«Στόχος μας ένας κόσμος χωρίς καπνό: Χρησιμοποιούμε όλα τα διαθέσιμα εργαλεία;»

Η επιστημονική εταιρεία SCOHRE, επιστημονική εταιρεία για τον έλεγχο του καπνίσματος και τη μείωση της βλάβης (Smoking Control & Harm Reduction) σε συνεργασία με την Πολωνική Εταιρεία Δημόσιας Υγείας (Polish Society of Public Health) διοργάνωσαν την Τετάρτη 10 Μαΐου 2023 ένα webinar με θέμα τον έλεγχο της επιδημίας του καπνού με τίτλο «Στόχος μας ένας κόσμος χωρίς καπνό: Χρησιμοποιούμε όλα τα διαθέσιμα εργαλεία;» όπου συζητήθηκαν οι στρατηγικές και τα διαθέσιμα εργαλεία.

Τη συζήτηση συντόνισε ο Καθηγητής Andrzej Fal, Πρόεδρος της Πολωνικής Εταιρείας Δημόσιας Υγείας. Ακολούθησαν ομιλίες και συζήτηση με τη συμμετοχή της Iwona Pylak, Υποδιευθύντριας του Τμήματος φόρων κατανάλωσης και παιγνίων του πολωνικού Υπουργείου Οικονομικών, του Volodymyr Korolenko, Υποδιευθυντή της Κρατικής Υπηρεσίας Ελέγχου Φαρμάκων της Ουκρανίας, του Emanuele Bracco, Αναπληρωτή Καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Βερόνα, Ιταλία, και του Martin Smatana, Αναλυτή ζητημάτων υγείας του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Σλοβακίας.

Τα κύρια θέματα στα οποία αναφέρθηκαν οι ομιλητές ήταν οι μείζονες παράγοντες κινδύνου για τα μη μεταδιδόμενα νοσήματα, με εστίαση στο κάπνισμα, τα οικονομικά και τη φορολόγηση ως χρηματοοικονομικά εργαλεία της δημόσιας υγείας, με αναφορές στα επιτυχημένα παραδείγματα της Σουηδίας και της Νέας Ζηλανδίας και των μεθόδων τους.

Αυτή η ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση επικεντρώθηκε στα αποτελέσματα του τελευταίου εργαλείου που προστέθηκε στη φαρέτρα της καταπολέμησης του καπνίσματος που είναι η μείωση της βλάβης. Ο συντονιστής, Καθηγητής Andrzej Fal, μαζί με τους προσκεκλημένους του, συζήτησαν τις στρατηγικές για τον περιορισμό των μη μεταδιδόμενων νοσημάτων. «Μικρότερη βλάβη, μικρότερος φόρος» ήταν ένα από τα κύρια μηνύματα της συζήτησης.

Όπως το έθεσε ο Καθηγητής Fal: «Η αποφυγή συμπεριφορικών παραγόντων κινδύνου είναι η βασική οδός για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας στο μέλλον, καθώς τα μη μεταδιδόμενα νοσήματα ευθύνονται για περίπου το 90% των πρόωρων θανάτων». Ένα από τα κυρίαρχα προβλήματα είναι το κάπνισμα και οι συνέπειές του. Ένας σημαντικός στόχος λοιπόν είναι μια κοινωνία χωρίς καπνό. Υπάρχουν πολλά εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε για την επίτευξη αυτού του στόχου. Όπως δήλωσε «αναμφίβολα όταν συζητάμε στρατηγικές δημόσιας υγείας συνυπολογίζουμε πολλούς παράγοντες. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή είναι μια μακρά διαδικασία που βασίζεται στην πρόληψη, κυρίως στην πρωτογενή πρόληψη, και χρειάζεται 1-2 δεκαετίες για να εφαρμοστεί». Οι περιπτώσεις της Νέας Ζηλανδίας και της Σουηδίας δείχνουν ξεκάθαρα ότι ο χρόνος αυτός είναι απαραίτητος για να προετοιμαστεί η κοινωνία και ειδικά οι νέοι για το ‘τελικό βήμα’. Μόνο έτσι θα αποκτήσουμε μια γενιά χωρίς καπνό, μια γενιά που δεν θα έχει καπνίσει ποτέ. Εξίσου σημαντικοί είναι και αυτοί που ήδη καπνίζουν, τους οποίους δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αγνοήσουμε, υπογράμμισε. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την υποβοήθηση της διακοπής του καπνίσματος, συνέχισε ο Καθηγητής Fal, μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν τρία: οι ιατρικές παρεμβάσεις, ο δημοσιονομικός έλεγχος και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Πρόσφατα και για την προστασία της δημόσιας υγείας προστέθηκαν και οι πολιτικές μείωσης της βλάβης. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στο πώς να χρησιμοποιηθούν καλύτερα και επαρκώς αυτά τα εργαλεία.

Η Iwona Pylak, στην παρουσίασή της, αναφέρθηκε στους ειδικούς φόρους κατανάλωσης που εφαρμόζονται στην Πολωνία και πληρούν τις απαιτήσεις της σύμβασης-πλαισίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον Έλεγχο του Καπνού (FCTC) που επικυρώθηκε από την Πολωνία. Η τιμολόγηση είναι ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τον περιορισμό της επιδημίας του καπνίσματος, καθώς και της κατανάλωσης αλκοόλ, όπως τόνισε. Αύξηση 10% στην τιμή των τσιγάρων μείωσε την κατανάλωση κατά 4%, ανέφερε ενώ πρόσθεσε ότι, αν και η αύξηση των τιμών σε ορισμένες χώρες έχει αντίκτυπο στο παράνομο εμπόριο, στην Πολωνία μέχρι στιγμής αυτό δεν συμβαίνει. Οι φόροι που επιβάλλονται σχετίζονται με την περιεκτικότητα σε καπνό σε ένα συγκεκριμένο προϊόν και τα εναλλακτικά προϊόντα φορολογούνται ανάλογα με την περιεκτικότητά τους. Ωστόσο αυτό που επιδιώκουμε είναι η εξάλειψη των ασθενειών και όχι των προϊόντων, κατέληξε, οπότε όλες μας οι πολιτικές είναι εστιασμένες σε αυτό.

Ο Volodymyr Korolenko επικεντρώθηκε στις τελευταίες καινοτομίες του ουκρανικού νόμου για το Δημόσιο Σύστημα Υγείας, με κύριο στόχο να ρυθμίσει τους μηχανισμούς δημιουργίας ενός αποτελεσματικού συστήματος δημόσιας υγείας στην χώρα, το οποίο θα συμβάλει στην ενίσχυση της υγείας του πληθυσμού, την πρόληψη ασθενειών και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Η ανάπτυξη και η εφαρμογή στρατηγικής για την εφαρμογή προγραμμάτων μείωσης της βλάβης βρίσκεται σε εξέλιξη. Στόχος είναι να αλλάξουν τα επιβλαβή πρότυπα συμπεριφοράς (ιδίως ο εθισμός σε ναρκωτικές και ψυχοτρόπες ουσίες, η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και η χρήση προϊόντων καπνού, η ανθυγιεινή διατροφή κ.ά.) με την εισαγωγή μηχανισμών και εργαλείων ενίσχυσης της παραγωγής και της βέλτιστης (ορθολογικής) κατανάλωσης προϊόντων με μειωμένο κίνδυνο για την υγεία. Αυτή η νέα στρατηγική είναι πιο κοντά στην τρέχουσα τάση να θεωρηθεί η μείωση της βλάβης ως ένας άλλος πυλώνας στη στρατηγική δημόσιας υγείας.

Ο Emanuele Bracco πρότεινε την επιβολή φορολογίας, αναλογικά με την προκαλούμενη βλάβη (υψηλότερη για τα τσιγάρα παρά για τα εναλλακτικά προϊόντα) και υπογράμμισε τη δυσκολία να πειστούν οι πολίτες να διακόψουν το κάπνισμα. Οι διαφημιστικές καμπάνιες ‘Quit Smoking’ και τα προγράμματα «Βοήθεια για τη διακοπή» στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαν μικρή επίδραση, όπως ανέφερε. Η φορολογία με την επίδρασή της στην τιμή μπορεί να έχει αποτέλεσμα στην έναρξη αλλά όχι στη διακοπή του καπνίσματος, συχνά με μεγάλες συνέπειες, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας, όπου οι μεγάλες αυξήσεις φόρων οδήγησαν σε μεγάλη αύξηση των παράνομων προϊόντων. Επίσης, τόνισε ότι οι αυξήσεις των φόρων κατανέμουν άνισα τις επιβαρύνσεις στα φτωχότερα στρώματα. Υπάρχει μία αυξανόμενη χρήση εναλλακτικών μορφών πρόσληψης νικοτίνης. Η αύξηση των τιμών των τσιγάρων οδηγεί σε μεγαλύτερη κατανάλωση εναλλακτικών προϊόντων και αντίστροφα. Ανέφερε ότι μία ενδεχόμενη αύξηση ασφαλίστρων για τους καπνιστές θα ήταν αντίθετη με τις αρχές της ισονομίας των Ευρωπαίων πολιτών και πρότεινε στον αντίποδα αποζημιώσεις για όσους επαγγελματίες της υγείας συμβάλλουν στην προώθηση των πολιτικών μείωσης της βλάβης. Πρόσθεσε επίσης ότι οι προτάσεις για την εναρμόνιση των φόρων σε όλα τα προϊόντα θα ωθήσει πολλούς χρήστες εναλλακτικών μεθόδων πίσω στο τσιγάρο και θα αποθαρρύνει την περαιτέρω αλλαγή. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση εναλλακτικών προϊόντων θα πρέπει να συνοδεύεται από τεκμηριωμένη, μέσα από επιστημονικές έρευνες, ενημέρωση των χρηστών για τη μείωση της βλάβης.

