Κύπρος Νικολαΐδης: Πατέρας της εμβρυικής ιατρικής

Εάν έπρεπε να δοθεί μια ονομασία στα ανιχνευτικά προγράμματα προγεννητικού ελέγχου, η προφανής επιλογή θα ήταν «Kypros Nicolaides». O πολυβραβευμένος καθηγητής Κύπρος Νικολαΐδης είναι η επιτομή της Εμβρυικής Ιατρικής, και ο γιατρός ο οποίος έφερε επανάσταση στην προγεννητική φροντίδα των μελλουσών μητέρων. Είναι ο άνθρωπος που είχε σαν όραμα και στόχο ζωής να σώζει ζωές πριν αυτές καν γεννηθούν. Κάτι το οποίο συνεχίζει να πράττει μέχρι και σήμερα.

Ο Δρ. Νικολαΐδης γεννήθηκε στην Πάφο στις 9 Απριλίου του 1953. Ο πατέρας του ήταν γιατρός. Ο Δρ Νικολαϊδης σπούδασε ιατρική στο King’s College του Λονδίνου. To 1o επεισόδιο του “The Surgeon’s Cut” από την σειρά ντοκιμαντέρ του Netflix, ήταν αφιερωμένο στην ζωή του, και όπως ανέφερε ο ίδιος, αρχικά, δεν τον ενδιέφερε η ιατρική. Την τότε εποχή, την δεκαετία του 70, η υφήλιος μαστιζόταν από δικτατορίες, απαρτχάιντ και την χούντα στην Ελλάδα. Όταν πήγε στο Λονδίνο, βρέθηκε να εμπλέκεται πολύ ενεργά σε κινήματα της αριστεράς, ενάντια σε δικτατορίες και καθεστώτα. Αυτό που του άλλαξε την ζωή και του έδωσε νέα ρότα, ήταν ένας νέος καθηγητής στο τελευταίο έτος των σπουδών, ο οποίος ήταν ειδικευμένος στους υπερήχους. Είχε εντυπωσιαστεί τόσο πολύ με αυτό το νέο άγονο πεδίο που αποφάσισε να γίνει γιατρός των εμβρύων. Αυτό το γεγονός του άλλαξε την ζωή. Άρχισε να γίνεται πρωτοπόρος στο καινούργιο πεδίο της εμβρυϊκής ιατρικής, και ακολούθως ο κορυφαίος στον τομέα αυτό. Tα επιτεύγματα του, είχαν και έχουν παγκόσμιο αντίκτυπο.

Το ταξίδι του στην εμβρυική ιατρική από τις αρχές της καριέρας του μέχρι και σήμερα μπορεί να διακριθεί σε 5 τομείς:

1. Διάγνωση εμβρυικών διαταραχών
2. Ανίχνευση χρωμοσωμικών ανευπλοειδιών
3. Ανίχνευση και πρόληψη προεκλαμψίας
4. Ανίχνευση και πρόληψη πρόωρου τοκετού
5. Θεραπεία εμβρύων

Ήταν το έτος 1992 όταν ένα ζεύγος Άγγλων ζήτησε επειγόντως την βοήθεια του. Η κυοφορούσα έφερε μονοωογενή δίδυμα, δηλαδή μονοζυγωτικά, τα οποία έπασχαν με μια αθεράπευτη ασθένεια μέχρι τότε, το «σύνδρομο εμβρυοεμβρυϊκής μετάγγισης. Με αυτό το σύνδρομο, τα έμβρυα συνδέονται μεταξύ τους με αιμοφόρα αγγεία, οπότε το ένα έμβρυο υπεροξυγονώνεται εις βάρος του άλλου, και αυτό που ασφυκτιά πεθαίνει, συμπαρασύροντας στον θάνατο και το άλλο (90% θνησιμότητα και των 2 εμβρύων). Ο Δρ Νικολαΐδης είχε σκεφτεί μια μέθοδο θεραπείας η οποία αφορούσε είσοδο τηλεσκοπίου στην μήτρα και χρήση λέιζερ για να φράξει τα συνδεόμενα αγγεία, αποκόπτοντας έτσι την κυκλοφορία αίματος μεταξύ των διδύμων. Και το πέτυχε, σώζοντας και τα 2 έμβρυα. Σήμερα, η χρήση λέιζερ για την θεραπεία αυτού του συνδρόμου είναι ευρέως διαδεδομένη και ο Δρ Νικολαΐδης δικαιώθηκε για άλλη μια φορά για τις καινοτόμες ιδέες του.

Από τότε και έκτοτε ο καθηγητής ήταν μόνιμα σε εγρήγορση. Δηλαδή, αν είχε μια ιδέα η οποία θα ήταν προς όφελος των εμβρύων, μητέρας και κοινωνίας, έπραττε και εφάρμοζε ανάλογα. Ήταν μπροστά από την εποχή του. Αρχικά αντιμετωπίστηκε με συντηρητισμό από κύκλους που δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν την ταχύτητα με την οποία προχωρούσε. Σκεφτόταν αντισυμβατικά, έχοντας ερωτήσεις και απαντήσεις που κανείς άλλος δεν είχε σκεφτεί. Απογοητευόταν εάν δεν μπορούσε να κάνει κάτι για να σώσει τα μωρά. Ένιωθε ότι πάντα τον πίεζε ο χρόνος, καθώς ο όρος «χάσιμο χρόνου» δεν υπήρχε στο λεξιλόγιο του. Το 1995 ίδρυσε την FMF (Fetal Medicine Foundation). Σήμερα είναι 70 ετών και ακόμα ασκεί με ενθουσιασμό την εμβρυική ιατρική, συνεχίζοντας την έρευνα και διαδίδοντας την τεχνογνωσία του.

Στα πλαίσια του προγεννητικού ελέγχου, ανέπτυξε ανιχνευτικές μεθόδους έγκαιρου εντοπισμού χρωμοσωμικών ανωμαλιών από το περιφερικό αίμα της εγκύου. Σύμφωνα με το πρόγραμμα αυτό, μπορούν να ανιχνευθούν με ένα ποσοστό κοντά στο 90% οι τρισωμίες 21, 18 και 13, ήτοι Down, Edwards και Patau αντιστοίχως. Ο αλγόριθμος της FMF για τον υπολογισμό του ρίσκου για αυτές τις 3 τρισωμίες συμπεριλαμβάνει βιοχημικές μετρήσεις των ορμονών fβHCG και PAPP-A μεταξύ 9ης και 13+6 βδομάδων κύησης , υπερηχογραφικές μετρήσεις μεταξύ 11ης και 13+6 βδομάδων κύησης με κύρια παράμετρο την αυχενική διαφάνεια και το υγρό που μαζεύεται στην περιοχή αυτή, καθώς και την ηλικία της εγκύου. Ο καθηγητής είναι ο θεμελιωτής της μέτρησης της αυχενικής διαφάνειας.

Τα τελευταία χρόνια, με βιοχημικές μεθόδους ανίχνευσης συναρτήσει μητρικών παραγόντων κινδύνου και άλλων βιοδεικτών, ο Δρ Νικολαΐδης κατέληξε σε ένα ποσοστό εντοπισμού της πρόωρης προεκλαμψίας γύρω στο 90% για τον πληθυσμό του Ηνωμένου Βασιλείου. Η προεκλαμψία παγκόσμια αφορά το 2-4% των εγκύων. Από αυτή την επιπλοκή πεθαίνουν ετησίως 46000 μητέρες και 500000 νεογνά. Για την πρόληψη της προεκλαμψίας, μετά από διευρυμένη έρευνα, κατέληξε ότι η ενδεδειγμένη και ασφαλής επιλογή για τις γυναίκες υψηλού κινδύνου, είναι η χορήγηση της ασπιρίνης. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι τέτοια μαζικά πληθυσμιακά ανιχνευτικά προγράμματα δεν δίνουν απάντηση με «ναι» ή «όχι» για μια νόσο ή σύνδρομο αλλά ένδειξη «υψηλού κινδύνου» ή «χαμηλού κινδύνου».

Το Πρόγραμμα Προγεννητικού Ελέγχου στην Κύπρο διεξάγεται από το Κέντρο Προληπτικής Παιδιατρικής «Αμερίκος Αργυρίου» για ανιχνευτικό εντοπισμό των τρισωμιών 21, 18 και 13 με δωρεάν προσφορά σε όλο τον πληθυσμό των εγκύων. Το Κέντρο είναι εγγεγραμμένο ως φιλανθρωπικός οργανισμός από το 1988 και ο ετήσιος προϋπολογισμός του καλύπτεται περίπου κατά το ήμισυ από το κράτος και κατά το υπόλοιπο ήμισυ από εισφορές και εκδηλώσεις. Στο Κέντρο διεξάγονται άλλα 2 εθνικά πληθυσμιακά ανιχνευτικά προγράμματα: Πρόγραμμα Προληπτικού Ελέγχου Νεογνών και Ανιχνευτικό Πρόγραμμα Ακοής Νεογνών.

*Του Χρίστου Καραΐσκου, Εργαστηριακού Επιστήμονα του Κέντρου Προληπτικής Παιδιατρικής «Αμερίκος Αργυρίου»