Η αποκωδικοποίηση του DNA της καινοτομίας

Η οροσειρά του Πενταδάκτυλου στους βόρειους πρόποδες της οποίας βρίσκεται η Ακανθού και η πεδιάδα της Μεσαορίας στη νότια πλευρά με άτυπη πρωτεύουσα το Λευκόνοικο, αναδύθηκαν από τα βάθη του προϊστορικού ωκεανού της Τυθήνος-ενός εξαφανισμένου ωκεανού που ανασχημάτισε τον κόσμο, διαμόρφωσε τη μη γραμμική σκέψη και επανασχεδίασε το DNA της καινοτομίας.

Θεαματικά φυσικά μνημεία και πολιτιστικά επιτεύγματα χαρακτηρίζουν αυτό το ‘θερμό σημείο βιοποικιλότητας’ όπου η γεωγραφική απομόνωση, ο ενδημισμός, οι περιβαλλοντικές πιέσεις και οι πολύμορφες προκλήσεις άφησαν το αποτύπωμά τους στην ποικιλία της ζωής σε όλα τα επίπεδα οργάνωσής της-γονίδια, οργανισμοί, οικοσυστήματα.

Η γνωστική ψυχολογία έχει δείξει ότι ο εγκέφαλος δημιουργεί μια νοητική αναπαράσταση του κόσμου που βιώνει. Τα αλαργινά μονοπάτια στη γη της Ακανθούς και του Λευκονοίκου, σαν ένα πυκνό δίκτυο νευρώνων, συνδέουν εκατοντάδες τοπωνύμια στο πολυποίκιλο και πολύμορφο γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής. Ένα πυκνό δίκτυο που ενίσχυε τη συνδυαστική δυνατότητα και ενθάρρυνε τη συνεχή αλληλεπίδραση ανάμεσα στα ανθρώπινα γονίδια και τη φυσική κληρονομιά για πάνω από 10.000 χρόνια.

Οι καμπυλότητες (κυρτότητες και κοιλότητες) που σχηματίζει το γεωγραφικό ανάγλυφο-η απέραντη λεκάνη ανάμεσα στις οροσειρές του Τροόδους και του Πενταδάκτυλου, οι απόκρημνες βουνοκορφές, τα μνημεία της φύσης (τα Στυλλάρκα και το Θκιατρυπητό), τα διάσελα, τα βαθιά φαράγγια, οι λόφοι, οι πολύχρωμες αναβαθμίδες, οι στενές κοιλάδες στις οποίες ρέουν μικροί ποταμοί, η ρεματιά της Στάζουσας, ο ορμίσκος των Νεράδων, το περιγιάλι το κρυφό στον Αρχάγγελο– αποτελούν την πιο πιστή απεικόνιση της μη γραμμικής σκέψης.

Η τοποθεσία Μερσιννίκκη (το πέρασμα στην κορυφογραμμή του Πενταδάκτυλου) συνδέει αρμονικά αντιθέσεις: Τη βόρια πλευρά με τα πράσινα δάση και το γαλάζιο της θάλασσα με τη νότια πλευρά και το θαύμα της χρυσοκίτρινης πεδιάδας της Μεσαορίας.

Η ποικιλία τοπίων και οικοτόπων, οι αντιθέσεις, η πλούσια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά, η συνδυαστική δυνατότητα, τα παίγνια που παίζαμε σαν παιδιά και έφηβοι από τις Νεράδες μέχρι τις Πλάκες, η εμπειρική γνώση, η επιμονή και η σκληρή εργασία των κατοίκων των αγροτικών Δήμων της Ακανθούς και του Λευκονοίκου διαμόρφωσαν τη μη γραμμική σκέψη. Η γεωγραφική απομόνωση της Ακανθούς, η κομβική τοποθεσία του Λευκονοίκου ως το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της Μεσαορίας, οι συνεκτικοί δεσμοί και η συνεργασία ανάμεσα στις δύο αυτές κωμοπόλεις και η διασταύρωση πολλαπλών επιστημονικών πεδίων και τεχνικών κλάδων ενίσχυσε τη δημιουργικότητα και την ικανότητα καινοτομίας των κατοίκων που επέδειξαν αξιοθαύμαστα επιτεύγματα σε όλους τους τομείς.

Η σπάνια ομορφιά της φύσης αποτέλεσε μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης που πυροδότησε πλειάδα καινοτομιών σε όλους τους τομείς: Αγροτικές καινοτομίες, μέθοδοι παραγωγής, εμπόριο, τεχνολογικές καινοτομίες στη μηχανική και την αρχιτεκτονική, τέχνες και γράμματα, εκπαίδευση, χειροτεχνία, μουσική, θέατρο, ποίηση, πολιτιστική καινοτομία, παραδοσιακά παιγνίδια, υγεία, αθλητικές καινοτομίες, οργανωσιακή καινοτομία, καινοτομία στις διαδικασίες, κοινωνική καινοτομία, εθελοντισμός, Συνεργατισμός, Αγροτικοί Σύνδεσμοι, Σωματεία, Μορφωτικοί Σύλλογοι και πλειάδα πρωτοποριακών κοινοτικών-κοινωφελών έργων. Η περίοδος 1900-1974 στην περιοχή Ακανθούς–Λευκονοίκου δίκαια μπορεί να χαρακτηριστεί ως ‘Ο Χρυσός Αιώνας της Καινοτομίας’.

Για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα, τη μεταβλητότητα, τις ασυμμετρίες και τις πολύμορφες προκλήσεις στην απέραντη αυτή γη, οι κάτοικοι της Ακανθούς και του Λευκονοίκου –με την προσαρμοστικότητα, την ευελιξία, την παρατηρητικότητα και την κριτική τους σκέψη– έμαθαν να αξιολογούν σωστά τους κινδύνους και τις ευκαιρίες και να προσμετρούν τον αντίκτυπο –θετικό ή αρνητικό– που σχετίζεται με την εκθετικότητα (exponentiality). Σε σημαντικές αποφάσεις που εμπεριέχαν ρίσκο και ήταν σχεδόν αδύνατο να γίνουν προβλέψεις, οι κάτοικοι εφάρμοζαν μια διττή προσέγγιση η οποία απ’ τη μια ελαχιστοποιούσε τη ζημιά σε περίπτωση δυσμενούς εξέλιξης και απ’ την άλλη μεγιστοποιούσε τα πλεονεκτήματα και τα οφέλη σε περίπτωση ευνοϊκής εξέλιξης (ασύμμετρη ευκαιρία ‘the upside is much greater than the downside’).

Με τη βοήθεια της διττής αυτής στρατηγικής οι κάτοικοι μπόρεσαν να δαμάσουν την αντι-ευθραυστότητα (antifragility), να εντοπίσουν και αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες και να αποφύγουν τους κινδύνους, λαμβάνοντας υπόψη την εκθετικότητα (είτε πρόκειται για εκθετική αύξηση, είτε για μείωση). Η κρίσιμη ιδιότητα ‘antifragility’ αποτελεί το διακριτό χαρακτηριστικό της μη γραμμικής σκέψης. Κάθε επιστημονική θεωρία δομείται και κάθε είδους καινοτομία αναπτύσσεται από επιστήμονες – ανθρώπους που απαραίτητα χρησιμοποιούν τα εργαλεία του ανθρώπινου νου.

Στα αρχαία χρόνια ο οικισμός της Ακανθούς μετακινήθηκε πίσω από το λόφο της Βίκλας ώστε να μην φαίνεται από τη θάλασσα και να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος από τις συχνές επιθέσεις των πειρατών. Οι κάτοικοι της Ακανθούς, για να προστατέψουν τα σιτηρά από μικρά έντομα, έσκαφταν λάκκους βάθους 2 – 2½ μέτρων. Οι λάκκοι αυτοί, οι γνωστές μας βούχες, χρησίμευαν ως αποθήκες του σιταριού και σκεπάζονταν με πέτρινες πλάκες. Η Ακανθού ήταν το πρώτο χωριό στην Κύπρο, που απέκτησε υδραυλικό ελαιοπιεστήριο το 1907. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε ατμομηχανή και κατασκεύασε εργοστάσιο-αλευρόμυλο και ελαιοτριβείο ήταν ο ‘πρακτικός μηχανολόγος’ Χ’’Κυριάκος Φυτούρας.  Η πρώτη αναγνώριση εγκεκριμένου χώρου εξαγωγής χαρουπιών έγινε για τον ορμίσκο των Νεράδων στην Ακανθού το 1908. Ο τρόπος παραγωγής των περίφημων τυριών της Ακανθούς από αιγινό γάλα επίσης συνιστούσε μια καινοτομία.

Οι φιλοπρόοδοι κάτοικοι του Λευκονοίκου δημιούργησαν τον Συνεργατισμό για να ελαχιστοποιήσουν τα ρίσκα και τους κινδύνους και να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη για την τοπική κοινωνία και οικονομία. Στο Λευκόνοικο ιδρύθηκε η πρώτη Συνεργατική Εταιρεία (και τράπεζα) στην Κύπρο το 1909, ενώ το 1929 ο Άγγλος Κυβερνήτης βράβευσε τη Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία Λευκονοίκου ως την καλύτερη του είδους της στην Κύπρο από απόψεως λειτουργίας και ωφέλιμων αποτελεσμάτων. Στο Λευκόνοικο εφευρέθηκε η αλωνιστική μηχανή από το σπουδαίο μάστορα Δημήτρη Σούγλη (Πουρεκκή) και πραγματοποιήθηκε η πρώτη Παγκύπρια Γεωργική Έκθεση το 1920.

Οι γραφικές παραστάσεις των καμπύλων-θετική ασυμμετρία (εκθετική αύξηση) ‘positive convexity’ και αρνητική ασυμμετρία (εκθετική μείωση) ‘negative convexity’– αποτελούν πιστή απεικόνιση του γεωγραφικού ανάγλυφου (κυρτότητες και κοιλότητες), της μη γραμμικής σκέψης και της δομής του DNA της καινοτομίας.

Στη σημερινή εποχή όπου οι μη γραμμικότητες, οι ασυμμετρίες, τα συμβάντα κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’ και τα εκθετικά φαινόμενα βρίσκονται σχεδόν παντού, η μη γραμμική σκέψη είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Σύμφωνα με τον νομπελίστα Daniel Kahneman ‘Είμαστε πολύ έμπειροι σε ένα κόσμο λίγο ή πολύ γραμμικό. Η εκθετική αύξηση είναι πράγματι κάτι διαφορετικό. Δεν είμαστε εξοπλισμένοι για αυτό-είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε εκθετικά φαινόμενα. Όταν ο γραμμικός κόσμος αντιμετωπίζει μια εκθετική αλλαγή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα (όπως μας έδειξε και η πανδημία)’.

Ο γραμμικός τρόπος σκέψης δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που μπορούν να επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τη ζημιά. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών. Το γεγονός αυτό διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης.

Συμπερασματικά: Η ενίσχυση της μη γραμμικής σκέψης και της ατομικής και συλλογικής δημιουργικότητας σε έναν κόσμο όπου οι τάσεις εξελίσσονται με μη γραμμικό τρόπο είναι καθοριστικής σημασίας. Η ενσωμάτωση της αντι-ευθραυστότητας ‘antifragility’ στη δομή των νέων καινοτομιών και το σχεδιασμό των μεταρρυθμίσεων είναι εκ των ων ουκ άνευ για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας