Ανωτέρα Βία - Τελικά Είναι ή Δεν Είναι;

Κατά πόσο το ξέσπασμα πανδημίας μπορεί να εκληφθεί ως ανωτέρα βία που δικαιολογεί την αθέτηση ενός συμβολαίου; Επηρεάζουν οι κυβερνητικοί περιορισμοί, όπως ο αποκλεισμός εκατομμυρίων ανθρώπων, μόνιμα ή προσωρινά, την τήρηση των συμβολαίων; Σύμφωνα με τον Τζινγκζού Τάο, επικεφαλής για την Κίνα και την Ασία της διεθνούς δικηγορικής εταιρείας Dechert, η απάντηση στο εν λόγω ερώτημα μπορεί να κοστίσει ...δισεκατομμύρια!

Η ανωτέρα βία (force majeure or superior force), είναι μια κοινή ρήτρα στις συμβάσεις, η οποία μπορεί να περιορίσει την ευθύνη ενός συμβαλλόμενου μέρους, όταν ένα έκτακτο γεγονός ή μια κατάσταση εκτός του ελέγχου του συμβαλλομένου μέρους, εμποδίζει ή παρεμποδίζει, το μέρος αυτό, να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του βάσει της σύμβασης. Σε γενικές γραμμές, η ρήτρα επιτρέπει σε ένα (ή και στα δύο) συμβαλλόμενα μέρη, να ακυρώσουν τη σύμβαση και/ή να απαλλαγούν από την εκπλήρωση ορισμένων ή όλων των υποχρεώσεών τους, για ορισμένο χρονικό διάστημα, σε περίπτωση επέλευσης κάποιων έκτακτων συμβάντων. Σκοπός είναι να επιτραπεί στα συμβαλλόμενα μέρη, να κατανείμουν συμβατικά τον κίνδυνο τους, σε σχέση με την εμφάνιση μελλοντικών γεγονότων υπό συνθήκες που ορίζονται από τη ρήτρα. Γι’ αυτό τονίζεται η δυνατότητα των συμβαλλόμενων, βάσει της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων, να συμφωνήσουν ρήτρες της επιλογής τους, όπως αυτή της ανωτέρας βίας.

Το δόγμα της ανωτέρας βίας είναι απροσδιόριστο και δεν έχει συμφωνηθεί ακριβής ορισμός του, κατά το κοινό δίκαιο. Αντ' αυτού, η ανωτέρα βία θεωρείται ως δημιουργός συμβατικής καινοτομίας, με τη νομολογία να λειτουργεί ως οδηγός εφαρμογής και αποτελέσματος. Παραδοσιακά, οι ρήτρες ανωτέρας βίας προορίζονταν να αντιμετωπίζουν πράξεις του Θεού, όπως οι τυφώνες, οι πλημμύρες και οι ηφαιστειακές εκρήξεις. Πιο πρόσφατα, συντάσσονται ρήτρες ανωτέρας βίας για την κάλυψη ευρύτερου φάσματος γεγονότων, όπως επιθέσεις στον κυβερνοχώρο ή κατάρρευση αγοράς. Επιπλέον, είναι πλέον σύνηθες οι ρήτρες ανωτέρας βίας να μην περιλαμβάνουν μόνο γεγονότα που καθιστούν αδύνατη την εκτέλεση, αλλά και γεγονότα που καθιστούν την εκτέλεση ανέφικτη ή μη εμπορικά βιώσιμη.
 
Αρκετές φορές συναντάμε στις συμβάσεις ρήτρες ανωτέρας βίας, οι οποίες περιέχουν όρους όπως «επιδημία», «πανδημία» ή γενικότεροι όροι όπως «ξαφνική βαριά ασθένεια» και  αναφέρονται συχνά ρητά ως γεγονότα ανωτέρας βίας. Επίσης, μπορούν να αναφερθούν όροι όπως «κυβερνητικές πράξεις» ή «εθνικές ή περιφερειακές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης», ώστε να καλύπτονται μέτρα έκτακτης ανάγκης που λαμβάνονται από την κυβέρνηση, όπως απαγορεύσεις ταξιδιών ή η τοποθέτηση πολιτών σε καραντίνα σε περίπτωση εμφάνισης αυτής της νέας επιδημίας ή πανδημίας.
 
Ωστόσο σε πολλές συμβάσεις δεν προβλέπεται η επιδημία ως λόγος ανωτέρας βίας. Η λεκτική διατύπωση της εν λόγω ρήτρας έχει σημασία προκειμένου να καλυφθεί π.χ. η περίπτωση του κορονοϊού. Αν παρά την απουσία της «επιδημίας» ή «πανδημίας» ως λόγου ανωτέρας βίας, έχει διατυπωθεί ότι λόγο συνιστά και κάθε άλλο γεγονός που βρίσκεται εκτός ελέγχου του συμβαλλόμενου μέρους, τότε θα μπορεί να καλυφθεί και η συγκεκριμένη περίπτωση.
 
Η ρήτρα ανωτέρας βίας, πρέπει να συντάσσεται, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τη φύση και τους γενικούς όρους της σύμβασης και, ειδικότερα, όσον αφορά το ακριβές λεκτικό της ρήτρας. Μια τέτοια ρήτρα, με την ορθή διατύπωση και σύνταξη της, μπορεί να επιτρέψει στο δικαστήριο να λάβει υπόψη τις υποχρεώσεις του υποσχέτη βάσει άλλων συμβάσεων, παρά το γεγονός ότι κατά κανόνα δεν αποτελεί δικαιολογία ότι τρίτοι παράγοντες εμποδίζουν την εκπλήρωση της εν λόγω σύμβασης.

Ο καθορισμός του κατά πόσο ένα συμβάν αποτελεί γεγονός ανωτέρας βίας, είναι θέμα ορθής σύνταξης και θα εξαρτηθεί από τη συγκεκριμένη διατύπωση και το πεδίο εφαρμογής της ρήτρας. Όταν η σύμβαση δικαιολογεί ένα συμβαλλόμενο μέρος από καθυστερήσεις λόγω αναπόφευκτων αιτιών, είναι εκτός της προστασίας αυτής της διάταξης, εάν αποτύχει, πριν προβεί στην σύνταξη της σύμβασης, να διερευνήσει αν υπάρχουν τέτοια αναπόφευκτα αίτια και να ενημερώσει προς τούτο το άλλο συμβαλλόμενο μέρος. Το συμβαλλόμενο μέρος μπορεί να μην προστατεύεται όταν ένα γεγονός ανωτέρας βίας δεν καθιστά πράγματι αδύνατη την εκτέλεση.

Σκοπός του άρθρου αυτού είναι η παροχή γενικών οδηγιών για το θέμα και δεν αποτελεί νομική συμβουλή. Είναι ορθό να αναζητηθεί επαγγελματική και νομική συμβουλή σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα σας προτού να ενεργήσετε βάση οποιασδήποτε πληροφορίας που σας έχει παρασχεθεί.