Ο Mr. Covid-19 και η άλλη όψη

Σε ερευνητικό επίπεδο, για να καταλήξουμε με ασφάλεια στο αν ο Mr. Covid-19 είναι επικίνδυνος, πρέπει να γίνει μία πολύ απλή έρευνα με δύο μεγάλες ομάδες, για παράδειγμα των 40.000 ατόμων έκαστη. Η ομάδα Α να αποτελείται από ανθρώπους με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα, τα οποία να έχουν προκληθεί από κοινούς ιούς, και η Ομάδα Β να έχει προσβληθεί από τον covid-19. Εάν η θνητότητα των μελών της ομάδας Β είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή των μελών της ομάδας Α, τότε θα μπορούμε μετά βεβαιότητας να ισχυριστούμε ότι ο Mr. Covid-19 είναι εξαιρετικά επικίνδυνος. Η εύλογη αυτή υπόθεση αναμένεται να επιβεβαιωθεί, αν και δεν αμφιβάλλει κανείς ότι ο Mr. Covid-19 αντιστέκεται σθεναρά, αποδεικνύεται ιδιαίτερα ανθεκτικός και θα πρέπει όλοι να λάβουμε τα μέτρα μας μέχρι να βρεθεί η μέθοδος αντιμετώπισής του, την οποία, μάλλον, θα δώσει κάποιος απόφοιτος των θετικών επιστημών. Στο σημείο αυτό οφείλεται ένα μεγάλο ευχαριστώ και ένα μπράβο και στους επαγγελματίες υγείας της πρώτης γραμμής.
 
Είναι, τελικά, η αλλαγή αυτή που μας σπρώχνει μπροστά για ένα καλύτερο αύριο ή αυτή που μας προβληματίζει για το πώς θα δημιουργήσουμε ένα καλύτερο αύριο; Λαμβάνοντας υπόψη τα τόσα αυστηρά (αλλά αναγκαία ως ένα βαθμό) μέτρα διερωτάται κανείς εάν η εφαρμογή τους μπορεί να δικαιολογήσει τη στέρηση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ταυτόχρονα αν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε πραγματικά ότι απειλούμαστε από έναν τόσο δυνατό ιό. Μήπως αυτός ο Mr. Covid-19 έχει καταφέρει να απογυμνώσει τον πολίτη από όλα του τα δικαιώματα ή είναι η αφορμή για την απογύμνωση του ανθρώπου; Ακόμη, μήπως αφού δεν «βγαίνουν» τα νούμερα (ευρωπαϊκοί ισολογισμοί, κρατικοί ισολογισμοί, ισολογισμοί τραπεζών, παγκοσμιοποίηση, όλοι χρωστούν σε όλους και ο πλανήτης μας σε κάποιον άλλον, κ.ο.κ.) ψάχνουμε για εξιλαστήρια θύματα; Ιοί όπως ο Έμπολα ή το AIDS, αν και δεν βρέθηκε εμβόλιο που να τους θεραπεύει πλήρως, άμεσα και θερίζουν κυριολεκτικά, δεν κατάφεραν να περιορίσουν ή ακόμα να απογυμνώσουν τις όποιες ελευθερίες του ανθρώπου. Άρα τι ιδιαίτερο συμβαίνει με τον covid-19; Ο Mr. Covid-19 ήρθε είτε για να αμφισβητήσει τις παγκόσμιες δομές του συστήματος υγείας και τις παγκόσμιες δομές της οικονομίας, της παιδείας, της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, της ψηφιοποίησης, της έρευνας, της ίδιας της παγκοσμιοποίησης κ.λπ., είτε για να δαμάσει την απληστία και τη ματαιοδοξία μας είτε για να επιτύχει ένα παγκόσμιο re-start σε όλους τους τομείς.
 
Από την άλλη, θετικά έχει αποτιμηθεί το γεγονός ότι ένα τολμηρό και ίσως ελεγχόμενο σχέδιο που να στοχεύει σε καθολικό βιομηχανικό lock down για περιορισμένο χρονικό διάστημα βελτιώνει σημαντικά όλους τους περιβαλλοντικούς δείκτες, οι οποίοι με τη σειρά τους έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία. Και αυτό, διότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) καταγράφει σε ετήσια βάση πέραν των 4.2 εκατομμυρίων θανάτων από τη μόλυνση του αέρα, πέραν των 3.8 εκατομμύριων θανάτων από έκθεση σε καπνούς από σόμπες μαγειρέματος και καύσιμα λόγω παρουσίας σωματιδίων PM, μεθανίου, μονοξείδιο του άνθρακα, πολυαρωματικών υδρογονανθράκων κ.ά., ενώ πέραν των 500 χιλιάδων θάνατοι καταγράφονται λόγω χρήσης μολυσμένου νερού για σκοπούς ύδρευσης. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως είναι το μολυσμένο νερό και ο αέρας, η έκθεση σε χημικές ουσίες, η ρύπανση του εδάφους, η υπεριώδης ακτινοβολία και η κλιματική αλλαγή, φέρεται να συμβάλλουν σε περισσότερα από 100 είδη ασθενειών, καταγράφοντας ετήσια εκατομμύρια θανάτους σε παγκόσμιο επίπεδο.  
 
Είναι, λοιπόν, κατάλληλη η περίοδος για αλλαγή; Αν ναι, μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο ή να παραμείνουμε στον ίδιο έργο θεατές. Αν ο Mr. Covid-19 είναι η αφορμή γιατί δεν το εκμεταλλευόμαστε προς την θετική πλευρά; Αισιόδοξο είναι το γεγονός ότι ο πλανήτης αναπνέει και πάλι, και στο χρηματιστήριο εμπορίας ρύπων ο δείκτης έχει αλλεπάλληλες ερμηνείες. Άλλωστε, η Συμφωνία του Παρισίου (COP 21) προβλέπει μια ισχυρή και φιλόδοξη βάση για τη χρήση των διεθνών αγορών άνθρακα. Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίζοντας τη σημασία των διεθνών αγορών άνθρακα, το άρθρο 6 της Συμφωνίας επιτρέπει στα κράτη να χρησιμοποιούν το διεθνές εμπόριο δικαιωμάτων ρύπων για να συμβάλουν στην επίτευξη στόχων μείωσης των εκπομπών, δημιουργώντας ένα φιλόδοξο αλλά λογιστικό (από οικονομικής άποψης) κανόνα της αγοράς. Το ενδιαφέρον είναι ότι λόγω του Planet Earth Lock Down οι παραγωγικές διαδικασίες έχουν περιοριστεί, επομένως θα ανέμενε κανείς ότι καμία χώρα ή καμία μεγάλη εταιρεία δεν έχει ανάγκη για άμεση αγορά ρύπων. Ή μήπως τώρα έχει για να μπορεί στη συνέχεια να ρυπαίνει αλόγιστα; Ακόμη, η νέα Στρατηγική της E.E. “The European Green Deal” προβλέπει κλιματική ουδετερότητα το 2050 με δράσεις και έργα που πρέπει τα κράτη-μέλη να αρχίσουν να σχεδιάζουν και να υλοποιούν με στόχο να μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στο 50% τουλάχιστον με βάση το 1990. Έχοντας, λοιπόν, ολοκληρωτικό Planet Earth Lock Down, πέραν της πολύ θλιβερής εικόνας για τις απώλειες ανθρώπινων ζωών από ένα «αόρατο εχθρό», πιστεύω ότι τώρα είναι η ευκαιρία για τον σχεδιασμό στρατηγικών με στόχο ένα re-start και στην περιβαλλοντική μας απόδοση με άμεσο αντίκτυπο την Οικονομία και την Κοινωνία (άλλωστε εδώ στοχεύει και η Στρατηγική της Αειφόρου Ανάπτυξης). Αντί δηλαδή να αγοράζουμε δικαιώματα ρύπων για να έχουμε το δικαίωμα να ρυπαίνουμε, είναι καιρός να υιοθετήσουμε πρακτικές πράσινης επιχειρηματικότητας. Ένα σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης σε βιομηχανικό επίπεδο επί της ουσίας και όχι μια προσπάθεια για το θεαθήναι, αποτελεί την βάση του προσδιορισμού της περιβαλλοντικής μας συμπεριφοράς με σκοπό τη βελτίωση της περιβαλλοντικής μας απόδοσης (μείωσης εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων, υιοθέτηση περιβαλλοντικών τεχνικών και πρακτικών, χρήση ΑΠΕ, αποδοχή των συμβουλευτικών υπηρεσιών από επιστήμονες του χώρου, προσδιορισμός του ανθρακικού μας αποτυπώματος μέσω ανάλυσης κύκλου ζωής της παραγωγικής διαδικασίας με σκοπό την πραγματική μείωση του κόστους, και πολλά άλλα).
 
Ταυτόχρονα, είναι και η ευκαιρία να σταματήσουμε τις όποιες πελατειακές σχέσεις με την εκάστοτε εξουσία, αλλά και η αφορμή να περιοριστεί ο πολιτικός λαϊκισμός και ίσως ο πολιτικός κανιβαλισμός. Διότι, αυτό που με προβληματίζει ως πολίτη, πατέρα, αλλά και ως επιστήμονα, είναι η μετά Mr. Covid-19 εποχή. Θεωρώ ότι τα μαχαίρια έχουν ήδη ακονιστεί και απλά γυαλίζονται για το ποιο θα έχει την καλύτερη όψη και αντανάκλαση. 
 
Είναι, όμως, και η ευκαιρία όλων των εταιρειών, μικρών, πολύ μικρών και μεγάλων, να δουν με άλλο μάτι τα θέματα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις με τους πελάτες τους. Κάποιες το έχουν ήδη αντιληφθεί και έδειξαν πραγματικό χαρακτήρα στα δύσκολα. Και αυτό διότι αποτελούν οντότητες, οι οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το κοινωνικό σύνολο. Οφείλουν να διαφοροποιηθούν πλέον, και πέραν του κέρδους που είναι αυτοσκοπός, να δείξουν πραγματικό χαρακτήρα, να αναγνωρίσουν την ευθύνη που τους αναλογεί και να πάρουν μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και προς όφελος της κοινωνίας. Ο σχεδιασμός προϊόντων και υπηρεσιών που θα στηρίζουν την πράσινη επιχειρηματικότητα, δηλαδή εκείνων των δράσεων και δραστηριοτήτων, οι οποίες θα ενσωματώνουν την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας στην καθημερινή αντίληψη και λειτουργία, είναι τώρα επιτακτική ανάγκη. Και αυτό διότι η διαφοροποίηση σε μια νέα εποχή προσδιορίζει την προσαρμογή των επιχειρήσεων σε φιλικές προς το περιβάλλον δράσεις και πρακτικές, οι οποίες καταλήγουν σε ανασυγκρότηση της οικονομίας στο σύνολό της απέναντι στην κοινωνία, τη φύση και τον άνθρωπο. Η διατήρηση θέσεων και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε συνδυασμό με τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών μέσω της ψηφιοποίησης (digitalization), που θα στηρίζουν, ανάμεσα σε άλλα, και την πράσινη επιχειρηματικότητα για ουσιαστική αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών και τη βελτίωση της περιβαλλοντικής μας απόδοσης είναι πρωταρχικής σημασίας. Άλλωστε, η Ε.Ε. δίνει τώρα την ευκαιρία μέσα από νέα χρηματοδοτικά προγράμματα σε επιχειρήσεις και οργανισμούς να στοχεύσουν στη βελτίωση της πράσινης επιχειρηματικότητας, στην εταιρική κοινωνική ευθύνη, στη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης κ.λπ. Υπολογίζεται ότι την επόμενη προγραμματική περίοδο θα διατεθούν περίπου 1 τρισεκατομμύρια ευρώ (€) για την Πράσινη Συμφωνία και μέσω των διαθρωτικών ταμείων περισσότερα από 100 δισ.  € για έργα υποδομών και άλλα 250 δισ. € για τον ιδιωτικό τομέα. Αλήθεια, πόσο έτοιμοι είμαστε;
 
Είναι, όμως, και η ευκαιρία του συστήματος παιδείας να αναπροσαρμόσει τις δομές και τις βάσεις του και να εισαγάγει νέες μορφές εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις κατευθύνσεις. Έπειτα, τη λύση στην καταπολέμηση του Mr. Covid-19  θα τη δώσουν πάλι οι θετικές επιστήμες, οι οποίες διαχρονικά συρρικνώνονται στο δευτεροβάθμιο επίπεδο εκπαίδευσης, αφού χάνουν σημαντικές ώρες μάθησης έναντι άλλων μαθημάτων.
 
Ως κοινωνία και ως λαός μάθαμε ή μας μάθανε ίσως στα εύκολα, σε πελατειακές σχέσεις, σε μια σχέση εξάρτησης και ίσως (αν και τολμηρό) καθολικής υποταγής. Μάθαμε να μην στηριζόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις και γνώσεις για να τα φέρνουμε βόλτα και βασικό θύμα είναι η νέα γενιά, η οποία έτσι εκπαιδεύτηκε με κάποιο μαγικό τρόπο, ή της δώσανε να πιει κάποιο μαγικό φίλτρο και να έχει αυταπάτες, με τη μεγαλύτερη από όλες να πιστεύει ότι ζει σε ένα μέρος που δεν νομίζει ότι μπορεί να της προσφέρει κάτι.
 
Τώρα, είναι η ευκαιρία να υποτάξουμε τα πρέπει μας στα θέλω μας και όχι τα θέλω μας στα πρέπει, να γίνουμε πιο παραγωγικοί, πιο ουσιαστικοί, αλλά και πιο ανθρώπινοι (τουλάχιστον ο Mr. Covid-19 κατάφερε όλο αυτό το διάστημα να ενδυναμώσει τους οικογενειακούς δεσμούς). Είναι καιρός, λοιπόν, να διαφοροποιήσουμε τη στάση μας (προσωπική και επαγγελματική) και να δείξουμε εκείνον τον χαρακτήρα που θα μας βγάλει από την κρίση ή τον όποιο λήθαργο έχουμε πέσει. Είναι καιρός να διαγράψουμε για πάντα τις όποιες αυταπάτες μας.

Δρ. Αντώνης Ζορπάς,
Χημικός Μηχανικός, Επίκουρος Καθηγητής στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος», Προϊστάμενος Εργαστηρίου Χημικής Μηχανικής & Μηχανικής Αειφορίας)