Εσωτερική υποτίμηση χωρίς ανάκτηση ανταγωνιστικότητας

Η μείωση του εργατικού κόστους, με τη μείωση μισθών και την απόλυση προσωπικού που διογκώνει τις τάξεις των ανέργων, δεν φαίνεται να οδηγεί στην ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και της οικονομίας μας γενικότερα. Οι κυριότεροι  λόγοι είναι η εσωστρέφεια των επιχειρήσεων, η έλλειψη καινοτομίας, και  η αναντιστοιχία μεταξύ των επαγγελματικών και  ακαδημαϊκών προσόντων του ανθρώπινου δυναμικού και των δεξιοτήτων που απαιτεί ο αναπροσανατολισμός της οικονομίας προς ένα νέο οικονομικό μοντέλο και τις διεθνείς αγορές.  Οι συνέπειες είναι καταστροφικές, γιατί οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην επιδείνωση της ύφεσης και της ανεργίας, μείωση του ΑΕΠ, αύξηση των ελλειμμάτων και δεύτερο μνημόνιο, παρά τα εξαγγελθέντα μέτρα, που είναι προς την ορθή μεν κατεύθυνση, αλλά ανεπαρκή.

Η ανεργία έχει αγγίξει τα 15% και αναμένεται ως το τέλος του χρόνου να ξεπεράσει το 20%. Ένας στους τρείς νέους (κάτω των 25) είναι άνεργος και το ποσοστό των ανέργων νέων αναμένεται να εκτοξευθεί στο 50%  στους επόμενους μήνες. Οι ετήσιες αυξήσεις μισθών που θεωρούντο δεδομένες πριν μόλις δυο χρόνια έχουν αντικατασταθεί από συνεχείς μειώσεις που ξεπέρασαν  το 20% και σε πολλές περιπτώσεις έφτασαν και το 40%  και περεταίρω μειώσεις αναμένονται. Ωφελήματα και προνόμια,  όπως προσαυξήσεις, αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή, 13ος μισθός, επιδόματα και χαμηλότοκα προσωπικά δάνεια έχουν καταργηθεί, μειωθεί ή παγοποιηθεί.

Οικονομολογικά,  αυτά όλα περιγράφονται ως «εσωτερική υποτίμηση». Αν είχαμε το δικό μας νόμισμα, π.χ. τη λίρα, η αξία της θα έπεφτε συνεχώς  (ίσως και κατά 50-70%), ώσπου να αποκαθίστατο η αντιστοιχία μισθών και παραγωγικότητας, ώστε να ανακτηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Εφόσον αποφασίσαμε να μείνουμε στο ευρώ--κατά τη γνώμη μου η λιγότερο κακή επιλογή υπό τις περιστάσεις-- η  μόνη οδός για την ανάκτηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας είναι η «καταναγκαστική»  εσωτερική υποτίμηση,  κυρίως δια της μείωσης μισθών και ωφελημάτων.

Βεβαίως, θα μπορούσαμε να αυξήσουμε την παραγωγικότητά  μας στα επίπεδα των μισθών για να αποφύγουμε την μείωση μισθών και την ανεργία, αλλά αυτό θα προϋπέθετε επένδυση στη τεχνολογία, την καινοτομία, την επιχειρηματικότητα και την αποτελεσματική διαχείριση.  Αυτό, βέβαια,  δεν το πράξαμε γιατί  ήμασταν απορροφημένοι στο άρμεγμα  του φορολογούμενου (μέσω εξασφάλισης  καλοπληρωμένων θέσεων  στο δημόσιο), του ξένου καταθέτη (μέσω ψηλού επιτοκίου και χαμηλού εταιρικού φόρου) κα του ξένου τουρίστα (μέσω «εξορυκτικής» εκμετάλλευσης της  φύσης και της φήμης του νησιού ως τουριστικού προορισμού).
Θα περίμενε κανείς ότι η εσωτερική υποτίμηση μέσω της πτώσης των μισθών και ωφελημάτων και η κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας, και επομένως η προθυμία  εργασίας με χαμηλότερες απολαβές θα αναζωογονούσε τις επιχειρήσεις και την οικονομία  γενικότερα. Μείωσης μισθών θα σήμαινε και μείωση του κόστους παραγωγής και αύξηση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων και υπηρεσιών μας και επομένως των εξαγωγών, κι’ αυτό θα δημιουργούσε νέες θέσεις εργασίας ακόμα και νέες επιχειρήσεις. Όμως κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να συμβαίνει.  Κι’ αυτό ίσως να είναι το πιο τραγικό της όλης κατάστασης.  Παίρνουμε το πικρό φάρμακο της λιτότητας χωρίς να αποκομίζουμε το όφελος της ανάρρωσης. Γιατί;

Η εξήγηση βρίσκεται στο γεγονός  ότι τα προϊόντα μας δεν είναι διεθνούς ποιότητας η αρκούντως προσαρμοσμένα στη ζήτηση των  διεθνών αγορών ή σαφώς διαφοροποιημένα  για να τυγχάνουν προνομιακής ζήτησης. Αυτό ήταν αναμενόμενο αφού, εκτός από τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες  και τον τουρισμό, οι επιχειρήσεις μας πάντα στόχευαν στην εσωτερική αγορά η οποία εκτός από μικροσκοπική είναι και μη απαιτητική και επομένως χαμηλών προδιαγραφών. Η μετατροπή των επιχειρήσεων από εσωστρεφείς σε εξωστρεφείς είναι απαραίτητη αλλά δεν είναι αυτόματη ή  εύκολη. Χρειάζεται αναπροσανατολισμό, επιμόρφωση, καινοτομία,  χρήση τελευταίας τεχνολογίας και υψηλού επιπέδου μάνατζμεντ.

Ακόμα και οι λίγες εταιρείες που επιχειρούν να αναβαθμίσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους  για εξαγωγή και να αναπτύξουν νέες αγορές στο εξωτερικό, αντιμετωπίζουν έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού παρά τις  δεκάδες  χιλιάδες των ανέργων.  Το χρεοκοπημένο οικονομικό μας μοντέλο προωθούσε την απασχόληση στον δημόσιο τομέα, τους ημικρατικούς, τις τράπεζες και την  εκπαιδευτική υπηρεσία. Αυτό οδήγησε στη σημερινή  αναντιστοιχία μεταξύ των επαγγελματικών και  ακαδημαϊκών προσόντων του ανθρώπινου δυναμικού και των δεξιοτήτων που απαιτεί  το νέο οικονομικό μοντέλο που στοχεύει στη παραγωγή καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών  για  τις διεθνείς αγορές.

Η αναντιστοιχία μεταξύ της ζητούμενης και παρεχόμενης παιδείας και των νέων αναγκών της αγοράς εργασίας, όπως έχουν διαμορφωθεί με την κρίση και παγιωθεί με το μνημόνιο, είναι χωρίς ιστορικό προηγούμενο.  Η αγορά χρειάζεται πρακτική, ενώ εμείς έχουμε θεωρία.  Η αγορά χρειάζεται εξωστρέφεια, ενώ εμείς έχουμε εσωστρέφεια. Η αγορά χρειάζεται ανατροπή του κατεστημένου και καινοτομία, ενώ  εμείς έχουμε αντιγραφή, συντήρηση του κατεστημένου και αναπαραγωγή του παρελθόντος. Η αγορά χρειάζεται αναγνώριση ευκαιριών, πειραματισμό, ανάληψη κινδύνου και επιχειρηματικό πνεύμα ενώ, εμείς επιζητούμε το βόλεμα, το γνωστό και το σίγουρο. 

Η αγορά χρειάζεται ταχύτητα, ευελιξία και νέες δεξιότητες,  ενώ εμείς είμαστε προσκολλημένοι σ’ αυτό που σπουδάσαμε και ξέρουμε από το βιβλίο ή την εμπειρία μας. Η αγορά χρειάζεται εφαρμοσμένη επιστήμη και τεχνολογία, έρευνα και ανάπτυξη νέων ευφάνταστων προϊόντων  και υπηρεσιών, καθώς και υψηλού επιπέδου  μάνατζμεντ και στρατηγικής,  ενώ εμείς προτιμούμε τη θεωρία και την ακαδημαϊκή καταξίωση.
Οι χώρες που έχουν ψηλή ανταγωνιστικότητα και χαμηλή ανεργία μεταξύ των νέων (κάτω του 10%) , όπως η Γερμανία, η Σουηδία και η Ιαπωνία , έχουν δημιουργήσει μια πολύ στενή σχέση μεταξύ παιδείας και εργασίας. Η Γερμανία έχει μακρά παράδοση στην επαγγελματική εκπαίδευση και μαθητεία, η οποία βοηθά στην μείωση της νεανικής ανεργίας,  ακόμα και με αργούς ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας.  Πολλές άλλες  χώρες,  όπως οι  Σκανδιναβικές χώρες και η Νότιος Κορέα , προσπαθούν να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ της εκπαίδευσης και της εργασίας με την προώθηση πιο στενών σχέσεων μεταξύ των σχολείων και των τοπικών επιχειρήσεων,  με την επέκταση και την  αναβάθμιση  του επαγγελματικού σχολείου (vocational school), και την υιοθέτηση  ενός γενικού  συστήματος μαθητείας.

Στην Κύπρο, καταργήσαμε αντί να αναβαθμίσουμε το μοναδικό επαγγελματικό σχολείο ανώτερης εκπαίδευσης  που  είχαμε, το Ανώτερο Τεχνολογικό Ινστιτούτο, γιατί δεν ήταν αρκούντως ακαδημαϊκό,  διευρύνοντας έτσι την αναντιστοιχία μεταξύ παιδείας και εργασίας και  αυξάνοντας τον αριθμό των ανέργων επιστημόνων που παράγουμε τη στιγμή που οι ανταγωνιστές μας κάνουν ακριβώς το αντίθετο.  Οι εταιρείες που παρέχουν ευκαιρίες για  μαθητεία και πρακτική εξάσκηση στην Κύπρο αποτελούν την εξαίρεση,  ενώ σε χώρες όπως η Γερμανία αποτελούν το κανόνα. Πού θα εργοδοτηθούν οι δέκα και πλέον χιλιάδες άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου, που αρεσκόμαστε να αποκαλούμε «επιστήμονες»,  αφού οι τομείς για τους οποίους τους προετοίμασε η παιδεία μας —δημόσιος, ημικρατικός, τραπεζικός, και εκπαιδευτικός —είναι υπερστελεχομένοι και απολύουν αντί να προσλαμβάνουν προσωπικό; 

Αντί να ιδρύονται νέες επιχειρήσεις, οι υπάρχουσες κλίνουν η μια μετά την άλλη, λόγω μείωσης της εγχώριας ζήτησης και αδυναμίας αναβάθμισης προϊόντων και υπηρεσιών και διείσδυσης τους σε  νέες  αγορές στο εξωτερικό. Με τη σωστή επιμόρφωση, κατάρτιση, στήριξη και πρακτική  (καθώς και αλλαγή νοοτροπίας) οι άνεργοι  νέοι επιστήμονες θα μπορούσαν να μετατραπούν σε  πρωτοστάτες και καταλύτες του νέου οικονομικού μοντέλου με τη σύσταση νέων  καινοτομικών επιχειρήσεων, καθώς και την  εφαρμογή νέων ιδεών και τεχνολογιών σε υπάρχουσες  επιχειρήσεις και το άνοιγμα νέων αγορών.
Εάν η εσωτερική υποτίμηση με τη μείωση μισθών και το χαμηλό εργατικό κόστος, λόγω αύξησης της ανεργίας, δεν συνδυασθεί άμεσα  με εξωστρέφεια στις επιχειρήσεις, τεχνολογική αναβάθμιση, εκσυγχρονισμό του μάνατζμεντ, και αύξηση της παραγωγικότητας και της καινοτομίας, οι θυσίες του κόσμου θα πάνε για μια ακόμα φορά χαμένες και στο χαμένο παράδεισο θα προστεθούν και οι χαμένες ευκαιρίες, το δε επόμενο μνημόνιο θα πρέπει να θεωρείται  δεδομένο.