Ο Martin Smatana είπε ότι οι περισσότερες δημόσιες πολιτικές που στοχεύουν στην εξάλειψη των παραγόντων κινδύνου δεν είναι αποτελεσματικές στη Σλοβακία και σε πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι ότι οι πολιτικοί αναμένουν γρήγορα αποτελέσματα και οι αποφάσεις λαμβάνονται συχνά βάσει ελλιπών ή μερικών δεδομένων, όπως σημείωσε. Στην περίπτωση της αξιολόγησης της μείωσης της βλάβης αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, ιδιαίτερα όταν υπάρχει η προσδοκία για γρήγορα αποτελέσματα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχουν πολιτικές βασισμένες σε στιβαρά δεδομένα, κυρίως όταν αφορούν στη μείωση της βλάβης με εναλλακτικά προϊόντα. Ανέφερε ακόμη ότι μια αδημοσίευτη έρευνα, η οποία έγινε πρόσφατα στη χώρα του, ανέδειξε δύο κρίσιμα ζητήματα: Η μετάβαση σε εναλλακτικά προϊόντα οδήγησε σε μεγαλύτερη κατανάλωσή τους σε σχέση με την κατανάλωση τσιγάρων. Ταυτόχρονα σημειώθηκε αύξηση στη χρήση εναλλακτικών προϊόντων σε μικρότερες ηλικίες.

Η συζήτηση έθεσε τα παρακάτω σημεία προβληματισμού:

ü Η κλιμακωτή φορολόγηση, των τσιγάρων και των υπόλοιπων εναλλακτικών προϊόντων, με βάση το βαθμό της βλάβης πρέπει να στηρίζεται σε τεκμήρια, σε δεδομένα επιστημονικών ερευνών.

ü Ένα μέρος των φόρων θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει την έρευνα για την τεκμηρίωση της μείωσης της βλάβης, ώστε εν κατακλείδι να εφαρμόζουμε τεκμηριωμένες (evidence-based) πολιτικές.

ü Οι αποτρεπτικές πολιτικές πρέπει κατά κύριο λόγο να στοχεύουν στις νεότερες ηλικίες και να αφορούν όλες τις μορφές πρόσληψης νικοτίνης, μέσα από την εκπαίδευση, την ενημέρωση και την εγγραμματοσύνη υγείας.

Οι ομιλητές δεσμεύτηκαν για τη συνέχεια αυτού του γόνιμου διαλόγου μέχρι την επίτευξη του στόχου για ένα κόσμο χωρίς καπνό.

Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επισκεφθείτε την πλατφόρμα της διαδικτυακής συζήτησης:

https://projector-web.gr/Mindview/en/scohre-webinar/content/scientific-programme

Το SCOHRE είναι μια διεθνής επιστημονική εταιρεία ανεξάρτητων ειδικών για τον έλεγχο του καπνίσματος και τη μείωση της βλάβης, η οποία αποζητά τον ανοιχτό και εποικοδομητικό διάλογο με στόχο μία νέα προσέγγιση στις πολιτικές ελέγχου του καπνίσματος.

Στόχος μας είναι να παρέχουμε στα ενδιαφερόμενα μέρη πληροφορίες που βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Η συζήτηση για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και απαιτούνται περισσότερες έρευνες και δημοσιεύσεις.

Χρειάζεται να ευαισθητοποιηθούμε ως προς την υπάρχουσα γνώση, να επωφεληθούμε από την ήδη υπάρχουσα ενδελεχή γνώση που ενυπάρχει σε πολλές χώρες και να δημιουργήσουμε περισσότερες ευκαιρίες για την εκπαίδευση των εμπειρογνωμόνων πολιτικών υγείας, των ρυθμιστικών αρχών και του κοινού.

Θα εργαστούμε με στόχο να παρέχουμε περισσότερες αποδείξεις ότι η μείωση της βλάβης στο κάπνισμα οφείλει να εφαρμόζεται παράλληλα με την πρόληψη και τη διακοπή του καπνίσματος απέναντι στις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος.

Θα επιδιώξουμε την καθιέρωση νέων ερευνών για τη δημιουργία περισσότερων αποδείξεων προκειμένου να αρθεί κάθε αμφιβολία.

Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του SCOHRE: www.scohre.org