Η Τεχνητή Νοημοσύνη στη Ζωή μας

Λίγα λόγια για τον Δρ. Γεώργιο Χαλκιαδάκη
Ο Γεώργιος Χαλκιαδάκης εργάζεται στο Πολυτεχνείο Κρήτης ως Αναπληρωτής Καθηγητής από τον Μάρτιο 2011. Μεταξύ Δεκεμβρίου 2006 και Ιανουαρίου 2011, εργαζόταν ως Ερευνητής (Research Fellow) στο Τμήμα Ηλεκτρονικής και Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον (Μεγάλης Βρετανίας). Η διατριβή του ήταν υποψήφια για το IFAAMAS Victor Lesser Distinguished Dissertation Award (2007). Έχει συμμετάσχει με διάφορους ρόλους σε πολλά ερευνητικά έργα και έχει υπάρξει μέλος του  JAIR (Journal of Artificial Intelligence Research). Έχει διατελέσει senior μέλος επιτροπής κορυφαίων συνεδρίων και κριτής σε πληθώρα κορυφαίων επιστημονικών περιοδικών. Από τον Μάρτιο του 2018 είναι εκλεγμένο μέλος του ΔΣ (Board of Directors) του European Association for Multi-Agent Systems (EURAMAS), στο οποίο έχει τον ρόλο του Αντιπροέδρου, ενώ από τον Ιανουάριο του 2015 διατελεί εκλεγμένος Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Τεχνητής Νοημοσύνης (ΕΕΤΝ). 

1. Τι είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη και σε ποιους τομείς εφαρμόζεται σήμερα; Κάποια παραδείγματα;
Μπαίνω στον πειρασμό να απαντήσω με ένα ανέκδοτο: ένας γνωστός μου ιδιοκτήτης καταστήματος υγειονομικού ενδιαφέροντος στον τόπο καταγωγής μου, στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης, πάντα μου ζητούσε “να του φτιάξω ένα ρομπότ να σερβίρει για να γλιτώσει το ΙΚΑ”. Το αίτημά του αυτό σχετίζεται άμεσα (αν εξαιρέσουμε το ΙΚΑ), χωρίς να το γνωρίζει ο ίδιος, με το παραδοσιακό όραμα της Τεχνητής Νοημοσύνης, που ξεκινά από την ανάγκη του ανθρώπου να βλέπει/ κατανοεί/ κατασκευάζει τα πάντα “κατ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση”: να φτιάξει δηλαδή, “ανθρωπόμορφα μηχανικά όντα” που θα κάνουν ό,τι κάνουμε κι εμείς, αλλά καλύτερα και γρηγορότερα. 

Στις μέρες μας όμως, αυτά τα συστήματα τεχνολογίας έχουν προχωρήσει -έχει αν θέλετε “ξεφύγει” από αυτό το πρωτόλειο όραμα. Είναι μεν το κομμάτι της επιστήμης που ασχολείται με την ανάπτυξη μη έμβιων οντοτήτων (“πρακτόρων” ή “agents” όπως τα αποκαλούμε) που διαθέτουν τη δυνατότητα αντίληψης του περιβάλλοντος, επεξεργασίας της πληροφορίας και δράσης για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένους σκοπούς, χωρίς να ακολουθούν απλά ένα προκατασκευασμένο, από τον άνθρωπο, “σενάριο δράσης”, αλλά λαμβάνοντας μόνες τους με “έξυπνο τρόπο”, τις “σωστές” αποφάσεις. Όμως: Οι οντότητες αυτές δεν χρειάζεται να είναι “μηχανικές”/”ρομπότ”. Μπορεί να είναι έξυπνα συστήματα λογισμικού, που δε χρειάζεται “να κάνουν τα πάντα τέλεια”, αλλά μπορούν αυτόνομα να κάνουν κάτι πιο συγκεκριμένο εξαιρετικά καλά ή/και εξαιρετικά γρήγορα. Αυτό δε σημαίνει ότι το όραμα (ή για άλλους ο εφιάλτης) της “τέλειας” τεχνητής (υπερ-)νοημοσύνης έχει εγκαταλειφθεί, κι ούτε, σύμφωνα με πολλούς κορυφαίους επιστήμονες στον τομέα, ότι είναι αδύνατον να υπάρξει Τεχνητή Νοημοσύνη που να μπορεί να αυτο-αναπαράγεται και να αυτο-βελτιώνεται, δημιουργώντας agents με νοημοσύνη ανώτερη της ανθρώπινης.

Παραδείγματα χρήσης της υπάρχουν πολλά ήδη γύρω μας. Η αυτόνομη οδήγηση είναι κάτι που μας έρχεται στο μυαλό αμέσως στις μέρες μας. Δεν είναι κάτι μελλοντικό, είναι κάτι που υπάρχει ήδη. Οι μέθοδοι της ενσωματώνονται ήδη σε πιο “κλασσικά” συστήματα ελέγχου, και επιτρέπουν π.χ. τη δημιουργία έξυπνων συστημάτων κλιματισμού των σπιτιών μας. Η αναγνώριση προσώπων και εικόνων είναι μια τεχνολογία που χρησιμοποιείται ευρύτατα ήδη και χρησιμοποιεί τέτοιες μεθόδους (όπως νευρωνικά δίκτυα). Αλγόριθμοι Τεχνητής Νοημοσύνης χρησιμοποιούνται ήδη σε ηλεκτρονικά παιχνίδια (ένα τομέα με τεράστια οικονομική αξία) για να προσδώσουν περισσότερο ρεαλισμό, μεγαλύτερη δυσκολία, και να βελτιώσουν την εμπειρία του χρήστη. Επίσης, χρησιμοποιούνται σε συστήματα συστάσεων, για να προτείνουν ταινίες, μουσική, ξενοδοχεία, πακέτα διακοπών. Στα κοινωνικά δίκτυα υπάρχουν πολλά παραδείγματα “αξιοποίησης” τους, για αναγνώριση τάσεων και για εξατομικευμένες συστάσεις που βασίζονται στην αναγνώριση προσωπικών προτιμήσεων. Η κατανόηση φυσικής γλώσσας είναι κάτι που υπάρχει και που αναπτύσσεται χάριν της συγκεκριμένης τεχνολογίας και που μπορεί να αξιοποιηθεί στο μέλλον και για την κατανόηση της στρατηγικής σκέψης, όπως και για την κατανόηση της γέννησης και εξέλιξης της γλώσσας.

 
2. Πώς αλλάζει την καθημερινότητά μας και πώς διαμορφώνει το μέλλον; Θα αλλάξει την κοινωνία προς το καλύτερο;
Ήδη ανέφερα κάποια παραδείγματα χρήσης της πιο πάνω. Η Τεχνητή Νοημοσύνη όμως ήδη βρίσκει εφαρμογή σε περισσότερους τομείς που έχουν άμεση σχέση με την καθημερινότητά μας. Αναφέρω εδώ κάποιους που προσωπικά θεωρώ εξαιρετικά σημαντικούς και ενδιαφέροντες και που έχουν και άμεση σχέση με την Κύπρο, την Ελλάδα, την κοινωνία και την οικονομία τους:

(1) Στη τη διαχείριση ηλεκτρικού δικτύου και διαχείριση συστημάτων παραγωγής ενέργειας, π.χ. από ανανεώσιμες πηγές, όπως και για το συντονισμό σε μεγάλη κλίμακα μικρών παραγωγών και καταναλωτών ενέργειας.
(2) Κάτι πιο συγκεκριμένο σε σχέση με το παραπάνω: η χρήση μεθόδων Τεχνητής Νοημοσύνης μπορεί να επιτρέψει τον έλεγχο και τον συγχρονισμό στόλων ηλεκτρικών οχημάτων (αυτόνομων ή μη), και τη σύνδεσή τους με το δίκτυο ηλεκτροδότησης για παροχή ενέργειας όταν χρειάζεται και αποθήκευση στις μπαταρίες τους περίσσειας ενέργειας όταν είναι εφικτό. Προφανώς, τέτοιοι στόλοι οχημάτων μπορούν να αξιοποιηθούν και από την τουριστική βιομηχανία.
(3) Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την υποβοήθηση ηλικιωμένων και ανθρώπων με κινητικές και νευρολογικές παθήσεις (όπως Αλτζχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας).
(4) Μπορούν αλγόριθμοι Τεχνητής Νοημοσύνης να βοηθήσουν στην ανάλυση αρχαιολογικών δεδομένων, και τη δημιουργία μοντέλων που μπορούν να αξιοποιηθούν από την κοινωνική αρχαιολογία ( π.χ. μοντέλων εξέλιξης αρχαίων κοινωνιών), και για τη δημιουργία εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών συστημάτων σε μουσεία κι όχι μόνο.
(5) Επιπλέον, να αξιοποιηθεί για τη διαχείριση ανθρωπιστικών κρίσεων και φυσικών καταστροφών (σε περίπτωση σεισμών, πλημμυρών, πυρκαγιών), καταφέρνοντας το συντονισμό “μεικτών” ομάδων ανθρώπων- διασωστών, ρομπότ, drones, και την κατάστρωση αποτελεσματικών σχεδίων αντιμετώπισης της καταστροφής ενώ αυτή εξελίσσεται (και φυσικά και εκ των προτέρων).

Γενικότερα, μπορούμε να φανταστούμε ένα (σχετικά άμεσο) μέλλον όπου θα αλληλεπιδρούμε συνεχώς και πολλές φορές χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, με “έξυπνες” συσκευές και αισθητήρες, για τον προγραμματισμό των δραστηριοτήτων μας και για τη βελτίωση της ζωής μας: θα μπορούμε εύκολα και με χρήση φυσικής γλώσσας (ή και χωρίς αυτήν) να εκφράζουμε επιθυμίες που θα οδηγήσουν στον άμεσο βέλτιστο χρονοπρογραμματισμό δραστηριοτήτων, τον χρονοπρογραμματισμό και τον (απομακρυσμένο) έλεγχο συσκευών, κ.ό.κ. Είναι το λεγόμενο “internet of things”, το οποίο δε νοείται χωρίς χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης.

Νομίζω από αυτά είναι σαφές πως η εν λόγω τεχνολογία μπορεί όντως να βελτιώσει τη ζωή μας. Το “να αλλάξει την κοινωνία προς το καλύτερο” είναι λίγο ευρύτερο ερώτημα. Θα τολμούσα να πω ναι, αλλά χρειάζεται να υπάρξει πραγματικά σύμφυση της “μαθηματικής/ μηχανικής” προσέγγισης της επιστήμης της με άλλες επιστήμες, κοινωνικές και πολιτικές, καθώς και η διαμόρφωση του κατάλληλου κοινωνικού και πολιτικού υποστρώματος για την “ορθή” χρήση των νέων τεχνολογιών. Η τεχνολογία από μόνη της, δεν μπορεί να “αλλάξει την κοινωνία προς το καλύτερο”.

3. Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί εργαλείο επιχειρηματικής ανάπτυξης. Πώς θα αλλάξει τις επιχειρήσεις του μέλλοντος;
Οι επιχειρήσεις προφανώς μπορούν να την αξιοποιήσουν. Όχι μόνο στο μέλλον αλλά και σήμερα. Πιο πάνω ανέφερα τους τομείς που επιτρέπουν ή μάλλον απαιτούν την επιχειρηματική δράση για άμεση υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών και δημιουργία στρατηγικού πλεονεκτήματος έναντι σε ανταγωνιστές. Άλλο παράδειγμα χρήσης ακόμα και από πιο “παραδοσιακές” επιχειρήσεις αποτελεί η χρήση ρομπότ σε μεγάλες αποθήκες (όπως αυτά που ήδη αξιοποιεί η Amazon). 

Στο μέλλον, η χρήση μεθόδων Τεχνητής Νοημοσύνης αναμένεται να εξορθολογήσει και να βελτιστοποιήσει τις διαδικασίες λειτουργίας των επιχειρήσεων: π.χ. η πρόβλεψη τάσεων και ο προγραμματισμός δράσεων σε βάθος χρόνου θα είναι εφικτά. Πρόσφατες ερευνητικές εργασίες προτείνουν ακόμα και νέες, αναμενόμενα πιο αποτελεσματικές, μεθόδους επιλογής προσωπικού, που βασίζονται στο “πάντρεμα” των τεχνικών της με προσεγγίσεις της “oργανωσιακής ψυχολογίας” (organizational psychology).

Προσωπικά θεωρώ ότι οι επιχειρήσεις του σήμερα πρέπει ήδη να την “αγκαλιάσουν”, προκειμένου να εξελιχθούν σε επιχειρήσεις του αύριο. 

4. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την ομαλή υιοθέτηση της τεχνολογίας αυτής;
Εδώ θέτετε ένα τεράστιο ερώτημα. Δεν είναι απλή η απάντηση. Όντως, η “απότομη” υιοθέτηση νέων τεχνολογιών μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα στον πραγματικό κόσμο.

Όπως είπα παραπάνω, χρειάζεται να διαμορφωθεί το κατάλληλο κοινωνικό και πολιτικό υπόστρωμα για την “ορθή” χρήση τους. Αυτό σε πολλές περιπτώσεις απαιτεί πολιτικές αποφάσεις σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο σε διεθνή κλίμακα: λ.χ., υπάρχει σε εξέλιξη το debate για τη χρήση ή μη των “έξυπνων αυτόνομων όπλων / ρομποτικών στρατιωτών”, κάτι που αποτελεί γεγονός, που δεν είναι πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας.

Σίγουρα χρειάζεται πραγματική εκπαίδευση στη χρήση της τεχνολογίας γενικότερα, από την παιδική ηλικία, και μετά από σχετικές παιδαγωγικές/ κοινωνιολογικές μελέτες. Σε κάποιες χώρες, νομίζω στην Σκανδιναβία, εκπαιδεύουν τα παιδιά στη χρήση κοινωνικών δικτύων ήδη από το νηπιαγωγείο. Χρειάζονται κανόνες και νομικό πλαίσιο προστασίας των πραγματικά ευαίσθητων δεδομένων, αλλά νομίζω μόνο η πραγματική παιδεία μπορεί να μας προασπίσει από την κακή χρήση της. Επίσης, θα μας επιτρέψει ταυτόχρονα να είμαστε ανοιχτόμυαλοι και να μην πέφτουμε θύματα “συνωμοσιολογιών”. Σε γενικές γραμμές, δηλαδή, είναι συνήθως ‘εντάξει’ να μοιραζόμαστε με συγκεκριμένους “έξυπνους αλγορίθμους” προσωπικά στοιχεία και προτιμήσεις που θα τους επιτρέψει να μας βοηθήσουν στην καθημερινότητά μας – όμως πρέπει ταυτόχρονα να “έχουμε το νου μας”.
 
5. Ποιος είναι ο ρόλος και συμβολή των δικτύων και της υποδομής τηλεπικοινωνιών για την αποτελεσματική υιοθέτηση συστημάτων/ εφαρμογών της;
Προφανώς κομβικός και τεράστιας σημασίας: το Internet of Things που ανέφερα πιο πριν δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μοντέρνα δίκτυα τηλεπικοινωνιών. Οι υποδομές πρέπει να εξελίσσονται για να επιτρέπουν την γρήγορη και χωρίς σφάλματα μετάδοση όλο και “μεγαλύτερων” δεδομένων τα οποία θα μπορούν να αξιοποιούν έξυπνοι αλγόριθμοι.

Όπως γνωρίζω για την Κύπρο, σύντομα η Cyta θα προσφέρει το παγκύπριο δίκτυο οπτικών ινών, το δίκτυο fiber, όπως είναι παγκοσμίως γνωστό, κάνοντας ένα τεράστιο άλμα προς τη νέα λεγόμενη ‘Gigabit Era’. Πρόκειται για μια τεράστια επένδυση εθνικής σημασίας, με καταλυτική σημασία για την ανάπτυξη της οικονομίας και την ψηφιακή πρόοδο της χώρας γενικότερα. Η επένδυση αυτή θα δώσει  τη δυνατότητα πλέον, η Κύπρος να καταστεί ως ένας από τους πιο σύγχρονους τηλεπικοινωνιακούς προορισμούς με προηγμένα δίκτυα που μπορούν να μεταφέρουν εξελιγμένες υπηρεσίες. Έτσι, η καθημερινότητα θα αλλάξει, η παραγωγικότητα των επιχειρήσεων θα βελτιωθεί, η οικονομία θα ενδυναμωθεί, η κοινωνική δομή της Κύπρου θα ενισχυθεί και θα δοθεί αν θέλετε μια νέα διάσταση στον όρο "επικοινωνία". 
        
6. Πόσο έτοιμη είναι η Κύπρος για την υιοθέτηση τέτοιων καινοτόμων εφαρμογών; Πού βρίσκεται σε σχέση με άλλες χώρες;
Στην Κύπρο υπάρχει εξαιρετικό ανθρώπινο ερευνητικό δυναμικό, που η δουλειά του βρίσκεται στην πρωτοπορία της διεθνούς έρευνας στον τομέα αυτό. Επίσης γνωρίζω πως στην Κύπρο έχουν αναπτυχθεί και νομίζω χρησιμοποιηθεί συγκεκριμένες εφαρμογές για την αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων χρήσης ευαίσθητων ιατρικών δεδομένων, κάτι που είναι πρωτοποριακό σε σχέση με άλλες χώρες. Επίσης, γνωρίζω πως γίνονται προσπάθειες αντιστροφής του brain drain και στην Κύπρο, και νομίζω πως αυτό γίνεται, για μια σειρά από λόγους πολύ πιο αποτελεσματικά στην Κύπρο από ό,τι στην Ελλάδα. Πιστεύω πάντως πως ως λαός, οι Έλληνες συνεχίζουμε να είμαστε “ανήσυχα” πνεύματα, και πιο δεκτικοί στο καινούργιο. 

Τιμώντας την Παγκόσμια Ημέρα Τηλεπικοινωνιών και Κοινωνίας της Πληροφορίας, η  Cyta διοργανώνει ειδική εορταστική εκδήλωση με  τίτλο: «Η Τεχνητή νοημοσύνη στη ζωή μας»,  την Πέμπτη 17 Μαΐου 2018, ώρα 17:30, στο Αμφιθέατρο Κεντρικών Γραφείων Cyta, στη Λευκωσία.