνεχιζόμενες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις.

Μέσα από έρευνες που διεξάγουν εντόπισαν, μεταξύ άλλων, ότι η μέθοδος και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν τα κράτη για να ετοιμάσουν τους προϋπολογισμούς τους, παρουσιάζουν ελλείψεις, δεν είναι αντικειμενικά, οδηγούν σε μεγάλες ανισότητες και επηρεάζουν σοβαρά ομάδες πολιτών και πολίτιδων.

Εντόπισαν επίσης ότι ο σχεδιασμός των προϋπολογισμών, σε όλες τις χώρες, στηρίζεται σε στοιχεία ανεπαρκή και σε στοιχεία που παρουσιάζουν πολλά κενά. Σε κάποιες χώρες, όπου δεν υπάρχουν στοιχεία, αλλά ακόμα και σε χώρες που υπάρχουν στοιχεία, οι προϋπολογισμοί, σχεδιάζονται με βάση την αντίληψη αυτών που τους σχεδιάζουν, χωρίς να γίνονται έρευνες και να εξετάζονται οι επιπτώσεις, και αυτό δημιουργεί πολλά προβλήματα, κυρίως στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.

Περισσότερα προβλήματα δημιουργούνται στο γυναικείο πληθυσμό διότι τις περισσότερες φορές τα άτομα που ετοιμάζουν τον προϋπολογισμό είναι κυρίως άνδρες, που δεν γνωρίζουν σε βάθος τις ανάγκες του γυναικείου πληθυσμού.

Η έλλειψη σωστών στατιστικών στοιχείων και ερευνών, που θεωρούνται απαραίτητα για το σχεδιασμό προϋπολογισμών, καθιστά τους προϋπολογισμούς μη-αποτελεσματικούς με αποτέλεσμα οι κρατικοί πόροι να μη κατανέμονται με ένα δίκαιο τρόπο και σε αρκετές περιπτώσεις να κατασπαταλούνται σε προγράμματα, που δεν ωφελούν το κοινωνικό σύνολο, η να ξοδεύονται άδικα, λόγω καθυστερήσεων έργων και προστίμων που πρέπει να πληρώνει η κυβέρνηση.

Οι παγκόσμιοι οργανισμοί, για να αντιμετωπίσουν τις συνεχιζόμενες προκλήσεις, προωθούν σειρά μέτρων και ζητούν από τα κράτη μέλη τους, να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις για να ανταποκριθούν στις νέες οικονομικές συνθήκες και στις προσδοκίες των πολιτών και των πολίτιδων.

Ένα από τα σημαντικότερα μέτρα που προωθούν σήμερα τα Ηνωμένα Έθνη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης(ΟΕCD) το ILO και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι ο έμφυλος προϋπολογισμός.

Οι οργανισμοί υποστηρίζουν επίσης ότι για να επιτευχθούν οι στόχοι της αειφόρας ανάπτυξης πρέπει να ενεργοποιηθούν όλες και όλοι για να προσφέρουν στην ανάπτυξη. Μέσα από την εντατική δράση τους και τα προγράμματα που ετοίμασαν κατάφεραν να ενεργοποιήσουν αρκετά κράτη και σήμερα ο έμφυλος προϋπολογισμός άρχισε να εφαρμόζεται σε περισσότερες από 90 χώρες.

Όμως τι είναι ο έμφυλος προϋπολογισμός;

O έμφυλος προϋπολογισμός, σύμφωνα με τον ορισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι η αξιολόγηση του κρατικού προϋπολογισμού με βάση το φύλο, που ενσωματώνει τη διάσταση φύλου σε όλα τα επίπεδα της δημοσιονομικής διαδικασίας και της διαδικασίας αναδιάρθρωσης των εσόδων και των εξόδων, ώστε να προωθείται η ισότητα των φύλων.

Ο Έμφυλος προϋπολογισμός (Gender Budgeting) είναι δηλαδή, μια νέα πολιτική, που ξεκίνησε μέσα από το γυναικείο κίνημα, μια νέα προσέγγιση και μια νέα διαδικασία στην ετοιμασία του κρατικού προϋπολογισμού, που έχει πρωταρχικό στόχο τον επαναπροσδιορισμό και την επανεξέταση της είσπραξης και της κατανομής των δημοσίων πόρων.

