Θεμιστοκλής – Πυθαγόρας Vs Covid-19

Η πανδημία Covid-19 αποτελεί μια πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη κρίση η οποία αποκάλυψε την ευθραυστότητα των οικισμών, των σχεδίων διαχείρισης κινδύνων και των επιχειρηματικών μοντέλων σε 220 χώρες. Η εξάπλωση του κορονοιού είναι μια ύπουλη εκθετική αύξηση. Τα γραμμικά μοντέλα, τα πλαίσια, τα πρότυπα, οι τεχνικές και τα στατικά εργαλεία που αναπτύχθηκαν για την προ κορονοιού εποχή είναι ακατάλληλα για να αντιμετωπίσουν τις πολύμορφες προκλήσεις και τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής. Στο σημερινό κόσμο έχουμε περισσότερες ασυμμετρίες.

Οι πανδημίες αποτελούν ένα φαινόμενο κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’. Η υπερβολική συνδεσιμότητα έχει προκαλέσει ένα πολύπλοκο, αλληλεξαρτώμενο και εξαιρετικά εύθραυστο σύστημα το οποίο εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Με αυτό τον τρόπο, ένα αρνητικό συμβάν μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση του συστήματος – ένα πραγματικό ‘μαύρο κύκνο’. Τέτοια απρόσμενα γεγονότα και διεργασίες έχουν ειδικά χαρακτηριστικά που καθιστούν τις παραδοσιακές προσεγγίσεις διαχείρισης ρίσκου ανεπαρκείς.

Η χρονική καθυστέρηση μέχρι να εμφανιστούν τα συμπτώματα σημαίνει ότι οι άνθρωποι που έχουν μολυνθεί διασπείρουν τη νόσο πολύ πριν αισθανθούν τα αποτελέσματα και αλλάξουν συμπεριφορά. Η αλλαγή στη συμπεριφορά μπορεί να έρθει πολύ αργά. Οι άνθρωποι που είναι ασυμπτωματικοί και μεταδοτικοί για μια παρατεταμένη περίοδο επιταχύνουν την εξάπλωση του ιού πολύ πιο πέρα και γρήγορα από ότι τα περισσότερα εθνικά συστήματα υγείας είχαν υπολογίσει.  

Οι ασύμμετρες αβεβαιότητες που περιβάλλουν όλες πτυχές της πανδημίας αυξάνουν τη δυσκολία στη λήψη αποτελεσματικών μέτρων. Τα τυπικά μέτρα / προσεγγίσεις σε ατομικό επίπεδο όπως είναι η απομόνωση, η ιχνηλάτιση και η παρακολούθηση, γρήγορα (υπολογιστικά) υπερνικούνται σε περίπτωση μαζικής επιμόλυνσης. Χρειάζονται αρκετές βδομάδες και μήνες για να περιοριστεί η πανδημία σε μια χώρα / περιοχή, αλλά μόλις χαλαρώσουν τα μέτρα, τα κρούσματα αυξάνονται εκθετικά μέσα σε λίγες μόνο ώρες και μέρες. Απαιτούνται πολυκλαδικές πληθυσμιακές προσεγγίσεις, όπως είναι η δραστική μείωση των δικτύων επαφών με τη χρήση συλλογικών ορίων (collective boundaries), η αλλαγή στην κοινωνική συμπεριφορά, η αυτό-παρακολούθηση σε επίπεδο κοινότητας (community self-monitoring) και πιο στοχευμένες παρεμβάσεις.

Όπως σημειώνει η Αμερικανίδα ιστορικός Νταϊάν Χάρις Κλάιν: ‘Ζούμε σε έναν πολύπλοκο, γρήγορο κόσμο. Χρειαζόμαστε την ικανότητα να σκεφτόμαστε με μη-γραμμικό τρόπο, όπως ο Θεμιστοκλής στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, αλλά και να μη βιαζόμαστε, εξετάζοντας τις καταστάσεις από κάθε πλευρά, όπως θα έκανε ο Πυθαγόρας’.

Το τυφλό σημείο στο καινοτομικό πεδίο δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τις ζημιές που μπορεί να προκύψουν. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών. Αυτό διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης.

Στην εποχή της υπερβολικής συνδεσιμότητας, των αλληλεξαρτήσεων, της πολυπλοκότητας, της μεταβλητότητας, της τεράστιας αβεβαιότητας, της ρευστότητας, της διαταραχής, των κρυμμένων ασυμμετριών, των καταστροφικών ρίσκων, των μαύρων κύκνων και των τέλειων καταιγίδων χρειάζονται νέα διεπιστημονικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα πρωτοποριακό εργαλείο το οποίο: α) Μετατρέπει την αβεβαιότητα σε πρώτη ύλη της καινοτομίας και β) θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο (fragile) στο αντιθραυστικό (antifragile). Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων (fragilities).

Η ιδιότητα ‘Antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.

Η εφαρμογή της στρατηγικής ‘Antifragility’ σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που έχω ετοιμάσει, στον οποίο μεταξύ άλλων καταγράφονται περισσότερα από 70 διεπιστημονικά εργαλεία, ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες) και να προστατευθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (να μην εκτεθειμένοι σε κινδύνους).

Στην περίπτωση της πανδημίας η διττή αυτή στρατηγική συνοψίζεται ως ακολούθως: Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase of exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα (π.χ. άνοιγμα της οικονομίας). Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (reduce of exposure) σε δυσμενείς ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής (π.χ. μείωση της εξάπλωσης του κορονοιού).

Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από το δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τους τέσσερεις βασικούς τύπους της καινοτομίας –καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία– που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας. Η συνδυαστική αυτή δύναμη (combinatorial power) των τεσσάρων διαστάσεων της καινοτομίας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων, επιτρέποντας παράλληλα την ολιστική αντιμετώπιση μιας πολυδιάστατης κρίσης όπως η συνεχιζόμενη πανδημία.

Συμπερασματικά: Το κλειδί για την αποτελεσματική διαχείριση της πανδημίας είναι πρώτο η ανακάλυψη των ασυμμετριών –θετικών και αρνητικών– σε όλες τις πτυχές της κρίσης και δεύτερο η αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών (ευκαιριών) και η αποφυγή των δυσμενών ασυμμετριών (κινδύνων). 

Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να: α) Βοηθήσει τη δημόσιες υπηρεσίες, τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και τις επιχειρήσεις να καινοτομήσουν πολύ πιο αποτελεσματικά και β) επιταχύνει την έξοδο από την κρίση του κορονοιού.

Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας