Το κληρονομικό δίκαιο στην Κύπρο... Η διαθήκη, τα καταπιστεύματα και η σειρά των κληρονόμων

Η διαθήκη είναι το νομικό έγγραφο που καθορίζει το πεπρωμένο της περιουσίας μας μετά την αναπόφευκτη απώλεια.

Με αυτόν τον τρόπο, δίνει τη δυνατότητα σε κάθε άτομο να ορίσει προκαταβολικά το πώς θα διανεμηθεί η περιουσία του, εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι προσωπικές του επιθυμίες θα τηρηθούν, αποφεύγοντας ταυτόχρονα πιθανές συγκρούσεις μεταξύ των αγαπημένων του προσώπων.

Πότε όμως μια διαθήκη είναι έγκυρη; Όταν δεν υπάρχει διαθήκη, ποια είναι η σειρά των κληρονόμων; Τι συμβαίνει όταν υπάρχουν δάνεια και χρέη; Ποιες είναι οι υποχρεώσεις του κληρονόμου και γενικά, ποιο το νομικό πλαίσιο γύρω από τη διαθήκη;

Τα πιο πάνω ερωτήματα-μεταξύ άλλων-, απαντά μέσω συνέντευξής της στο InBusinessNews, η Γεωργία Γεωργίου, Συνεταίρος-Δικηγόρος της Χρυσοστομίδης Δικηγόροι & Νομικοί Σύμβουλοι.

Τι είδη διαθήκης υπάρχουν και ποιες οι διαφορές τους;

Δεν υπάρχουν διαφορετικά είδη διαθήκης, είναι δυνατόν όμως δύο ή περισσότερα άτομα να συντάξουν συνδιαθήκη.

Για να είναι έγκυρη μια διαθήκη θα πρέπει να είναι γραπτή, να υπογράφεται στο τέλος της από τον διαθέτη και από δύο μάρτυρες, οι οποίοι παρίστανται ταυτόχρονα κατά την υπογραφή αλλήλων, και όλες οι σελίδες της να έχουν την μονογραφή και των τριών.

Σε περίπτωση που κάποιος δεν επιθυμεί να αφήσει διαθήκη, τι άλλες λύσεις υπάρχουν;

Γενικότερα, ενόσω κάποιος είναι εν ζωή, μπορεί να διαχειρίζεται ως θέλει την περιουσία του.

Αν κάποιος δεν επιθυμεί να αφήσει διαθήκη, μπορεί να δημιουργήσει καταπίστευμα κατά τη διάρκεια της ζωής του, το οποίο θα προνοεί και για το διαμοιρασμό της περιουσίας του μετά το θάνατό του.

Το καταπίστευμα είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, καθώς η περιουσία που δωρίζεται σε καταπιστεύματα παύει να είναι ιδιοκτησία του ιδρυτή του και επομένως, δεν υπάγεται η περιουσία του στους αναγκαστικούς κανόνες κληρονομικής διαδοχής.

Η περιουσία ανήκει πλέον στο καταπίστευμα και γίνεται διαχείριση και διαμοιρασμός της σύμφωνα με τις πρόνοιες του εγγράφου καταπιστεύματος που είναι ουσιαστικά οι επιθυμίες του ιδρυτή.

Εναλλακτικά, κάποιος μπορεί να κάνει δωρεά εν ζωή (αφού και τότε δεν θα υπάρχει περιορισμός ως προς τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να χειριστεί την περιουσία του).

Εάν κάποιος δεν επιθυμεί να προβεί σε κανένα από τα πιο πάνω μέτρα, τότε μπορεί να μην κάνει διαθήκη και όταν αποβιώσει να διανεμηθεί η περιουσία βάσει των κανόνων κληρονομικής διαδοχής ως προνοούνται στον Νόμο.

Τι προνοεί ο νόμος όταν ο αποβιώσας δεν έχει διαθήκη; Ποια είναι η σειρά των κληρονόμων; Η/Ο σύζυγος και τα παιδιά τι δικαιώματα έχουν;

Όταν δεν υπάρχει διαθήκη, ο νόμος προνοεί ότι η περιουσία του αποβιώσαντα θα διανεμηθεί βάσει των κανόνων κληρονομικής διαδοχής που προβλέπει η νομοθεσία.

Εάν ο αποβιώσας άφησε πίσω σύζυγο, και

1. οποιοδήποτε τέκνο ή κατιόντες του τέκνου, τότε η ολόκληρη η κληρονομία διαμοιράζεται μεταξύ της συζύγου και των τέκνων σε ίσες μερίδες.
2. δεν άφησε πίσω τέκνα ή κατιόντες τέκνων, αλλά άφησε πίσω ανιόντες ή κατιόντες μέχρι τον τρίτο βαθμό συγγένειας, η μερίδα της συζύγου είναι το ½ ολόκληρης της κληροδοσίας.
3. δεν άφησε τέκνα ή κατιόντες τέκνου, ούτε ανιόντα ή κατιόντα μέχρι τον τρίτο βαθμό συγγένειας, αλλά άφησε κατιόντα ή ανιόντα μέχρι τον τέταρτο βαθμό συγγένειας, η μερίδα του συζύγου είναι ¾ ολόκληρης της κληρονομιάς.
4. δεν άφησε κανένα συγγενή από της ανωτέρω κατηγορίες, η σύζυγος λαμβάνει ολόκληρη την μερίδα της κληρονομιάς.

Ανεξαρτήτως της ύπαρξης συζύγου (η/ο οποία/οποίος λαμβάνει μερίδιο ως ανωτέρω) η σειρά προτεραιότητας είναι η εξής, με τα πρόσωπα μίας τάξης να αποκλείουν την επόμενη τάξη κληρονόμων:

(α) Πρώτη τάξη-Τέκνα του αποβιώσαντος και κατιόντες των προαποβιώσαντων τέκνων, με τα τέκνα του αποβιώσαντος να λαμβάνουν ίσες μερίδες της κληρονομιάς.

(β) Δεύτερη τάξη-Γονείς του αποβιώσαντος ή σε περίπτωση που δεν ζουν, ο πλησιέστερος ανιόντας του αποβιώσαντος που ζει κατά τον θάνατο του και τα αδέλφια του αποβιώσαντος ή κατιόντες αυτών, σε ίσες μερίδες μεταξύ τους, εκτός από ετεροθαλής αδέλφια που λαμβάνουν το ήμισυ της μερίδας αμφιθαλούς αδελφών.

(γ) Τρίτη τάξη-Οι πλησιέστεροι σε βαθμό συγγένειας ανιόντες του αποβιώσαντα – αν υπάρχουν ανιόντες του ίδιου βαθμού συγγένειας και από την πατρική και μητρική γραμμή, τότε οι ανιόντες κάθε γραμμής λαμβάνουν το ήμισυ της περιουσίας, και αν υπάρχουν περισσότεροι από ένα ανιόν σε κάθε γραμμή τότε διαμοιράζουν το μερίδιο τους (ήμισυ της περιουσίας) μεταξύ τους σε ίσες μερίδες.

(δ) Τέταρτη τάξη-Οι πλησιέστεροι συγγενείς του αποβιώσαντος που ζουν κατά τον θάνατο του μέχρι τον έκτο βαθμό συγγένειας. Συγγενείς του πλησιέστερου βαθμού αποκλείουν τους απώτερους. Αν υπάρχουν περισσότεροι από ένα συγγενή, η κληρονομιά μοιράζεται μεταξύ τους σε ίσες μερίδες.

Αν δεν υπάρχει σύζυγος ή οποιεσδήποτε από τους πιο πάνω συγγενείς (μέχρι τον έκτο βαθμό συγγένειας), τότε ο αποβιώσας θεωρείται ότι απεβίωσε χωρίς κληρονόμους και η περιουσία του καθίσταται ιδιοκτησία της Δημοκρατίας.

Τι συμβαίνει όταν κάποιος κληρονομήσει ακίνητο του οποίου το δάνειο στην τράπεζα δεν έχει εξοφληθεί;

Ο διαχειριστής είτε θα προβεί σε διαδικασίες εξόφλησης του δανείου δίδοντας άλλη περιουσία του αποβιώσαντα στην τράπεζα με σκοπό να απελευθερωθεί το ακίνητο και στη συνέχεια να μεταβιβαστεί στο όνομα των νόμιμών κληρονόμων του, είτε θα διαθέσει το ακίνητο προς πώληση με σκοπό την εξόφληση του χρέους.

Πότε κληρονομεί κάποιος χρέη και ποιες επιλογές υπάρχουν; Κάποιος που έχει κληρονομήσει ακίνητη περιουσία και χρέη που είτε αφορούν είτε δεν αφορούν την συγκεκριμένη περιουσία, μπορεί να προχωρήσει σε επιλεκτική αποδοχή;

Δεν κληρονομούνται τα χρέη, αλλά εάν κατά τον θάνατο ο αποβιώσας αφήσει πίσω χρέη, τότε προτού γίνει η διανομή της περιουσίας στους κληρονόμους θα πρέπει να αποπληρωθούν τα χρέη, συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών υποχρεώσεων, δανείων κτλ. μέχρι την αξία της περιουσίας.

Αν τα χρέη ξεπερνούν την αξία της περιουσίας, τότε δεν θα λάβουν καμία κληρονομιά οι κληρονόμοι, αλλά νοείται ότι δεν θα έχουν υποχρέωση η κληρονόμοι να αποπληρώσουν το εναπομένον χρέος.

Ο κληρονόμος δεν μπορεί να προχωρήσει σε επιλεκτική αποδοχή, μπορεί μόνο να αποποιηθεί ανεπιφύλακτα ολόκληρο το κληρονομικό του μερίδιο, εντός τριών μηνών από την ημερομηνία που περιήλθε για πρώτη φορά σε γvώση τoυ o θάνατος τoυ αποθανόντος και τo γεγονός ότι είναι κληρονόμος τoυ εv λόγω αποθανόντος.

Όμως εάν η αποποίηση διενεργήθηκε από κληρονόμο για να ματαιώσει τα δικαιώματα οποιουδήποτε πιστωτή του, ο πιστωτής δύναται να αιτηθεί την ακύρωση της εν λόγω αποποίησης.

Τι συμβαίνει όταν ο κληρονόμος είναι ανήλικος;

Η κληρονομιά του ανηλίκου μεταβιβάζεται κανονικά επ’ ονόματι του, εντούτοις, πριν από τη μεταβίβαση στο όνομά του θα πρέπει να διοριστούν δύο διαχειριστές και θα πρέπει να υπάρχουν και δύο εγγυητές της διαχείρισης.

Τι πρέπει να γνωρίζει ο κληρονόμος και ποιες οι υποχρεώσεις του;

Θα πρέπει να γνωρίζει τα δικαιώματα του και το μερίδιο που δικαιούται βάσει του Νόμου. Οι κληρονόμοι δεν έχουν υποχρεώσεις, αφού ο διαμοιρασμός της περιουσίας θα γίνει από τον εκτελεστή της διαθήκης ή τον διαχειριστή και είναι αυτοί που φέρουν ευθύνη να διασφαλίσουν ότι η διαχείριση και διανομή της περιουσίας πραγματοποιείται και ολοκληρώνεται νόμιμα.

Πότε θα συμβουλεύατε κάποιον να συντάξει την διαθήκη του;

Εάν κάποιος επιθυμεί να αφήσει συγκεκριμένη περιουσία σε κάποιο κληρονόμο του ή περιουσία σε άτομα που δεν είναι συγγενείς του ή συγγενείς που δεν προηγούνται με βάση τον νόμο, τότε θα πρέπει να συντάξει διαθήκη.

Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η διανομή των περιουσιακών στοιχείων του αποβιώσαντα μέσω διαθήκης περιορίζεται επίσης από το νόμο ως ακολούθως:

• Εάν ο αποβιώσας καταλείπει τέκνο ή κατιόντα τέκνου, είτε καταλείπει και σύζυγο είτε όχι, τότε η διαθέσιμη μοίρα της κληρονομιάς, δηλαδή αυτή που δύναται ο αποβιώσας να διαμοιράσει ως επιθυμεί, είναι το ¼ της καθαρής αξίας της κληρονομιάς.
  
• Αν δεν αφήσει πίσω τέκνο ή κατιόντα τέκνου, αλλά αφήνει πίσω σύζυγο ή γονέα, η διαθέσιμη μοίρα της κληρονομιάς είναι το ½ της καθαρής αξίας της κληρονομιάς.
  
• Σε περίπτωση που ο αποβιώσας δεν καταλείπει κατά τον θάνατο του κανένα από τους πιο πάνω, ο αποβιώσας δύναται να διαμοιράσει ολόκληρη την περιουσία του με διαθήκη ως αυτός επιθυμεί, χωρίς περιορισμό.

Εάν κατά τον θάνατο του αποβιώσαντα διαπιστωθεί πως διάθεσε με την διαθήκη του περισσότερο από την διαθέσιμη μοίρα της κληρονομιάς, η διαθήκη δεν θα θεωρηθεί άκυρη αλλά η διάθεση που υπερβαίνει το ποσοστό που προσδιορίζει ο νόμος, θα μειωθεί και θα περικοπεί με τρόπο ώστε να ευθυγραμμίζει με τους κανόνες κληρονομικής διαδοχής με βάση το Νόμο.