ΕΤΕΚ: Επανεξέταση όλης της διαδικασίας παραγωγής δημόσιων έργων

Εξ αφορμής δημοσιευμάτων που κάνουν λόγο για παραπομπή στην Αρχή κατά της Διαφθορας προσφορών κατασκευαστικών έργων του δημοσίου που έχουν κατακυρωθεί, το ΕΤΕΚ επιθυμεί να σημειώσει τα ακόλουθα:

1. Το ζήτημα του πολύ χαμηλού αριθμού συμμετοχών σε διαγωνισμούς κατασκευαστικών έργων του Δημοσίου και το φαινόμενο υποβολής τιμών που υπερβαίνουν το εκτιμημένο κόστος της σύμβασης, είναι κάτι που προβληματίζει και ανησυχεί έντονα και το ΕΤΕΚ.
2. Είναι πεποίθησή του Επιμελητηρίου, ύστερα από μελέτη του θέματος, ότι πέραν ή και πριν την εξέταση του ζητήματος πιθανής κατάχρησης εξουσίας / διαφθοράς θα πρέπει να εξεταστούν συνολικά όλες οι γενεσιουργές αιτίες του προβλήματος.
3. Χωρίς να απορρίπτεται το σκεπτικό και ο τρόπος που ενήργησε η Ελεγκτική Υπηρεσία, θέση του Επιμελητηρίου είναι όπως επανεξεταστεί με προσοχή όλη η διαδικασία της παραγωγής δημόσιων κατασκευαστικών έργων ή και έργων υποδομής και ειδικότερα αυτών που αφορούν κτήρια. Κυρίως, θα πρέπει να εξεταστεί η σχέση του μειωμένου αριθμού συμμετοχών, σε συνάρτηση με τις αυξημένες τιμές που υποβάλλονται, συγκριτικά με τις εκτιμημένες αξίες σύμβασης, σε σχέση με:

(α) το γεγονός ότι τα οικοδομικά συμβόλαια δεν περιλαμβάνουν μεθόδους εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, άλλα επιβάλλουν ότι τυχόν διαφορές θα επιλυθούν μόνο δικαστικώς, αυξάνοντας το ρίσκο του ανάδοχου.

(β) την ευρεία και αδικαιολόγητη, τις πιο πολλές φορές, χρήση της μεθόδου design – built – maintain για οικοδομικά κυρίως έργα (δηλαδή κτήρια), η οποία είναι εκ της φύσεως της πολύπλοκη και υψηλού, χρηματοδοτικού, ιδιαίτερα, ρίσκου για τους εργολήπτες. Μάλιστα, η υπερβολική μακροχρόνια περίοδος συντήρησης, δώδεκα συνήθως χρόνων και ο τρόπος πληρωμής, αυξάνει ακόμη περισσότερο το ρίσκο.

(γ) τα προσόντα, την εμπειρογνωμοσύνη, τη μεθοδολογία και μέτρα διασφάλισης της ποιότητας σε ότι αφορά την ετοιμασία ενός κατάλληλου κτιριολογικού προγράμματος και μιας ορθής εκτιμημένης αξίας της σύμβασης.

(δ) τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ΚΕΑΑ, παραγνωρίζοντας τη βασική αρχή της επικουρικότητας στην επίλυση διαφορών.

Ειδικότερα, σε ότι αφορά μεγάλα έργα τα οποία απαιτούν συμπράξεις και τεχνογνωσία ή ειδική πείρα, η οποία απαιτεί συνεργασίες με εργολήπτες του εξωτερικού, θα πρέπει να προβληματίσει η μη συμπερίληψη και της αγγλικής γλώσσας στα έγγραφα του διαγωνισμού, η οποία σε συνδυασμό με τα στενά χρονοδιαγράμματα, έχει αρνητική επίδραση στην συμμετοχή.

Σε ότι αφορά τη διακριτική ευχέρεια της αναθέτουσας αρχής να κατακυρώνει εργοληπτικές (κυρίως) προσφορές σε τιμή η οποία υπερβαίνει σε σημαντικό βαθμό τη δική της εκτίμηση, το ΕΤΕΚ θεωρεί πως (εφόσον αφορά δημόσιο χρήμα), αυτή η διακριτική ευχέρεια οφείλει να ακολουθεί ένα πλαίσιο το οποίο θα πρέπει να ετοιμαστεί, να τεκμηριώνεται / δικαιολογείται επαρκώς, και τέλος να δημοσιεύεται για να μπορεί ο κάθε ένας να την κρίνει.

Το παράδειγμα του Κυπριακού Μουσείου είναι χαρακτηριστικό. Το 2015 γινόταν λόγος από πολιτικό πρόσωπο για κόστος της τάξης 50 εκ ευρώ. Κατά τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, το 2017 η εκτιμημένη αξία του έργου ήταν 75 εκ ευρώ πλέον ΦΠΑ. Κατά τον διαγωνισμό για επιλογή εργολήπτη το 2022 η εκτιμημένη αξία είχε ανέβει στα 102 εκ ευρώ, πλέον ΦΠΑ. Τελικά, περί τα τέλη του 2022 η σύμβαση για την υλοποίηση του έργου κατακυρώθηκε στα 121 εκ ευρώ πλέον ΦΠΑ.

Είναι προφανές πως το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην έλλειψη ενδιαφέροντος από εργολήπτες ή στις υψηλότερες του αναμενόμενου προσφορές που υποβάλλονται, αλλά απαιτείται επαναξιολόγηση όλης της αλυσίδας παραγωγής δημόσιων έργων - από τη φάση της καταγραφής της ανάγκης, τεκμηρίωσης της ανταποδοτικότητας/προσιτότητας, ωρίμανσης, σύλληψης, σχεδιασμού, υλοποίησης και συντήρησης, καθώς πάσχει, κυρίως στα θέματα ατομικής υπευθυνότητας, έλλειψης λογοδοσίας και των (πέραν του δέοντος) όχι ασυνήθιστων πολιτικών παρεμβάσεων.

Ο δε εξαιρετικά πολύ μεγάλος μέσος χρόνος που απαιτείται από την καταγραφή της ανάγκης μέχρι και την υλοποίηση ενός δημόσιου έργου (κυρίως κτηρίων), ακόμη και μικρής ή μεσαίας εμβέλειας, το οποίο οδηγεί το κράτος σε μη ορθολογικές λύσεις για τη στέγαση του, είναι ακόμη μία απόδειξη της ανάγκης αξιολόγησης και εκσυγχρονισμού του όλου συστήματος παραγωγής δημόσιων έργων.