Σύντομη Ανάλυση της Έκθεσης της Ερευνητικής Επιτροπής για την Κατάρρευση του Συνεργατικού Πιστωτικού Συστήματος της Κύπρου

Από τότε που δόθηκε στη δημοσιότητα η Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής για την Κατάρρευση του Συνεργατικού Πιστωτικού Συστήματος (ΣΠΣ) πριν από λίγες εβδομάδες, έχουν λεχθεί και γραφτεί πάρα πολλά, ειδικά σε ό,τι αφορά στις ευθύνες που θα πρέπει να αναλάβουν οι «ένοχοι» της πρόσφατης οικονομικής «καταστροφής». Προσωπικά, αποφάσισα να μην το συζητήσω ή να γράψω κάτι για το θέμα αυτό, παρά μόνο μετά που θα έχω το χρόνο να διαβάσω προσεκτικά τις 844 σελίδες αυτής της έκθεσης! Ένα έργο που μου πήρε αρκετές μέρες να το ολοκληρώσω.

Παρόλο που σίγουρα δεν είναι εύκολο να γίνει λεπτομερής ανάλυση μιας έκθεσης αυτής της μορφής στα πλαίσια ενός σύντομου άρθρου, θα προσπαθήσω στις παραγράφους που ακολουθούν να προβώ σε μια εμπεριστατωμένη παρουσίαση μερικών από τις κύριες σκέψεις μου γύρω από το θέμα αυτό:

1. Παρά το γεγονός ότι η έκθεση είναι καλά δομημένη και έχει πολλές χρήσιμες και λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την πορεία του Συνεργατικού Πιστωτικού Συστήματος (ΣΠΣ) από το 1985 και μετά, κατά την ταπεινή μου άποψη, δίδει υπερβολική έμφαση στην περίοδο μετά το 2013 με 590 σελίδες να έχουν αφιερωθεί σε αυτήν, έναντι μόνο 156 για την περίοδο πριν από το 2013. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το ευρέως αποδεκτό επιχείρημα ότι τα προβλήματα δεν προέκυψαν από τους χειρισμούς κατά την περίοδο μετά το 2013, αλλά μάλλον κατά τη διάρκεια των πολλών ετών κατάχρησης του συστήματος πριν από το 2013 από όλους τους φορείς του τομέα του Συνεργατισμού (Διοικητικά Συμβούλια και Διοικήσεις των Συνεργατικών Πιστωτικών Ιδρυμάτων (ΣΠΙ) που διορίζονταν από τα πολιτικά κόμματα, τις ρυθμιστικές αρχές, τις κυβερνήσεις και φυσικά το πολιτικό σύστημα). Το πολιτικό σύστημα το οποίο έμμεσα ασκούσε έλεγχο και καταχράστηκε τον τομέα του Συνεργατισμού για πολλά χρόνια. Και είναι λυπηρό να μαθαίνουμε πρόσφατα ότι 36 από τους 55 βουλευτές έχουν Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια(ΜΕΔ)! Αυτοί είναι οι ίδιοι βουλευτές που πρόσφατα ψήφιζαν τους νόμους που θα έδιδαν είτε εργαλεία στις τράπεζες για να κυνηγήσουν τους προβληματικούς δανειολήπτες ή τους νόμους που θα παρείχαν προστασία στους εν λόγω δανειολήπτες. Αναμφίβολα, υπάρχει μια τεράστια σύγκρουση συμφερόντων που θα έπρεπε να είχε δηλωθεί.

