Εργασιακός Εκφοβισμός – Θύτες και θύματα

Ένας από τους χειρότερους εφιάλτες στις Διευθύνσεις Ανθρώπινου Δυναμικού είναι αναπόφευκτα ο εργασιακός εκφοβισμός.  Στην σχετική βιβλιογραφία, ο εργασιακός εκφοβισμός ορίζεται συνήθως ως συμπεριφορά ή πράξεις, αρνητικές στον αποδέκτη, που επαναλαμβάνονται για μία παρατεταμένη χρονική περίοδο.  Ο εργασιακός εκφοβισμός υποδηλώνεται κυρίως με την μορφή της λεκτικής βίας/παρενόχλησης με την μορφή ταπεινωτικών και αρνητικών σχολίων και αδικαιολόγητης και αβάσιμης κριτικής. Από επικοινωνιακής πλευράς, δημιουργείται μια δυσλειτουργική επαγγελματική σχέση η οποία επιβεβαιώνεται επανειλημμένα και όπου το ένα μέρος υποδύεται τον ρόλο του «θύτη» και το άλλο του «θύματος» με μια αντικειμενική ή αντιληπτή διαφορά δύναμης και εξουσίας. 

Ο εργασιακός εκφοβισμός οφείλεται σε πολλούς παράγοντες με κύριες αιτίες που αναφέρονται σε πολλές μελέτες να είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των θυτών και θυμάτων, καθώς επίσης και το οργανωτικό περιβάλλον και η κουλτούρα του οργανισμού στον οποίο εργάζονται.   Τα κύρια αποτελέσματα του εργασιακού εκφοβισμού στον εργαζόμενο «θύμα» συνήθως αποτελούν το χρόνιο στρες, κατάθλιψη, επαγγελματική εξουθένωση και απόγνωση.  Ως αποτέλεσμα, όταν ο εργαζόμενος συνειδητοποιήσει ότι πρέπει να διαφυλάξει την προσωπική ψυχική και σωματική του υγεία καταλήγει στην φάση «απομάκρυνσης», όπου, πολύ απλά το «θύμα» τερματίζει την εργασία του στον συγκεκριμένο εργασιακό χώρο μέσω παραίτησης γιατί οι εργασιακές συνθήκες έχουν γίνει ανυπόφορες και η αποχώρηση του είναι η μόνη δυνατή επιλογή.

Στην Κύπρο του 2021, διαφαίνεται ότι υπάρχουν πολλοί εργαζόμενοι οι οποίοι βιώνουν τον εργασιακό εκφοβισμό είτε εργάζονται σε ένα συνοικιακό κατάστημα είτε ακόμα και σε μια πολυεθνική εταιρεία με εξαιρετική εικόνα και φήμη.  Δυστυχώς όμως η πλειοψηφία των θυμάτων υπομένει στην σιωπή μέχρις ότου καταλήξει στην φάση «απομάκρυνσης» δηλαδή της οικειοθελούς αποχώρησης.

Η μεγαλύτερη πρόκληση παραμένει η σιωπή των εργαζομένων και ανοχή των εταιρειών σε φαινόμενα εργασιακού εκφοβισμού αφού μόλις ένα πολύ μικρό ποσοστό των θυμάτων σπάζει την σιωπή του και καταγγέλλει επίσημα τον/την θύτη για τις συγκεκριμένες συμπεριφορές. Είναι πραγματικά πολύ λυπηρό ότι στις πλείστες των περιπτώσεων «Όλοι γνωρίζουν, κανείς όμως δεν μιλά!

Στον απόηχο του MeToo και της αποκάλυψης περιστατικών λεκτικής, ψυχολογικής και σωματικής κακοποίησης, αναδεικνύεται σήμερα περισσότερο από ποτέ η ανάγκη για ουσιαστική  υιοθέτηση από πλευράς εταιρειών μιας κουλτούρας η οποία  πρακτικά να υιοθετεί και να εφαρμόζει στρατηγικές πρόληψης του εκφοβισμού έτσι ώστε να διαφυλάττει την προστασία των δικαιωμάτων όλων μας στον χώρο της εργασίας. Και μπορεί η σεξουαλική παρενόχληση να έχει την θλιβερή “τιμητική” της σε πολλά εργασιακά περιβάλλοντα, ωστόσο, και ο εργασιακός εκφοβισμός  που αφορά στην ηθική παρενόχληση και επιθετική/τοξική συμπεριφορά στον χώρο της εργασίας χρήζει άμεσης πρόληψης και εποικοδομητικά μέτρα προστασίας των εργαζομένων.  Τα τραύματα του εργασιακού εκφοβισμού δεν είναι καθόλου αστεία και το θύμα στις πλείστες των περιπτώσεων δυσκολεύεται να μιλήσει έγκαιρα.