Γενικά ο Έμφυλος Προϋπολογισμός:

-στοχεύει να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής και την αποτελεσματικότητα διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών, με την εισαγωγή πτυχών ισότητας στις δημόσιες δαπάνες και έσοδα.

- είναι πιο αποτελεσματικός διότι διασφαλίζει ότι οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των διαφορετικών ομάδων πολιτών (φύλου, εθνότητας, περιοχής) αντιμετωπίζονται ισότιμα στις πολιτικές δαπανών και εσόδων

- διορθώνει τα μειονεκτήματα και τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών και των ανδρών, με την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στη διαδικασία της ετοιμασίας του, και με την καταπολέμηση της περιθωριοποίησης και του αποκλεισμού των γυναικών από οικονομικές, πολιτικές και συνταγματικές διαδικασίες

- διασφαλίζει ότι τα ωφελήματα της ανάπτυξης θα φθάνουν τις γυναίκες, τους άνδρες, τα κορίτσια και τα αγόρια, ισότιμα και ότι ολόκληρη η κοινωνία θα ωφελείται από την ενσωμάτωση του έμφυλου προϋπολογισμού στον κρατικό προϋπολογισμό μέσα από το σχεδιασμό των επενδύσεων και τη διάθεση των πόρων που προβλέπονται από τον κρατικό προϋπολογισμό.

- δεν είναι ένας προϋπολογισμός που θα χωρίζεται 50/50 σε γυναίκες και άνδρες, αλλά ένας προϋπολογισμός που θα διασφαλίζει ότι η είσπραξη και η διανομή των κρατικών πόρων θα διενεργείται με ένα αποτελεσματικό τρόπο, ο οποίος θα συμβάλλει στην ανάπτυξη αλλά και στην προώθηση της ισότητας των φύλων και στην ενδυνάμωση των γυναικών

- ως πολιτική για το καθεστώς του φύλου, έχει σκοπό να καταργήσει τις ιεραρχίες εξουσίας που έχουν απονείμει οικονομικά και άλλα προνόμια στους άνδρες και έχουν υποτιμήσει τις συνεισφορές των γυναικών διότι αυτό εμποδίζει την ανάπτυξη και στερεί το κράτος από οικονομικά οφέλη που θα προέρχονταν από την εργασία των γυναικών

- αναλύει πως εισπράττονται και ξοδεύονται οι κρατικοί πόροι και με ποιο τρόπο επιδρούν διαφορετικά οι δαπάνες πάνω σε γυναίκες, άνδρες, κορίτσια και αγόρια, όλων των ηλικιών, καθώς και σε μειονότητες και σε άτομα που ζουν σε αγροτικές περιοχές

- εντοπίζει ποιες και ποιοι πληρώνουν, για ποια πράγματα πληρώνουν και πως επιδρούν οι εισπράξεις και περικοπές στις διάφορες ομάδες πληθυσμού

- εξετάζει αν επιτυγχάνονται οι στόχοι της αειφόρου ανάπτυξης (Sustainable Development Goal 5 of 2030 Agenda ) που ζητά από τα κράτη να προωθήσουν πολιτικές, και νόμους και πόρους για την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών και των κοριτσιών

- επιτρέπει την οπτικοποίηση της απλήρωτης εργασίας των γυναικών για κοινωνική αναπαραγωγή και τη συμβολή της στην ευημερία ολόκληρης της κοινωνίας, διότι υπολογίζεται ότι με την αύξηση των οικονομικών πόρων για βελτιώσεις σε μέτρα για την ισότητα των φύλων και με την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στις επιστήμες, τη τεχνολογία, τη μηχανική τα μαθηματικά θα δημιουργηθούν μέχρι το 2050, μεταξύ 6.3 εως 10.5 εκατομμύρια επιπλέον θέσεις εργασίας.

- εξασφαλίζει τη διαφάνεια, την υπευθυνότητα και βελτιώνει τη λογοδοσία, σε ότι αφορά το δημοσιονομικό σχεδιασμό και επιπλέον προωθεί τη χρηστής διοίκηση και την πάταξη της διαφθοράς, διότι η διαδικασία γίνεται με διαφανή και συστηματικό τρόπο. Αυτό θα συμβάλει στην αύξηση των εσόδων του κράτους. Έρευνα του ΟΗΕ έδειξε ότι 2.6 trilion δολαρίων κλέβονται κάθε χρόνο, 1.3 trillion δίδονται σε δωροδοκίες και 1 trillion χάνονται από φόρους.

-Παρεμποδίζει κρατικές απώλειες από αποτυχημένες πολιτικές λόγω μη-αναμενόμενων επιπτώσεων λόγω φύλου

- παρακολουθεί και αξιολογεί την απόδοση αποτελεσμάτων έμφυλου προϋπολογισμού και αυτό συμβάλλει στην ετοιμασία αποτελεσματικότερο στρατηγικό προγραμματισμό και τη σωστή διαχείριση των δημόσιων πόρων.

Ο έμφυλος προϋπολογισμός στην Κύπρο

Η Κυπριακή Δημοκρατία από το 1995 είναι δεσμευμένη με σειρά συμβάσεων να προωθήσει τον έμφυλο προϋπολογισμό, αλλά καμιά προσπάθεια δεν έγινε για την προώθηση του. Το 2014 η κυβέρνηση διοργάνωσε ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο για λειτουργούς και ένα δεύτερο σεμινάριο το 2019, στο οποίο έγινε μια σύντομη αναφορά στον έμφυλο προϋπολογισμό.

Το 2017 το πρόγραμμα δράσης του Γραφείου της Επιτρόπου Ισότητας των φύλων συμπεριλαμβάνει τον έμφυλο προϋπολογισμό και εκδίδει και ένα εγχειρίδιο για την ενσωμάτωση της διάστασης τους φύλου σε όλα τα Υπουργεία. Το εγχειρίδιο αναφέρεται συνοπτικά και στον έμφυλο προϋπολογισμό.

Το 2019 και στο τέλος του 2022 ο έμφυλος προϋπολογισμός αγγίζεται συνοπτικά, σε δυο σεμινάρια που διοργανώνονται από την Ακαδημία δημόσιας διοίκησης για λειτουργούς από διάφορα υπουργεία και από το Γραφείο ισότητας των φύλων για άτομα που ασχολούνται με την πολιτική.

Το θέμα του έμφυλου προϋπολογισμού βγήκε δυναμικά στην επιφάνεια στις αρχές του 2022 όταν το ίδρυμα ΦΗΜΟΝΟΗ προσπαθούσε να εξασφαλίσει επιχορήγηση για να προωθήσει μέτρα κατά της διαφθοράς. Παρά το γεγονός ότι η πάταξη της διαφθοράς ήταν μια από τις προτεραιότητες της Κυβέρνησης ανακάλυψε ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμοι πόροι για την αντιμετώπιση και την πρόληψη της!

Κατόπιν μιας εντατικής έρευνας και αρκετές συναντήσεις με το Υπουργείο Οικονομικό και τμήματα που ασχολούνται με την ετοιμασία του προϋπολογισμού, το ίδρυμα εξήγγειλε εκστρατεία για την προώθηση του έμφυλου προϋπολογισμού και ζήτησε μεταξύ άλλων από τους τότε υποψήφιους προέδρους να συμπεριλάβουν τον έμφυλο προϋπολογισμό στο πρόγραμμα τους κάτι που έγινε .

Το Ιανουάριο του 2023 το ίδρυμα ΦΗΜΟΝΟΗ, συνδιοργανώνει συνέδριο με το Γραφείο ισότητας των φύλων, στο τέλος του οποίου ιδρύεται η Κυριακή πλατφόρμα έμφυλου προϋπολογισμού, η οποία υποστηρίζεται από 5 πανεπιστήμια και πέραν των 450 οργανώσεων και η οποία ανάλαβε πλέον την εκστρατεία για προώθηση του έμφυλου προϋπολογισμού στην Κύπρο.