2. Κατά τη γνώμη μου, η έκθεση αποτυγχάνει να συλλάβει την «μεγάλη» εικόνα. Πρώτον, δεν νομίζω ότι η λέξη «καταστροφή» είναι κατάλληλη σε αυτή την περίπτωση. Αν ρίξουμε μια ματιά σε όλους τους εμπλεκόμενους στην τράπεζα, θα δούμε πιστεύω ότι όλοι τους βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση μετά τη συμφωνία με την Ελληνική Τράπεζα. Οι καταθέτες είναι όλοι ασφαλισμένοι. Οι προβληματικοί δανειολήπτες βρίσκονται σε καλύτερη θέση τώρα στο πλαίσιο της Κυπριακής Εταιρείας Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων (ΚΕΔΙΠΕΣ) που δημιουργήθηκε για να διαχειριστεί τα ΜΕΔ, γιατί έχουν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για την εξυπηρέτηση των δανείων τους, και, ως εκ τούτου, μεγαλύτερη άνεση. Τα συμφέροντα όλων των υπαλλήλων του Συνεργατισμού έχουν κατοχυρωθεί.  Γενικότερα, ο τραπεζικός τομέας συνολικά είναι πιο σταθερός με την αφαίρεση ενός μεγάλου χαρτοφυλακίου μη εξυπηρετούμενων δανείων από το σύστημα. Και τέλος, η οικονομία εν γένει βρίσκεται σε ανοδική τάση που αποδεικνύεται από τις πρόσφατες αναβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας από τους περισσότερους οίκους αξιολόγησης στην επενδυτική βαθμίδα μετά από μια περίοδο έξι ετών και παρά την αύξηση του δημόσιου χρέους. Πράγματι, σημειώθηκε αύξηση του δημόσιου χρέους  κατά 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ για την αγορά χαρτοφυλακίου περιουσιακών στοιχείων ονομαστικής αξίας άνω των οκτώ δισεκατομμυρίων ευρώ, αλλά με την σωστή διαχείριση της ΚΕΔΙΠΕΣ, η κυβέρνηση μπορεί τελικά να έχει θετική απόδοση από την επένδυση αυτή μακροπρόθεσμα. Στην παραπάνω συναλλαγή, πρέπει κάποιος να λάβει υπόψη και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο αντισυμβαλλόμενος, η Ελληνική Τράπεζα, όταν ανέλαβε έναν οργανισμό με πολλά προβλήματα και την υποχρέωση να πραγματοποιήσει σταδιακά τη συγχώνευση των δύο οργανισμών σε μία τραπεζική μονάδα. Έτσι, η λέξη «καταστροφή», που χρησιμοποιείται τόσο συχνά πρόσφατα από βουλευτές και εκπροσώπους κομμάτων, ισχύει περισσότερο για το 2013, όταν ο φορολογούμενος έπρεπε να πληρώσει 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση της Λαϊκής Τράπεζας και μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο η τράπεζα αυτή χρεοκόπησε και χάθηκαν δισεκατομμύρια από τις καταθέσεις των πελατών.

3. Στις 590 σελίδες που αφιερώνονται στην περίοδο μετά το 2013, υπάρχει εκτενής τεκμηρίωση της σειράς των γεγονότων που οδήγησαν στις αποφάσεις του 2018, αλλά πουθενά δεν υπάρχει κάποια ανάλυση του ανταγωνιστικού τοπίου μέσα στο οποίο ήταν υποχρεωμένος να λειτουργεί ο Συνεργατισμός. Επιπλέον, το τοπίο αυτό δεν ήταν στατικό αλλά ιδιαίτερα δυναμικό, ιδίως τα τελευταία χρόνια με την τραπεζική ένωση και τις αυξημένες κανονιστικές απαιτήσεις που επιβλήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ). Κατά συνέπεια, το σχέδιο αναδιάρθρωσης που διαμορφώθηκε το 2013 θα μπορούσε να μεταβληθεί ανάλογα με την δυναμική της αγοράς. Αυτό που είναι σημαντικό, φυσικά, είναι το τελικό αποτέλεσμα, και αυτό είναι κάτι που δεν αναλύεται όσο θα έπρεπε στην έκθεση.

4. Το κύριο θέμα που επαναλαμβάνεται επανειλημμένα είναι ότι οι λόγοι για την κατάρρευση του συστήματος ήταν οι υπερβολικές αυξήσεις του λειτουργικού κόστους, η κακή διακυβέρνηση και η αδυναμία διαχείρισης του χαρτοφυλακίου των ΜΕΔ στην περίοδο μετά το 2103. Πού βρίσκεται η ανάλυση που συγκρίνει τον Συνεργατισμό με τις άλλες κυριότερες τράπεζες στην Κύπρο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, και συγκεκριμένα με την Τράπεζα Κύπρου, την Ελληνική Τράπεζα και την Alpha Bank; Οι άλλες τράπεζες ήταν πολύ πιο επιτυχημένες από τον Συνεργατισμό; Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι υπέφεραν από τα ίδια προβλήματα ή και την αναποτελεσματικότητα που αντιμετώπιζε ο Συνεργατισμός, ενώ τα αποτελέσματά τους κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι ετών δεν ήταν πολύ καλύτερα, γεγονός που αντανακλάται στην απώλεια κεφαλαίου των μετόχων. Όμως, ας εξετάσουμε σε συντομία προσεκτικότερα κάθε ένα από τους προαναφερθέντες λόγους για την κατάρρευση του Συνεργατισμού:

- Υπερβολικές αυξήσεις του λειτουργικού κόστους:
Δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να είναι ο κύριος λόγος για την κατάρρευση του Συνεργατισμού. Όλες οι τράπεζες αναγκάστηκαν να αυξήσουν τα λειτουργικά τους κόστη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου για να φέρουν εμπειρογνωμοσύνη ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν μια πολύ προβληματική μετά το 2013 κατάσταση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον Συνεργατισμό, αφού το προσωπικό που διέθετε δεν είχε απαραίτητη τραπεζική εμπειρία. Όπως σωστά αναφέρει η έκθεση, η μετατροπή των πολυάριθμων ΣΠΙ σε μια μονάδα και τράπεζα ήταν ένα γιγαντιαίο έργο που απαιτούσε επειγόντως εξειδικευμένη εμπειρογνωμοσύνη από έξω, η οποία είχε ως συνέπεια τις αυξήσεις των λειτουργικών εξόδων.

- Κακή διακυβέρνηση:
Το πρόβλημα της κακής διακυβέρνησης είναι ένα «κυπριακό» φαινόμενο απλά και μόνο επειδή δεν έχουμε τη σωστή κουλτούρα αλλά και την συναφή τεχνογνωσία και εμπειρία. Επιπλέον, η διακυβέρνηση δεν αφορά μόνο το Διοικητικό Συμβούλιο και τα Ανώτερα Διοικητικά Στελέχη, αλλά απλώνεται σε όλο τον οργανισμό και περιλαμβάνει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, κυβέρνηση, πολιτικό σύστημα, ρυθμιστικές αρχές, εργαζόμενους, πελάτες, προμηθευτές και άλλους. Για αυτό δεν νομίζω ότι, σε σύγκριση με άλλους οργανισμούς, είτε ιδιωτικούς αλλά κυρίως δημόσιους, ο Συνεργατισμός ήταν πολύ χειρότερος από αυτή την άποψη.

- Αδυναμία χειρισμού του χαρτοφυλακίου των ΜΕΔ:
Αρχίζοντας από την δομή του χαρτοφυλακίου των ΜΕΔ του Συνεργατισμού, αυτή ήταν πολύ χειρότερη από τις δομές των υπόλοιπων εμπορικών τραπεζών. Αποτελείτο κυρίως από στεγαστικά δάνεια ή δάνεια προς μικρές επιχειρήσεις με την κύρια κατοικία ή την εμπορική ιδιοκτησία ως επιπρόσθετη ασφάλεια. Λαμβάνοντας υπόψη τις αποφάσεις που έλαβαν οι βουλευτές σχετικά με την προστασία της πρώτης κατοικίας ή της εμπορικής ιδιοκτησίας, δεν μπορούσαν να γίνουν πολλά για τα δάνεια της κατηγορίας αυτής και έτσι οι εγγυήσεις δεν είχαν μεγάλη αξία. Ένα εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε από άλλες τράπεζες για τη μείωση του χαρτοφυλακίου των ΜΕΔ, αυτό της ανταλλαγής χρεών με περιουσιακά στοιχεία, για τους μεγάλους εμπορικούς τους πελάτες δεν ήταν πραγματικά εφαρμόσιμο στην περίπτωση του Συνεργατισμού. Επιπλέον, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι η ανταλλαγή χρεών με περιουσιακά στοιχεία δεν λύνει πραγματικά το πρόβλημα καθώς οι τράπεζες έχουν μείνει με ένα τεράστιο χαρτοφυλάκιο ακίνητων περιουσιακών στοιχείων στους ισολογισμούς τους, πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει να βρουν τρόπους για να χειριστούν ένα τόσο τεράστιο περιουσιακό στοιχείο, δηλαδή στην ουσία να γίνουν κτηματομεσιτικά γραφεία. Μια λεπτομερής ανάλυση στην έκθεση σχετικά με τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε σύγκριση με τις άλλες τράπεζες θα μπορούσε να είναι πολύ ενημερωτική.

5. Ένα άλλο θέμα στην έκθεση είναι η απώλεια κεφαλαίου που υπέστη ο ιδιοκτήτης (η κυβέρνηση) περίπου 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ συνολικά. Το πρώτο επιχείρημά μου είναι ότι η αρχική εκτίμηση έγινε από την εταιρεία διαχείρισης επενδύσεων PIMCO το 2012 (τόσο για τον Συνεργατισμό όσο και για τις άλλες τράπεζες) και στη διάρκεια της διαδικασίας αποδείχθηκε ότι το εκτιμώμενο τότε κεφάλαιο δεν ήταν αρκετό για όλες τις τράπεζες όχι μόνο για τον Συνεργατισμό. Για παράδειγμα, αν λάβουμε υπόψη την περίπτωση της Τράπεζας Κύπρου, η τράπεζα ανακεφαλαιοποιήθηκε το 2013 με τα χρήματα των μη ασφαλισμένων καταθετών και στη συνέχεια και πάλι το 2014 (με επιπλέον κεφάλαια ενός δισεκατομμυρίου ευρώ από ξένους επενδυτές) και μέχρι τώρα ακόμη και οι νέοι μέτοχοι υποφέρουν από 70 % μείωση της επένδυσής τους (πόσο μάλλον οι ανασφάλιστοι καταθέτες)! Η αδυναμία να παρουσιαστεί κερδοφορία και, κατά συνέπεια, η απώλεια κεφαλαίων, είναι δυστυχώς ένδειξη των δύσκολων συνθηκών που οι τράπεζές μας αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν μετά το 2013.

6. Ένας τομέας που νιώθω ότι θα έπρεπε να είχε τύχει καλύτερου χειρισμού από την Διοίκηση του Συνεργατισμού είναι η επικοινωνιακή πτυχή της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης. Ο τρόπος και η ταχύτητα με την οποία εξελίχθηκαν τα γεγονότα γύρω από τον Συνεργατισμό κατά την περσινή χρονιά ξάφνιασαν πολύ κόσμο. Αισθάνομαι ότι την εποχή εκείνη ήταν αναγκαίο να γίνει μια  καλύτερη επικοινωνιακή στρατηγική, αλλά, από την άλλη πλευρά, ας μην ξεχνάμε τις τεράστιες αναλήψεις καταθέσεων που γίνονταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που προκάλεσαν «τραπεζικό πανικό» και απειλούσαν την επιβίωση της τράπεζας. Και πάλι, αυτό το μεγάλο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η τράπεζα αναφέρεται μόνο ελάχιστα σε αυτή την έρευνα.

Καταλήγοντας με κάποιες γενικές παρατηρήσεις σημειώνω ότι ένα κοινό θέμα σε ολόκληρη την έκθεση είναι η ανεπάρκεια του Διοικητικού Συμβουλίου και των Ανώτερων Διευθυντικών Στελεχών. Αυτοί είναι άνθρωποι που ανέλαβαν τον τεράστιο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν μια πολύ δύσκολη κατάσταση το 2013 και είμαι βέβαιος ότι είχαν τις καλύτερες προθέσεις για τον Συνεργατισμό. Έχουν γίνει σίγουρα λάθη, ορισμένα πράγματα θα μπορούσαν προφανώς να αντιμετωπιστούν καλύτερα, αλλά σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα, υπό το φως των περιστάσεων, δεν είναι τόσο απαίσιο όσο εμφανίζεται. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι η πρακτική των συγχωνεύσεων και εξαγορών επικρατεί σήμερα σε ολόκληρο τον τραπεζικό τομέα της ΕΕ, λόγω και των πολύ αυστηρών κανονιστικών απαιτήσεων. Ένα καλό παράδειγμα είναι αυτό που ανακοινώθηκε πρόσφατα, ότι οι δύο μεγαλύτεροι δανειστές της Γερμανίας, οι τραπεζικοί οργανισμοί Commerzbank και Deutsche Bank, βρίσκονται σε συνομιλίες για πιθανή συγχώνευση λόγω των δυσχερειών που αντιμετωπίζουν και οι δύο, μια συγχώνευση που απειλεί 30.000 θέσεις εργασίας!

Θα μπορούσα να γράψω πολύ περισσότερα για την έκθεση (περίπτωση της Altamira, διαγραφή δανείων, σχέδια αποκρατικοποίησης) αλλά δεν έχω τον απαραίτητο χώρο εδώ. Προφανώς είναι πολύ δύσκολο να αναλυθεί ένα τόσο μεγάλο έγγραφο σε μερικές σελίδες. Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος μου εδώ ήταν να εκφράσω μερικές από τις προσωπικές μου σκέψεις και κριτικές που σχετίζονται με τα συμπεράσματα της έκθεσης.

Ο συγγραφέας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στον τομέα των Χρηματοοικονομικών και Διευθυντής του Προγράμματος MSc in Financial Services στο CIIM - Cyprus International Institute of Management