Σε κάθε οργανισμό είναι θεμιτό, πρακτικά ως πρώτο βήμα, να αξιολογηθεί κατά πόσο στο δικό τους χώρο εργασίας υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες οι οποίοι αυξάνουν τις πιθανότητες εργασιακού εκφοβισμού όπως για παράδειγμα:

(1)    μήπως στον οργανισμό ισχύει ένας «κώδικας σιωπής» και συμπεριφορές  εργασιακού εκφοβισμού δεν συζητιούνται ανοικτά ή/και κανείς δεν τολμά ή αισθάνεται ασφαλής και ικανός να αμφισβητήσει ανοικτά τους άτυπους κανονισμούς του οργανισμού;

(2)    μήπως απαράδεκτες συμπεριφορές και πρακτικές στο χώρο εργασίας θεωρούνται φυσιολογικές;

(3)    μήπως άτομα του οργανισμού που αναφέρουν ή καταγγέλλουν επίσημα τον εργασιακό εκφοβισμό απομονώνονται  ή / και αντιμετωπίζουν αντίποινα;

(4)    μήπως δεν υπάρχουν συνέπειες στα άτομα τα οποία εξασκούν εργασιακό εκφοβισμό, αντιθέτως ανταμείβονται και προάγονται για την εξαιρετική εργασία τους;

(5)    μήπως δεν υπάρχει επίσημη ή ανεπίσημη διαδικασία διαχείρισης παραπόνων εργασιακού εκφοβισμού που να προστατεύει το θύμα και την εργασία του;

Εν αντιθέσει, τα περιστατικά εργασιακού εκφοβισμού μειώνονται δραματικά όταν και εφόσον οι οργανισμοί ακολουθούν πρακτικές όπως:

1.    Περιστατικά εργασιακού εκφοβισμού συζητιούνται ανοικτά και υπάρχει συνεχής πληροφόρηση και εκπαίδευση του προσωπικού και της διευθυντικής ομάδας σε ότι αφορά το συγκεκριμένο θέμα

2.    Εντοπίζονται έγκαιρα παράλογες συμπεριφορές οι οποίες είναι κατακριτέες  και επιθυμητές συμπεριφορές επιδεικνύονται και ανταμείβονται

3.    Οι εργαζόμενοι μπορούν να αναφέρουν τον εργασιακό  εκφοβισμό αντικειμενικά και αισθάνονται ασφαλείς ότι δεν θα υποστούν αντίποινα ή απομόνωση

4.    Υπάρχουν πειθαρχικές συνέπειες όταν επιβεβαιώνεται ο εργασιακός εκφοβισμός

Συνοπτικά, για την επίτευξη της ελαχιστοποίησης της πιθανότητας συμπεριφορών εργασιακού εκφοβισμού πρώτο μέλημα των εταιρειών θα πρέπει να είναι ο έγκαιρος  εντοπισμός πιθανών καταστάσεων/παραγόντων οι οποίοι μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα εργασιακού εκφοβισμού και στην συνέχεια πρακτική εφαρμογή μέτρων προστασίας. 

Τα μέτρα προστασίας που περιγράφονται πιο κάτω μπορούν να υποστηρίξουν στην αντιμετώπιση πιθανών αιτίων εργασιακού εκφοβισμού. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος ελαχιστοποίησης παράλογων συμπεριφορών είναι η προσαρμογή των «ρυθμίσεων» της εταιρικής κουλτούρας έτσι ώστε να εκτίθενται και να αντιμετωπίζονται άμεσα τέτοιες συμπεριφορές. Αυτές οι «ρυθμίσεις» της κουλτούρας εξαρτώνται από το τί είναι εφικτό στις συνθήκες του κάθε οργανισμού ξεχωριστά έτσι ώστε να επιτευχθεί η ελαχιστοποίηση της πιθανότητας εργασιακού εκφοβισμού.

Στρατηγικές πρόληψης εργασιακού εκφοβισμού

1. Δημιουργία υγιή εργασιακών σχέσεων
Προς επίτευξη της δημιουργίας μιας εργασιακής κουλτούρας όπου χαρακτηρίζεται από «μηδενική ανοχή» στον εργασιακό εκφοβισμό, όλοι οι εργαζόμενοι χρειάζονται μια ξεκάθαρη εταιρική στρατηγική σχετικά με τις αναμενόμενες συμπεριφορές και βασικές αξίες του οργανισμού. Οι οργανωτικές συμπεριφορές μπορούν να υποστηριχθούν μέσω μιας σειράς πολιτικών και πρακτικών όπως ένα Εταιρικό Κώδικα Συμπεριφοράς και Πολιτική Διαχείρισης Εργασιακού Εκφοβισμού.

2. Εκπαίδευση προσωπικού για θέματα εργασιακού εκφοβισμού
Οι οργανισμοί θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες, εκπαίδευση, οδηγίες ή/και επίβλεψη για την προστασία όλων των εργαζομένων από κινδύνους που αφορούν την ασφάλεια και υγεία εν ώρα εργασίας και αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει ξεκάθαρα πληροφορίες, εκπαίδευση και οδηγίες σχετικά με τον εργασιακό εκφοβισμό.

3. Διαδικασία ανεπίσημης αναφοράς εργασιακού εκφοβισμού
Οι οργανισμοί θα πρέπει να βεβαιωθούν ότι οι εργαζόμενοί τους γνωρίζουν πώς να αναφέρουν ανεπίσημα παράλογη συμπεριφορά ή πως να υποβάλουν επίσημη καταγγελία. Οι οργανισμοί θα πρέπει να σχεδιάζουν και να ενημερώνουν το προσωπικό τους για πολιτικές, διαδικασίες και συστήματα διαχείρισης εργασιακού εκφοβισμού. Οι διαδικασίες πρέπει να περιλαμβάνουν τον τρόπο αναφοράς της μη αποδεκτής συμπεριφοράς που βιώνουν ή βλέπουν οι εργαζόμενοι ή οι πελάτες σας. Όλες οι μέθοδοι αναφοράς πρέπει να είναι γνωστές στους εργαζόμενους. Πρέπει να ξέρουν τι να κάνουν και τι να αναμένουν όταν και εφόσον υποβάλουν ένα παράπονο.

4. Ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων διευθυντικής ομάδας
Όλοι οι οργανισμοί ανεξαρτήτου μεγέθους, θα πρέπει να επενδύσουν συστηματικά στην απαραίτητη κατάρτιση έτσι ώστε τα διευθυντικά τους στελέχη να αποκτήσουν τις απαραίτητες ηγετικές δεξιότητες διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού με στόχο την διατήρηση ενός λειτουργικού και υγιή περιβάλλοντος εργασίας.

Στο σημερινό ανταγωνιστικό περιβάλλον, η εμφάνιση του φαινομένου του εκφοβισμού στο χώρο εργασίας μπορεί να έχει σοβαρές και δαπανηρές συνέπειες τόσο για το θύμα όσο και για τον ίδιο τον οργανισμό.  Ο εργασιακός εκφοβισμός μειώνει την εργασιακή απόδοση και παραγωγικότητα τόσο των θυμάτων όσο και των θυτών και κατ’ επέκταση την κερδοφορία του κάθε οργανισμού. Ως εκ τούτου, οι οργανισμοί θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι κάνουν ότι μπορούν για την αποτελεσματική διαχείριση και μείωση τέτοιων περιστατικών και να υποστηρίζουν τους εργαζόμενους όταν και εφόσον βιώνουν τέτοιες συμπεριφορές.

Αναστασία Ανδρέου
Διευθύντρια Ανθρώπινου Δυναμικού
Prime Insurance Co Ltd
Executive Coach, Certified Trainer, DISC Practitioner