Με ιδιαίτερη χαρά χαιρετίζουμε την απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας να προωθήσει αυτό το θέμα και τις προσπάθειες που καταβάλλονται από τον Υπουργό Οικονομικών και την Επίτροπο Ισότητας των φύλων, για να αρχίσει η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου και ο έμφυλος προϋπολογισμός σε όλα τα υπουργεία και σε όλες τις πολιτικές,

Στιγμιότυπa από το πιλοτικό πρόγραμμα που πραγματοποιήθηκε στην Eλεγκτική Yπηρεσία.

Δεδομένου ότι η διαδικασία αυτή είναι διαρκής και χρονοβόρα, η Κυπριακή Πλατφόρμα Έμφυλου Προϋπολογισμού για να βοηθήσει την κυβέρνηση να επίσπευση αυτήν τη σημαντική αλλά χρονοβόρα μεταρρύθμιση διοργάνωσε το “European Conference: Gender Budgeting in Europe: Achievements, Challenges, Ways forward” στο οποίο προσκλήθηκαν και μίλησαν για το θέμα οι σημαντικότερες οικονομολόγοι της Ευρώπης.

Σκοπός του συνεδρίου μεταξύ άλλων ήταν η ανταλλαγή εμπειριών, η ένταξη της Κύπρου στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εμφυλου Προϋπολογισμού και η ευαισθητοποιήσει των κρατικών λειτουργών και της κυπριακή κοινωνία για τα πλεονεκτήματα αυτής της μεταρρύθμισης.

Ένα δεύτερο πρόγραμμα που προωθεί η Κυπριακή Πλατφόρμα είναι η διοργάνωση πιλοτικών προγραμμάτων ενσωμάτωσης του έμφυλου προϋπολογισμού σε διάφορες κυβερνητικές υπηρεσίες.

Το εγχείρημα αυτό, για διάφορους λόγους, είναι αρκετά δύσκολο διότι συχνά συναντά αντιστάσεις. Παρά τις δυσκολίες είμαστε στην ευχάριστη θέση να αναφέρουμε ότι ο Γενικός Ελεγκτής, ευχαρίστως δέχτηκε την πρόταση μας και μας επέτρεψε να αρχίσουμε ένα πιλοτικό πρόγραμμα στην Ελεγκτική Υπηρεσία. Σύντομα ελπίζουμε ότι θα αρχίσουμε άλλα δυο πιλοτικά προγράμματα.

Σημαντικός στόχος της Κυπριακής Πλατφόρμας Έμφυλου προυπολογισμού για το 2024 είναι η μελέτη του φορολογικού συστήματος, για να ετοιμάσουμε σειρά μέτρων και εισηγήσεων, που πιστεύουμε ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη τώρα που προωθείται η μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος.

Ταυτόχρονα η η κυπριακή πλατφόρμα Εμφυλου προϋπολογισμού θα συνεχίσει τα πιλοτικά προγράμματα, και θα συνεχίσει να διοργανώνει εκπαιδευτικά σεμινάρια για μη-κυβερνητικές οργανώσεις διότι οι μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο για την συνέχιση της προσπάθειας.

Η αναγνώριση των προσπαθειών μας από τις συνεργάτιδες μας στην Ευρώπη και οι δυο προσκλήσεις που έχουμε για να παρουσιάσουμε θέματα σε δυο ευρωπαϊκά συνέδρια, αναμφίβολα θα μας βοηθήσουν να βελτιώσουμε την εμπειρογνωμοσύνη μας ώστε να είμαστε ενήμερες για τις εξελίξεις, τις νέες μεθόδους και τα νέα εργαλεία που είναι απαραίτητα για την σωστή προώθηση αυτής της μεταρρύθμισης στην Κύπρο.

Τέλος η πλατφόρμα είναι πάντοτε έτοιμη να συνεργαστεί με την κυβέρνηση για την προώθηση αυτής της δύσκολη μεταρρύθμισης, διότι όπως αναφέρουν και τα Ηνωμένα Έθνη και όπως φάνηκε από τις εμπειρίες σε άλλες χώρες η συνεργασία Υπουργείου Οικονομικών, Γραφείου Επιτρόπου ισότητας και Κυπριακής Πλατφόρμα Έμφυλου προϋπολογισμού είναι απαραίτητη για την επιτυχία της μεταρρύθμισης.

Μαίρη Πύργου