Το φαινόμενο της πεταλούδας, από τη Γιουχάν στη Γλασκώβη

Τα σημαντικότερα όπλα και εργαλεία κατά της πανδημίας Covid-19 είναι το εμβόλιο, το ''Θείο δώρο'' της επιστήμης και η μη γραμμική σκέψη. Δύο είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους η υφήλιος δεν έχει καταφέρει ακόμη να δαμάσει την κρίση του κορονοιού: α) Ο αργός ρυθμός εμβολιασμού και η χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη και β) η συνεχιζόμενη γραμμική αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής (γραμμική σκέψη σε ένα μη γραμμικό κόσμο). Η ανάπτυξη των εμβολίων δεν συνοδεύτηκε με την ανάπτυξη της μη γραμμικής σκέψης.

Οι ρίζες της μη γραμμικής σκέψης εντοπίστηκαν στη μοναδική ποικιλομορφία, τη μακραίωνη ιστορία-πυκνότητα οικισμών, διαχρονική κατοίκηση περιοχής-την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, τη συνδυαστική δύναμη, τις προκλήσεις της φύσης, τη συνύπαρξη αντιθέσεων, τις μη γραμμικότητες και τις ασυμμετρίες που δημιούργησαν τον έντονα ''καμπυλωμένο χωρόχρονο'' και τα θαύματα καινοτομίας στην περιοχή Ακανθούς – Λευκονοίκου την περίοδο 1900 έως 1974. Δύο σημαντικά Επιστημονικά–Λαογραφικά Συμπόσια που έγιναν πρόσφατα (‘Το Λευκόνοικο από την Αρχαιότητα έως σήμερα’ και ‘Σπαράγματα Ακάνθιου Πολιτισμού Αφιέρωμα στα 200 χρόνια Εθνικής Παλιγγενεσίας’) έχουν συμβάλει τα μέγιστα στην ανακάλυψη της μη γραμμικής σκέψης.

Η νυχτερίδα μεταμορφώνεται σε πεταλούδα και η μη γραμμική σκέψη ταξιδεύει από την αγορά της Γιουχάν στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή στη Γλασκώβη. Στη σύνοδο COP26 για το κλίμα (31 Οκτωβρίου – 12 Νοεμβρίου 2021) τονίστηκαν οι δυσκολίες αντιμετώπισης των πολλαπλών κρίσεων: κλιματική, υγειονομική, οικονομική, κοινωνική και μεταναστευτική κρίση. Αυτό οφείλεται στις πολύπλοκες και μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις ανθρώπινων και φυσικών συστημάτων και στον ανεπαρκή συντονισμό σε διεθνές επίπεδο. Ο πλανήτης οδεύει προς μια ‘καταστροφική’ αύξηση της θερμοκρασίας + 2,7°C μέχρι το τέλος του αιώνα.

Η κρίση της πανδημίας Covid-19 έχει ανατρέψει όχι μόνο τα υγειονομικά, αλλά και τα κοινωνικά και τα οικονομικά δεδομένα σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα εργαλεία, οι τεχνικές, τα πλαίσια, τα πρότυπα και τα μοντέλα που αναπτύχθηκαν για τις δεκαετίες 1980-1990 δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις μη γραμμικότητες και τις ασυμμετρίες που χαρακτηρίζουν τη μετά-κορονοιό εποχή. Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η περιπλοκότητα και οι αλληλεξαρτήσεις, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.

Σήμερα τα φαινόμενα της μη γραμμικότητας και της ασσυμετρίας βρίσκονται σχεδόν στα πάντα. Όσο οι πολύμορφες προκλήσεις και οι ασύμμετρες απειλές –Covid-19, κλιματική αλλαγή κ.ά.– αντιμετωπίζονται με γραμμικά μοντέλα και στατικά εργαλεία, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχιστεί, οδηγώντας το ανθρώπινο είδος στη μαζική εξαφάνιση με μαθηματική ακρίβεια και εκθετικό ρυθμό λόγω της ασύμμετρης αλληλεξάρτησης των παγκόσμιων κρίσεων.

Αυτό που διαφεύγει της γραμμικής σκέψης είναι ότι τα πιθανά οφέλη που επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τις ζημιές που μπορεί να προκύψουν. O κορυφαίος παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management Καθηγητής Nassim Taleb παρουσίασε τη διττή στρατηγική ‘barbell strategy’ η οποία δημιουργεί antifragile Οργανισμούς (έχουν την ικανότητα να επωφεληθούν από τη θετική πλευρά της αβεβαιότητας χωρίς μια αντίστοιχη σοβαρή ζημιά από την αρνητική πλευρά).

Σύμφωνα με τον N. Taleb η ιδιότητα antifragility (αντι-ευθραυστότητα) είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο, δυναμικό μοντέλο καινοτομίας το οποίο: α) Αποτελεί το πρώτο εργαλείο σε παγκόσμιο επίπεδο το οποίο ενσωματώνει την ιδιότητα antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας και β) παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό στον οποίο, μεταξύ άλλων καταγράφονται περισσότερες από 70 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα, ώστε να είναι περισσότερο ανοικτοί σε ευκαιρίες (να αξιοποιούν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες) και λιγότερο εκτεθειμένοι σε κινδύνους (να αποφεύγουν τις δυσμενείς ασυμμετρίες).

Ο προαναφερόμενος Οδηγός περιλαμβάνει επίσης ένα:

1. Πρακτικό Εγχειρίδιο με την ονομασία ‘Two-Minute Innovation Resilience Test’ το οποίο βοηθά –μέσα σε 2 μόλις λεπτά– στον εντοπισμό των ευθραυστοτήτων και στην εκ των προτέρων αξιολόγηση της ανθεκτικότητας των δημοσίων πολιτικών, των μεταρρυθμίσεων, των επιχειρηματικών μοντέλων και των Startups. Οι βασικοί στόχοι του ‘Two-Minute Innovation Resilience Test’ είναι η επιτάχυνση της καινοτομίας και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας.

2. Πρότυπο Εργαστήρι για ανάπτυξη της μη γραμμικής σκέψης και ενίσχυση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και της ικανότητας καινοτομίας των Στελεχών της Δημόσιας Διοίκησης, του Διπλωματικού Σώματος, των Ενόπλων Δυνάμεων, των Επιχειρήσεων καθώς και των Εκπαιδευτικών, Ερευνητών και Φοιτητών.

Ο σκοπός της επιστημονικής έρευνας δεν είναι απλά να διακρίνει μοτίβα και ανωμαλίες. Τα μεγάλα δεδομένα και η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να καθοδηγήσουν τους Οργανισμούς να εντοπίσουν και αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες και να προστατευτούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες. Η αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών (ευκαιριών) μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Η αποφυγή των δυσμενών ασυμμετριών (κινδύνων) μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής.

Το πρωτοποριακό εργαλείο το οποίο παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσιες Υπηρεσίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιχειρήσεις (Startups και Μεγάλες Εταιρείες), Ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας, Κυκλική Οικονομία, Επιστημονική Έρευνα (μετατροπή των Μεγάλων Δεδομένων σε έξυπνη πληροφόρηση), Διαχείριση Ποιότητας (Πρότυπα και Τυποποίηση), Διαχείριση Κινδύνων, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας κ.ά.

Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας, μεταξύ άλλων μπορεί να:

1. Μεγιστοποιήσει: α) Τον αντίκτυπο –επιστημονικό, κοινωνικό, οικονομικό– της καινοτομίας και β) την απόδοση των δημοσίων και των ιδιωτικών επενδύσεων.

2. Συμβάλει στην: α) Προώθηση της Ελλάδας και της Κύπρου σε Περιφερειακά Κέντρα Έρευνας & Καινοτομίας, β) προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων, Startups και Ταλέντων και γ) ενσωμάτωση του Εθνικού Rebranding στις δράσεις της Οικονομικής Διπλωματίας.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας