Κράτος Δικαίου στην Κύπρο: Αναγκαία η αυτοκριτική και εποικοδομητική διάθεση

Των Δρ Νικόλα Κυριακίδη (συνιδρυτή Oxygono),

Γιώργου Ησαΐα (Εκτελεστικού Διευθυντή στο Nomoplatform) και

Μιχάλη Τσαγγαρίδη (Εξωτερικού Συνεργάτη του Oxygono, φοιτητή πολιτικών και οικονομικών επιστημών στο Princeton University)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε στις 5 Ιουλίου 2023 την έκθεση για το Κράτος Δικαίου στην Κυπριακή Δημοκρατία, μέσω της οποίας καλεί το κράτος μας να προβεί σε συμμορφωτικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες να συνάδουν με τις ευρωπαϊκές Αρχές και πρότυπα. Όπως διαφαίνεται από τις αναφορές στην Έκθεση, ο οργανισμός Oxygono συνέβαλε στην ανάδειξη ριζικών προβλημάτων για το Κράτος Δικαίου κατά τη διαδικασία υποβολής απόψεων.

Ειδικότερα, ο οργανισμός μας, συνέβαλε στην ανάδειξη των ακόλουθων ζητημάτων:

(α) Το νομοσχέδιο για την αυτονόμηση της Νομικής Υπηρεσίας, το οποίο έχει κατατεθεί στη Βουλή, δεν προβλέπει τη σαφή διάκριση μεταξύ συμβουλευτικού και εισαγγελικού ρόλου.

(β) Απουσιάζει το θεσμικό αντίβαρο όσον αφορά την επανεξέταση των αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα στις περιπτώσεις άσκησης ασκήσει ή μη άσκησης διώξεων.

(γ) Εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης, ιδίως όσον αφορά τις καθυστερήσεις αλλά και την πρόσληψη και αξιολόγηση των δικαστών.

(δ) Απαιτείται περαιτέρω δράση για να επιτευχθεί πρόοδος σχετικά με τις δημόσιες διαβουλεύσεις, την εφαρμογή της νομοθεσίας ρύθμισης του lobbying κλπ.

Όσον αφορά την αξιολόγηση της έκθεσης, καταρχάς πρέπει να τη δούμε με διάθεση αυτοκριτικής, χωρίς έντονες επικρίσεις εκατέρωθεν. Αυτό δεν ήταν το κλίμα στη συνεδρία της Επιτροπής Θεσμών στις 12 Ιουλίου όπου συζητήθηκαν τα ευρήματα της έκθεσης.

Ακόμη και ψηλά να ήμασταν στους δείκτες διαφάνειας, πάλι θα έπρεπε να επιδιώκουμε να βελτιωθούμε, πόσο μάλλον τώρα που είμαστε στις τελευταίες θέσεις. Η καταπολέμηση της διαφθοράς είναι σημαντική, αφενός γιατί όταν υπάρχει αξιοκρατία και διαφάνεια, είναι καλά θεμελιωμένο στη βιβλιογραφία ότι τα κράτη ευημερούν. Αφετέρου, σε ένα κράτος δικαίου υπάρχει κοινωνική συνοχή, λιγότερες διαμάχες, ενώ η εικόνα μας στο εξωτερικό θα είναι αξιόπιστη.

Όπως αναφέρεται στη σύνοψη του κεφαλαίου για την Κύπρο, κάποιες από τις βασικότερες συστάσεις που καταγράφονται είναι οι εξής:

(α) ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας της εισαγγελικής αρχής, μεταξύ άλλων παρέχοντας τη δυνατότητα επανεξέτασης αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα να μην ασκήσει δίωξη ή να αναστείλει διαδικασίες, λαμβάνοντας υπόψη τις ευρωπαϊκές αρχές της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας της εισαγγελίας,

(β) διασφάλιση πως η Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς που δημιουργήθηκε πρόσφατα έχει τους οικονομικούς πόρους, το προσωπικό και τις τεχνικές δυνατότητες και πόρους να εκπληρώσει αποτελεσματικά τις αρμοδιότητες της,

(γ) υιοθέτηση πλαισίου για αποτελεσματική και έγκαιρη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη όσον αφορά τη νομοθετική διαδικασία, και διασφάλιση της εφαρμογής του.

Όσον αφορά την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε σχέση με την Έκθεση για το 2022, ξεχωρίζει η αναφορά πως δεν καταγράφηκε πρόοδος σε σχέση με τη θέσπιση κανόνων για τη διαφάνεια για τα περιουσιακά στοιχεία εκλεγμένων αξιωματούχων ώστε να υπάρχει τακτική και ολοκληρωμένη καταχώριση των στοιχείων τα οποία να επιβεβαιώνονται πλήρως και σε τακτική βάση. Η συζήτηση για το θέμα θα συνεχιστεί στη Βουλή το Φθινόπωρο.

Ωστόσο, καταγράφεται σημαντική πρόοδος στη διασφάλιση πως οι μεταρρυθμίσεις για τον τρόπο διορισμού των δικαστών του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου και του Ανωτάτου Δικαστηρίου συνάδουν με τις σχετικές ευρωπαϊκές αρχές και τη γνώμη της Επιτροπής της Βενετίας.

Καταγράφεται επίσης μερική πρόοδος όσον αφορά τη μεταρρύθμιση της σύνθεσης του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου και τη διασφάλιση πως συνάδει με τις ίδιες αρχές. Μερική πρόοδος έχει καταγραφεί ακόμα όσον αφορά τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διερεύνησης και των αποφάσεων υποθέσεων διαφθοράς σε υψηλό επίπεδο, μεταξύ άλλων μέσω της ενίσχυσης του γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα και της οικονομικής του ανεξαρτησίας.

Μερική πρόοδος καταγράφεται επίσης σε σχέση με την ενίσχυση των κανονισμών για την βελτίωση της ανεξαρτησίας των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, καθώς και στη βελτίωση του πλαισίου για τη δημόσια διαβούλευση στη νομοθετική διαδικασία.

Κατά την άποψή μας, το πιο σημαντικό ζήτημα που εγείρεται στην Έκθεση είναι αυτό της απουσίας μηχανισμών ελέγχου της Εισαγγελίας. Η εισήγησή μας είναι να ζητηθεί άμεσα τεχνική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης, όπως ορθά έγινε κατά την άποψή μας στη διαδικασία μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης.

Το Oxygono έχει συστήσει μία ομάδα ειδικών από την Κύπρο και το εξωτερικό για περαιτέρω επιστημονική ανάλυση των προβλημάτων για το κράτος δικαίου που ανακύπτουν από τις ανέλεγκτες εξουσίες της Εισαγγελίας και διερεύνηση των ιδανικότερων πιθανών μηχανισμών ελέγχου. Τα πορίσματα της εν λόγω εργασίας θα παρουσιαστούν, ανάμεσα σε άλλα θέματα σχετικά με το κράτος δίκαιου, στο Cyprus Forum 2023, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στις 29 και 30 Σεπτεμβρίου.

Ως οργανισμός, χαιρετίζουμε όλες τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες που έγιναν μέχρι τώρα και συμβάλουν στην υλοποίηση των στόχων για ένα πραγματικό κράτος δικαίου στην Κύπρο, όπως η δικαστική μεταρρύθμιση, ο διορισμός ανεξάρτητων λειτουργών στην Αρχή κατά της Διαφθοράς και η νομοθετική ρύθμιση της δραστηριότητας του lobbying.