Οι τράπεζες στην εποχή Liikanen

Ασφαλή, σταθερό και αποτελεσματικό τραπεζικό τομέα ο οποίος θα υπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών, της ευρωπαϊκής οικονομίας και της εσωτερικής αγοράς επιδιώκει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Και είναι για αυτό το σκοπό που ανέθεσε στην Ομάδα Τεχνοκρατών Υψηλού Επιπέδου (High-level Expert Group) υπό τον Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Φινλανδίας Erkki Liikanen να μελετήσει εις βάθος το κατά πόσον υπάρχει ανάγκη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στον τραπεζικό τομέα της ΕΕ και να προβεί σε σχετικές προτάσεις.

Η έκθεση της Ομάδας Liikanen παραδόθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις αρχές Οκτωβρίου και δημοσιεύτηκε ώστε να γίνει η κατάλληλη δημόσια διαβούλευση μεταξύ των ενδιαφερομένων και να ληφθούν τελικές αποφάσεις αναφορικά με τις μεταρρυθμίσεις που ενδείκνυται να γίνουν στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα.

Η έκθεση Liikanen καταλήγει στο ότι είναι απαραίτητος ο νομικός διαχωρισμός συγκεκριμένων ιδιαίτερα ριψοκίνδυνων χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων (risky financial activities) από τις παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες (οι οποίες περιλαμβάνουν την αποδοχή καταθέσεων) εντός των τραπεζικών ομίλων.

Οι δραστηριότητες οι οποίες με βάση την έκθεση Liikanen θα πρέπει να διαχωριστούν περιλαμβάνουν τις συναλλαγές σε αξίες χρεογράφων, αξιογράφων και παραγώγων για ίδιον όφελος (proprietary trading) και συγκεκριμένες άλλες συναλλαγές που σχετίζονται με τις αγορές ομολόγων και παραγώγων. Η Ομάδα Τεχνοκρατών προτείνει επίσης τη λήψη μέτρων σχετικά με το πλαίσιο αναδιάρθρωσης και διάλυσης των τραπεζικών ομίλων (bank recovery and resolution), την κεφαλαιακή επάρκεια καθώς και την εταιρική διακυβέρνηση των τραπεζών.

Αναλυτικότερα, η επιτροπή προτείνει τον υποχρεωτικό νομικό διαχωρισμό του επενδυτικού τμήματος μιας τράπεζας από το εμπορικό τμήμα μόνο όταν οι επενδυτικές δραστηριότητες αποτελούν το 15%-25% των περιουσιακών στοιχείων μιας τράπεζας ή αν υπερβαίνουν τα 100 δισ. ευρώ. Στο επενδυτικό τμήμα θα πρέπει να μεταφερθούν και δάνεια, δανειακές δεσμεύσεις ή πιστωτική έκθεση σε κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου, ειδικά επενδυτικά οχήματα ή ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια. Το κάθε τμήμα της τράπεζας θα πρέπει να καλύπτει από μόνο του τις κεφαλαιακές απαιτήσεις.

Οι προτάσεις περιλαμβάνουν δύο μεγάλες εξαιρέσεις. Συγκεκριμένα, οι υπηρεσίες κάλυψης κινδύνου (hedging) για πελάτες των τραπεζών και οι αναδοχές χρεογράφων δεν είναι ανάγκη να περιληφθούν στην επενδυτική τράπεζα και η παραδοσιακή τράπεζα μπορεί να χρησιμοποιεί παράγωγα για σκοπούς διαχείρισης του παθητικού της.

Με τις προτάσεις Liikanen το λεγόμενο μοντέλο «καθολικής τραπεζικής» (universal banking), σύμφωνα με την έκθεση, δεν καταργείται αφού η νομική οντότητα η οποία θα αναλάβει τις επενδυτικές δραστηριότητες θα συνεχίσει να είναι μέρος του τραπεζικού ομίλου. Πλην όμως, η επενδυτική οντότητα θα πρέπει να διατηρεί το δικό της κεφάλαιο και να ικανοποιεί τις κεφαλαιακές της ανάγκες ανεξάρτητα χωρίς να στηρίζεται ή να εξαρτάται στην παραδοσιακή τραπεζική. Βασικός στόχος η διασφάλιση ότι οι κυβερνήσεις δεν θα αναγκάζονται να χρησιμοποιούν τα χρήματα των φορολογουμένων για να στηρίξουν τραπεζικά ιδρύματα και καταθέσεις εάν οι traders δημιουργήσουν «τρύπες» στους ισολογισμούς των τραπεζών.

Οι προτάσεις Liikanen, αν και δεν φαίνεται να αντιμετωπίζονται ως προτεραιότητα από την Επιτροπή η οποία έχει επικεντρωθεί στη διαμόρφωση του νομικού πλαισίου για τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό των τραπεζών, εντούτοις έχουν συμβάλει στη συζήτηση που διεξάγεται και  έχουν προκαλέσει την αντίδραση των μεγάλων τραπεζών της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ομοσπονδία (European Banking Federation - ΕΤΟ) θεωρεί ότι η πρόταση για υποχρεωτικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων των τραπεζών δεν λύνει το κεφαλαιώδες θέμα του συστημικού κινδύνου ενώ θα δημιουργήσει προβλήματα στους πελάτες των τραπεζών και την πραγματική οικονομία. Και αυτό διότι η αναγκαιότητα που θα προκύψει για ικανοποίηση της κεφαλαιακής επάρκειας σε ανεξάρτητη βάση μεταξύ των δύο οντοτήτων των τραπεζικών ομίλων θα είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και κυρίως, θα επηρεάσει την ικανότητα των τραπεζών να παρέχουν δάνεια που θα διοχετεύονται στην πραγματική οικονομία.

Υποδεικνύει επίσης ότι θα περιορίσει την ανταγωνιστικότητα του χρηματοοικονομικού τομέα της Ευρώπης σε σύγκριση με τους αντίστοιχους τομείς άλλων χωρών οι οποίοι δεν θα επηρεαστούν από τις προτάσεις της Ομάδας Τεχνοκρατών ενώ θα οδηγήσει σε περαιτέρω κατακερματισμό της Ενιαίας Αγοράς. Επίσης η ΕΤΟ αμφισβητεί το κατά πόσον οι προτάσεις διατηρούν όντως το μοντέλο καθολικής τραπεζικής απλώς και μόνο διότι οι δύο νομικές οντότητες – παραδοσιακής τραπεζικής και επενδυτικής – θα παραμείνουν εντός του ίδιου ομίλου.

Από την άλλη, η ΕΤΟ υποστηρίζει την πρόταση της έκθεσης Liikanen για περαιτέρω ενδυνάμωση των σχεδίων αναδιάρθρωσης και διάλυσης τραπεζών και καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει το θέμα στα πλαίσια της υπό δημιουργίας σχετικής οδηγίας (Bank Recovery and Resolution Directive).

Το συμπέρασμα καθώς και οι επιπτώσεις της έκθεσης Liikanen στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα ενδείκνυται να μελετηθούν και στην Κύπρο στο πλαίσιο της μελέτης για το μέλλον του τραπεζικού συστήματος η οποία διεξάγεται από την επιτροπή εμπειρογνωμόνων που έχει διορίσει η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου.