Καμπανάκι από Διοικητή: Να μην δημιουργήσουμε νέους κινδύνους

Μπορεί οι τράπεζες να έχουν αυξημένα επιτοκιακά έσοδα λόγω της αύξησης των βασικών επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), αλλά αυτό δεν πρέπει να επισκιάσει τις βασικές παθογένειες του τραπεζικού συστήματος, υπογράμμισε ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, Κωνσταντίνος Ηροδότου.

Παράλληλα, μιλώντας στο πλαίσιο της παρουσίασης ενώπιον της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Οικονομικών στην έναρξη της συζήτησης για κρατικό προϋπολογισμό του 2023, ο κ. Ηροδότου υπογράμμισε ότι είναι σημαντικό να συνεχιστεί η συνετή διαχείριση των δημοσίων οικονομικών και η ταχεία απορρόφηση των κονδυλίων που σχετίζονται με το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Ο κ. Ηροδότου απέφυγε να αναφερθεί στην πολιτική της ΕΚΤ για την αύξηση των επιτοκίων ενόψει της «περιόδου σιγής» που επιβάλλει η ΕΚΤ όταν βρίσκεται χρονικά κοντά σε συνεδρίες νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ.

Στην ομιλία του, ο κ. Ηροδότου τόνισε πως ο ρυθμός ανάπτυξης φέτος θα ανέλθει στο 5,5% και προβλέπεται να επιβραδυνθεί στο 2,5% το 2023. Σημείωσε πως μετά την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη του 6,6% το πρώτο μισό του έτους, εντούτοις προβλέπεται επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, όπως ισχύει και για την ευρωζώνη, μια επιβράδυνση που σχετίζεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την αύξηση στις τιμές της ενέργειας.

Να μην δημιουργήσουμε νέους κινδύνους

Σε σχέση με την πρόθεση της Βουλής να επεκτείνει εκ νέου την αναστολή των εκποιήσεων, ο κ. Ηροδότου είπε πως η ΚΤΚ είναι μεν υπέρ των ευάλωτων νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, αλλά τάχθηκε κατά της συνεχόμενης αναστολής των εκποιήσεων.

Διαβάστε ακόμα: 

• Λαϊκίζει ξανά με τις εκποιήσεις η Βουλή, προειδοποιούν οι τράπεζες
• Κωνσταντίνος Πετρίδης: Όχι σε νέα αναστολή των εκποιήσεων

Τα ΜΕΔ είναι παλαιότερα και δεν δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας ή στη κρίση που σχετίζεται με τη Ουκρανία, είπε, προσθέτοντας ότι αυτό θα ήταν μια νέα πρόκληση για τις τράπεζες.

«Το να μην επιτρέπεται στις τράπεζες να διαχειριστούν τις καθυστερημένες υποθέσεις (backlog), ενώ ξέρουμε ότι το 2023 θα έχουμε καινούργιες προκλήσεις βάζουμε κινδύνους που θα επηρεάσουν την οικονομία», είπε, εξηγώντας πως με την αύξηση των επιτοκίων σίγουρα θα επηρεαστεί το διαθέσιμο εισόδημα τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρήσεων.

Ακολουθεί πιο κάτω αυτούσια η ομιλία του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου ενώπιον της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Οικονομικών: 

Κυρία Πρόεδρε της Επιτροπής, κυρίες και κύριοι Βουλευτές,

Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση να παραθέσω και φέτος τις απόψεις μου ως Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου με την ευκαιρία της συζήτησης του Προϋπολογισμού του κράτους για το έτος 2023. Η φετινή συζήτηση γίνεται κάτω από τη σκιά των δραματικών γεωπολιτικών εξελίξεων που προκλήθηκαν κυρίως από τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία.

Ο πόλεμος  επιτείνει σημαντικά τις ανοδικές πιέσεις στις τιμές της ενέργειας, των βασικών εμπορευμάτων και των τροφίμων, καθώς επίσης και τους περιορισμούς στην προσφορά πρώτων υλών και ενδιάμεσων προϊόντων, με ταυτόχρονες αρνητικές επιδράσεις στην οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ αλλά και παγκοσμίως. Μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες καλούμαστε να αξιολογούμε σε συνεχή βάση τις επιπτώσεις στην Κυπριακή οικονομία και να διαμορφώνουμε τον κατάλληλο σχεδιασμό για όσο το δυνατόν καλύτερη αντιμετώπιση των προκλήσεων και θωράκιση της οικονομίας.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι υπό συζήτηση προϋπολογισμοί του κράτους οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τις προκλήσεις αυτές και η σημερινή συζήτηση μας δίνει την ευκαιρία για ένα εποικοδομητικό διάλογο.

Εγχώριες μακροοικονομικές εξελίξεις-ΑΕΠ

Η κυπριακή οικονομία έχει καταγράψει σημαντική μεγέθυνση 6,3% κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022, παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις συνεπακόλουθες διεθνείς κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία. Οι συνέπειες του Ρωσοουκρανικού πολέμου δεν είναι ακόμα όλες εμφανείς στα διαθέσιμα στοιχεία της οικονομικής δραστηριότητας στην Κύπρο για το πρώτο μισό του χρόνου.

Τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας καταδεικνύουν ότι η μεγέθυνση του ΑΕΠ το πρώτο εξάμηνο του 2022 προήλθε σε μεγάλο βαθμό από την θετική πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης. Σε ό,τι αφορά την πορεία της οικονομίας από την πλευρά της παραγωγής, φαίνεται ότι όλοι οι τομείς έχουν καταγράψει αυξήσεις, εξαιρουμένων των κατασκευών. Πιο συγκεκριμένα, οι τομείς του εμπορίου, των μεταφορών, των ξενοδοχείων και εστιατορίων κατέγραψαν τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην αύξηση του ΑΕΠ (3 ποσοστιαίες μονάδες). Σημαντική συνεισφορά προέρχεται επίσης από τους τομείς της ενημέρωσης και επικοινωνίας (1,4 ποσοστιαίες μονάδες) λόγω και της συνεχιζόμενης καθόδου ξένων εταιρειών που συνδέονται με τον τομέα της τεχνολογίας καθώς και των χρηματοοικονομικών και επαγγελματικών υπηρεσιών (0,6 και 0,4 ποσοστιαίες μονάδες, αντίστοιχα).

Κατά το δεύτερο μισό του τρέχοντος έτους, αλλά κυρίως το πρώτο μισό του 2023, αναμένεται να καταγραφούν πιο έντονα κάποιες επιπτώσεις στην εγχώρια οικονομία λόγω του πολέμου. Ταυτόχρονα, σημειώνεται ότι παρά την αναμενόμενη επιβράδυνση στο ΑΕΠ το 2022 σε σχέση με ισχυρή οικονομική ανάπτυξη ύψους 6,6% το 2021, ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης το δεύτερο εξάμηνο του 2022 αναμένεται να παραμείνει θετικός. 

Αναλυτικότερα, ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης για ολόκληρο το 2022 αναμένεται να ανέλθει στο 5,5% σύμφωνα με τις ενδιάμεσες προβλέψεις του Σεπτεμβρίου 2022 της ΚΤΚ. Η μεγέθυνση στο ΑΕΠ προβλέπεται να προέλθει κυρίως από την εγχώρια ζήτηση - επενδύσεις και ιδιωτική κατανάλωση - αλλά και την ταχύτερη από την αναμενόμενη ανάκαμψη της τουριστικής βιομηχανίας.

Σημειώνεται ότι παρά την απώλεια των Ρώσων τουριστών, τα συνολικά έσοδα από τον τουρισμό αυξήθηκαν κατά 141,3% τους πρώτους επτά μήνες του 2022 σε σχέση με την αντίστοιχη περυσινή περίοδο, και ανήλθαν στο  85% των επιπέδων του 2019. Η διαφαινόμενη ανθεκτικότητα στην εγχώρια ζήτηση προέρχεται από τις προδιαγεγραμμένες επενδύσεις, την επαναλειτουργία της οικονομίας μετά την πάροδο της οξείας φάσης της πανδημίας, ιδιαίτερα το πρώτο εξάμηνο του έτους στον τομέα των υπηρεσιών, και, εν μέρει, από την ανάκαμψη της ιδιωτικής κατανάλωσης συνεπεία της χρησιμοποίησης των αποταμιεύσεων.

Η προαναφερθείσα προς τα πάνω αναθεώρηση του ΑΕΠ για το 2022 σε σχέση με τις προβλέψεις Ιουνίου 2022, οφείλεται κυρίως στην καλύτερη από την αναμενόμενη πορεία των οικονομικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τον τουρισμό και, σε μικρότερο βαθμό, στον τομέα της ενημέρωσης και επικοινωνίας, λόγω της συνεχιζόμενης καθόδου ξένων εταιρειών που συνδέονται με τον τομέα της τεχνολογίας που εντατικοποιήθηκε πρόσφατα.

Τα έτη 2023 και 2024 η ανάπτυξη του ΑΕΠ αναμένεται να ανέλθει στο 2,5% και 3,1%, αντίστοιχα, καταγράφοντας προς τα κάτω αναθεώρηση σε σχέση με τις προηγούμενες προβλέψεις (Ιουνίου 2022) και οφείλεται, εν μέρει, στις σχετικά δυσμενέστερες προοπτικές στο εξωτερικό περιβάλλον, δεδομένων και των αρνητικών επιπτώσεων του πολέμου, καθώς και σε κάποιες μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις (scarring effects) της διαφαινόμεης παράτασης του Ρωσοουκρανικού πολέμου, κυρίως στον κύκλο εργασιών των τομέων των επαγγελματικών υπηρεσιών.

Με βάση το πώς η ΚΤΚ αξιολογεί τις προοπτικές της οικονομίας που αναφέρονται πιο πάνω, οι μακροοικονομικές προβλέψεις πάνω στις οποίες βασίζεται ο Προϋπολογισμός του Κράτους για το 2023 θεωρούνται  ως ρεαλιστικές και συνάδουν σε γενικές γραμμές με τις ενδιάμεσες προβλέψεις Σεπτεμβρίου 2022 της ΚΤΚ. Ταυτόχρονα, σημειώνεται η μεγάλη αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει τις προβλέψεις διεθνώς. 

Για την Κύπρο, σημειώνονται οι κύριοι καθοδικοί κίνδυνοι για το ΑΕΠ, οι οποίοι σχετίζονται με την πιθανότητα μεγαλύτερης της αναμενόμενης αρνητικής επίδρασης στις εξαγωγές υπηρεσιών λόγω του παρατεταμένου πολέμου και του σχετικού αντίκτυπου στο εξωτερικό περιβάλλον. Επίσης, αυτοί οι κίνδυνοι συνδέονται και με ενδεχόμενα υψηλότερες από τις αναμενόμενες τιμές βασικών αγαθών και προϊόντων, σε συνάρτηση με παρατεταμένες επιδράσεις από τις διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα.

Αγορά εργασίας

Στην αγορά εργασίας αναμένεται σχετικά μικρός αντίκτυπος, σύμφωνα και με τις προσδοκίες των επιχειρήσεων όπως αυτές διαφαίνονται στα αποτελέσματα των σχετικών μηνιαίων ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Με βάση τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, η ανεργία για το δεύτερο τρίμηνο του 2022 ανήλθε στο 6,8% σε σχέση με 8,4% το αντίστοιχο περυσινό τρίμηνο. Για ολόκληρο το 2022, η ανεργία αναμένεται να καταγράψει μείωση στο 6,7% του εργατικού δυναμικού σε σχέση με 7,5% το 2021, με συνεχιζόμενη πτωτική πορεία τα επόμενα έτη, με την ανεργία να εκτιμάται ότι θα μειωθεί κι άλλο στο 6,5% το 2023 και να πλησιάζει συνθήκες πλήρους απασχόλησης φθάνοντας στο 5,9% το 2024.

Εγχώριος πληθωρισμός

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα μηνιαία στοιχεία, ο εγχώριος πληθωρισμός, με βάση τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), ανήλθε στο 9,0% τον Σεπτέμβριο του 2022 σε σύγκριση με 3,6% τον αντίστοιχο μήνα του 2021. Όσον αφορά την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2022 ο (ΕνΔΤΚ) κατέγραψε, κατά μέσο όρο, σημαντική ετήσια αύξηση 8,1% σε σύγκριση με μικρή ετήσια αύξηση 1,5% την αντίστοιχη περίοδο του 2021. Σε γενικές γραμμές, ο πληθωρισμός στην Κύπρο οφείλεται κυρίως, όπως και στη ζώνη του ευρώ, στις πρωτοφανείς αρνητικές επιδράσεις από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις κύριες συνιστώσες του ΕνΔΤΚ και ειδικά στην  ενέργεια που αποτελεί την κύρια πηγή ανόδου του ΕνΔΤΚ.

Χαρακτηριστικά, κατά τους πρώτους εννιά μήνες του 2022, οι τιμές της ενέργειας συνείσφεραν κατά περίπου 45% στο συνολικό ΕνΔΤΚ, αντικατοπτρίζοντας κυρίως τις πρωτοφανείς αυξήσεις στις εγχώριες τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος και των κύριων καυσίμων, ως απότοκο της σημαντικής αύξησης της τιμής του πετρελαίου στις διεθνείς αγορές. Σημειώνεται ότι, οι μεγάλες αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας επέφεραν επίσης σημαντικές έμμεσες επιδράσεις στις υπόλοιπες συνιστώσες του ΕνΔΤΚ, όπως για παράδειγμα στις τιμές των βιομηχανικών προϊόντων εξαιρουμένης της ενέργειας, των υπηρεσιών και των τροφίμων.

Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με τις συνεχιζόμενες συνέπειες της πανδημίας, όπως  οι αυξήσεις στις τιμές προϊόντων και εμπορευμάτων λόγω διαταραχών ή ελλείψεων στην αλυσίδα εφοδιασμού και οι σημαντικές αυξήσεις του κόστους μεταφορών συνέβαλαν επίσης στην άνοδο του συνολικού πληθωρισμού κατά το πρώτο οκτάμηνο του έτους. Την ίδια στιγμή, η αποδυνάμωση του ευρώ κατά την υπό ανασκόπηση περίοδο σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο συνεισφέρει επιπρόσθετα στις πληθωριστικές πιέσεις.

Με βάση τις πιο πάνω εξελίξεις, οι πιο πρόσφατες προβλέψεις της ΚΤΚ δείχνουν ότι ο εγχώριος πληθωρισμός αναμένεται ότι θα ανέλθει στο 8,4% το 2022. Ο ΕνΔΤΚ αναμένεται να επιβραδυνθεί το 2023 γύρω στο 3,9% λόγω κυρίως των προβλεπόμενων μειώσεων της τιμής του πετρελαίου σε σύγκριση με την τιμή του πετρελαίου το 2022 καθώς επίσης και της σταδιακής εξομάλυνσης των απρόσμενων σημαντικών πληθωριστικών πιέσεων που προέκυψαν το 2022 λόγω των συνεπειών της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Δημοσιονομικές εξελίξεις-Προϋπολογισμός 2023 και Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2023-2025

Μετά τη μεγάλη πίεση στα δημόσια ταμεία το  2020 λόγω της πανδημίας, παρατηρείται μια ισχυρή ανάκαμψη στους δημοσιονομικούς δείκτες του 2021 και 2022. Το δημοσιονομικό έλλειμμα για το 2021 μειώθηκε στο 1,7% του ΑΕΠ, σε σχέση με 5,8% το 2020, καθώς η ισχυρή οικονομική ανάκαμψη που καταγράφηκε με την σταδιακή αντιμετώπιση της πανδημίας οδήγησε σε σημαντική αύξηση των εσόδων του κράτους. Τα δημοσιονομικά αποτελέσματα συνεχίζουν να βελτιώνονται εντός του 2022 παρά τις συνεχιζόμενες αρνητικές εξελίξεις στον τομέα της ενέργειας.

Για τους πρώτους οκτώ μήνες του τρέχοντος έτους, το πλεόνασμα της γενικής κυβέρνησης έφτασε στο 1,4% του ΑΕΠ, σε σύγκριση με έλλειμμα 2,2% του ΑΕΠ την αντίστοιχη περυσινή περίοδο. Αυτό οφείλεται στην λήξη του μεγαλύτερου μέρους των μέτρων στήριξης για την πανδημία, αλλά και στη σημαντική αύξηση στα φορολογικά έσοδα λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής ανάπτυξης και των πληθωριστικών πιέσεων.

Παρά το ότι οι πληθωριστικές πιέσεις αυξάνουν άμεσα τα έσοδα του κράτους, δεν θα πρέπει να υποτιμάται η επίπτωση που αναμένεται να εμφανιστεί με χρονική υστέρηση στις δημόσιες δαπάνες, λόγω της (κυρίως εκ των υστέρων) τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των μισθών και των συντάξεων του δημόσιου τομέα και του αυξανόμενου κόστους για αγορά αγαθών, υπηρεσιών και πρώτων υλών. Επιπλέον, αναμένεται να αυξηθεί η επιβάρυνση του δημοσιονομικού ισοζυγίου λόγω αυξημένων πληρωμών τόκων, παρόλο που αυτή η επίπτωση αναμένεται να διαφανεί σε βάθος χρόνου και όχι άμεσα, λόγω του σημερινού υψηλού επιπέδου ταμειακών αποθεμάτων και της λήξης ‘ακριβού’ χρέους εντός της περιόδου 2023-2024, δηλαδή, χρέους που αναλήφθηκε με σχετικά υψηλότερα επιτόκια.

Για τον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, η αβεβαιότητα λόγω των επιπτώσεων του πολέμου στην Ουκρανία δημιουργεί καθοδικούς κινδύνους για τις προοπτικές της οικονομίας και ως συνεπακόλουθο και για τα έσοδα του κράτους. Επίσης, η ενδεχόμενη διατήρηση των τιμών ενέργειας σε υψηλά επίπεδα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που αναμένεται, θα δημιουργήσει πίεση για νέα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης ή επέκταση αυτών που εφαρμόστηκαν το 2022. Κίνδυνοι στα δημόσια οικονομικά μπορεί να προκύψουν και από το Γενικό Σχέδιο Υγείας καθώς και από τις πιέσεις για αυξήσεις στο κόστος εργαζομένων του δημόσιου τομέα.

Παρά τους κινδύνους, στο βασικό αναμενόμενο σενάριο, το δημόσιο χρέος, μετά την προσωρινή αύξηση το 2020, αναμένεται να συνεχίσει την καθοδική του πορεία  που υποστηρίζεται από τη συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη και τις προβλέψεις για δημοσιονομικά πλεονάσματα τα επόμενα έτη. Βέβαια, ο υψηλός δείκτης δημόσιου χρέους, παρά το ότι μειώνεται, παραμένει βαρίδι στην αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας. Επομένως, θα ήθελα και φέτος να τονίσω ότι είναι πολύ σημαντική η συνετή διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, έτσι ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο δυνατό οι κίνδυνοι εκτροχιασμού των δημοσιονομικών δεικτών και της  μη βελτίωσης της επενδυτικής βαθμίδας της χώρας.

Την ίδια στιγμή, η ενεργειακή κρίση αποκαλύπτει τις αδυναμίες των ευρωπαϊκών οικονομιών λόγω της εξάρτησης τους σε εισαγωγές ορυκτών καυσίμων. Για τη χώρα μας, αποτελεί κλειδί η ταχεία υλοποίηση των απαραίτητων επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων που σχετίζονται με την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Για αυτό το σκοπό, είναι σημαντική η επιτυχής απορρόφηση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς το μεγαλύτερο μέρος τους δεν επιβαρύνουν τον εθνικό προϋπολογισμό, τουλάχιστον σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.

Συνολικά, θέση της ΚΤΚ είναι ότι οι επιλογές πολιτικής που θα υιοθετηθούν μέσω του Κρατικού Προϋπολογισμού, μπορούν και πρέπει να βοηθήσουν στη μετάβαση προς μια πιο ανταγωνιστική, πιο ανθεκτική και βιώσιμη οικονομία.

Εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα

O τραπεζικός τομέας αποδείχτηκε μέχρι σήμερα ανθεκτικός, παρά τις δύσκολες συνθήκες που διαμορφώθηκαν εξαιτίας του Ρωσοουκρανικού πολέμου και των επιπτώσεων του. Εντούτοις, οι έμμεσες επιπτώσεις δύναται να αποκρυσταλλωθούν τον επόμενο χρόνο και ακριβώς για αυτό το λόγο, όλα τα πιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να συνεχίσουν να εφαρμόζουν συνετές πολιτικές διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου.

Επίσης, η πολιτική εξομάλυνσης της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, αναμένεται να συνδράμει στην αύξηση του επιτοκιακού εισοδήματος, αλλά να μην είναι επαρκής για να εξισορροπήσει τις δομικές παθογένειες του τραπεζικού τομέα. Αναφέρομαι στο ύψος των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων, στα αυξημένα κόστη σε σχέση με τα έσοδα, στους περιορισμένους πόρους εισοδήματος, στην ανάγκη για ενδυνάμωση των δομών διακυβέρνησης και  λειτουργίας των Διοικητικών Συμβουλίων, στις ανταγωνιστικές πιέσεις από εταιρείες που εκπίπτουν του παραδοσιακού τραπεζικού φάσματος, τις μεταβαλλόμενες ανάγκες του σύγχρονου πελατολογίου, την ανάγκη συνετής διαχείρισης των επενδύσεων σε κυβερνητικά ομόλογα καθώς και τους κινδύνους που απορρέουν από την κλιματική αλλαγή. 

Συνεπώς, ο τραπεζικός τομέας θα πρέπει να προβαίνει σε συνεχή προσαρμογή των επιχειρησιακών του στρατηγικών για να ανταποκριθεί στις νέες πραγματικότητες όπως αυτές διαμορφώνονται από τις συνεχείς κρίσεις της πανδημίας και του πολέμου. Και αυτό δεν θα είναι ένα εύκολο εγχείρημα αφού οι εποχές που διανύουμε δεν είναι εύκολες.

Τις δυσκολίες αυτές έχουμε βιώσει και εμείς ως επόπτες, αφού τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίσαμε –και εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε- σωρεία προκλήσεων. Η αντίδρασή μας ήταν άμεση αλλά και αποτελεσματική τόσο στη διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας μέσω της διασφάλισης ενός υγειούς και στέρεου τραπεζικού συστήματος όσο και στην προστασία των ευάλωτων δανειοληπτών.

Όσο αφορά στο μέτωπο της πανδημίας, λάβαμε πρωτοφανούς έκτασης μέτρα, όπως η εισαγωγή του προγράμματος αναστολής δόσεων. Είχαμε προχωρήσει επίσης σε προσωρινή χαλάρωση των κεφαλαιακών απαιτήσεων που στόχο είχαν να στηρίξουν τόσο τους δανειολήπτες όσο και τις τράπεζες.

Αναφορικά με τη σοβαρή οικονομική κρίση που βιώνει ο γειτονικός μας Λίβανος, είχαμε αναγνωρίσει εγκαίρως τους κινδύνους που ελλόχευαν και λάβαμε από το τέλος του 2019 σειρά μέτρων, ιδίως προληπτικού χαρακτήρα, αποτρέποντας οποιεσδήποτε αρνητικές επιδράσεις στους καταθέτες των εννέα Λιβανέζικων υποκαταστημάτων στην Κύπρο, οι οποίοι έχουν λάβει τις καταθέσεις τους με ομαλό και πλήρως συντεταγμένο τρόπο. Προστατέψαμε όμως ταυτόχρονα και το Ταμείο Εγγύησης Καταθετών της Κύπρου, το οποίο θα έπρεπε, αν δεν λαμβάναμε μέτρα, να χρηματοδοτείτο από τα υπόλοιπα πιστωτικά ιδρύματα της χώρας μας, με άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στα αποτελέσματα τους και ενδεχομένως στα κεφάλαια τους.

Κατά παρόμοιο τρόπο πράξαμε και στην περίπτωση της RCB, η οποία ήταν η μόνη τράπεζα στην Κύπρο της οποίας το επιχειρηματικό μοντέλο επηρεάστηκε άμεσα από τον πόλεμο και τις κυρώσεις στη Ρωσία. Προβήκαμε έγκαιρα και αποφασιστικά στον καταρτισμό του κατάλληλου πλάνου, μέσω του οποίου, και σε συνεργασία με την ίδια τη τράπεζα και την ΕΚΤ, διεκπεραιώθηκαν με επιτυχία συγκεκριμένες χρηματοοικονομικές πράξεις που πρότεινε η ΚΤΚ και έτσι διασφαλίσαμε όλους τους καταθέτες χωρίς καμία επίπτωση στα δημόσια οικονομικά ή στον υπόλοιπο τραπεζικό τομέα και κατ’ επέκταση στη χρηματοοικονομική σταθερότητα. Η άποψη της ίδιας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, είναι ότι οι αποφάσεις και οι ενέργειες που ελήφθησαν ήταν υπό τις περιστάσεις οι καλύτερες δυνατές.

Επιπλέον, η ΚΤΚ ανέλαβε πρωτοβουλία, παρά το ότι δεν είναι υποχρέωση της, και προχώρησε στην προκήρυξη διαγωνισμού για ψηφιακή λύση ταυτοποίησης στοιχείων τραπεζικών πελατών. Το έργο  θα μπορούσαν να αναλάβουν απευθείας οι ίδιες οι τράπεζες. Το αναλάβαμε, όμως, εμείς γιατί στόχος μας είναι η επιτάχυνση της διαδικασίας συλλογής, ταυτοποίησης και επικαιροποίησης στοιχείων για υφιστάμενους και δυνητικούς τραπεζικούς πελάτες.

Η εν λόγω ψηφιακή λύση αναμένεται να συνδράμει στη μείωση του χρόνου που απαιτείται για τη διεκπεραίωση των τραπεζικών συναλλαγών τόσο των καταναλωτών όσο και των επιχειρήσεων, αναβαθμίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ποιότητα της εξυπηρέτησής τους. Η όλη αυτή προσπάθεια εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο εκσυγχρονισμού των τραπεζικών εργασιών, κάτι που αναμένεται να φέρει θετική επίδραση σε όλο το χρηματοοικονομικό φάσμα.

Έχω αναφέρει και πιο πριν ότι η περίοδος που διανύουμε δεν είναι εύκολη. Ωστόσο δεν είναι η πρώτη φορά που αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις. Και αν κάτι διαφέρει σήμερα σε σύγκριση με τη μεγάλη ύφεση της προηγούμενης δεκαετίας, αυτό είναι ο Κυπριακός Τραπεζικός Τομέας. Έχει καταφέρει να ανταπεξέλθει διαδοχικών κρίσεων, όπως αυτές της πανδημίας και του πολέμου, και να παραμένει φερέγγυος, με ισχυρή ρευστότητα και αισθητά βελτιωμένη ποιότητα ενεργητικού.

Αξιοσημείωτος ήταν και ο όγκος των αναδιαρθρώσεων στις οποίες προχώρησαν τα πιστωτικά ιδρύματα, ενεργώντας στη βάση των σχετικών παραινέσεων της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου μέσω σειράς εγκυκλίων που είχαμε αποστείλει. Συγκεκριμένα, οι αναδιαρθρώσεις στις οποίες προέβησαν τα πιστωτικά ιδρύματα κατά το 2021 αυξήθηκαν σε €1,7 δισ. σε σύγκριση με €480 εκατ. το 2020.

Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι η πρόοδος που έχει επιτευχθεί αναφορικά με την ποιότητα ενεργητικού δεν ήταν ομοιογενής. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η μείωση των Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων από το Δεκέμβριο του 2018 μέχρι σήμερα ανέρχεται στο 80% για τα συστημικά ιδρύματα ενώ για τα υπόλοιπα εγχώρια αδειοδοτημένα πιστωτικά ιδρύματα το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 26%. Ως εκ τούτου, η στενή παρακολούθηση της βελτίωσης της ποιότητας του ενεργητικού των λεγόμενων «λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων» εξακολουθεί να ιεραρχείται υψηλά στην εποπτική μας ατζέντα.

Παράλληλα, ο τραπεζικός τομέας στήριξε και συνεχίζει να στηρίζει την πραγματική οικονομία μέσω της διοχέτευσης νέου δανεισμού σε τομείς που ένεκα των διαδοχικών κρίσεων βρέθηκαν σε δυσμενή θέση. Το 2020 παραχωρήθηκαν 2,8  δισ. Ευρώ νέων πιστωτικών διευκολύνσεων, με το ποσό αυτό να ανέρχεται στα 3,3 δισ  Ευρώ το 2021 και στα 2,0 δισ  Ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2022. Δηλαδή, το σύνολο των νέων πιστωτικών διευκολύνσεων τα τελευταία δυόμισι χρόνια των διαδοχικών κρίσεων ανέρχεται στα 8,1  δις Ευρώ. Τα 2,6 δισ. ευρώ έχουν χορηγηθεί σε νοικοκυριά για στεγαστικά δάνεια, 1,6 δισ. ευρώ. έχουν χορηγηθεί στο Λιανικό Εμπόριο και 0,6 δισ Ευρώ στο Ξενοδοχειακό Κλάδο, δηλαδή σε τομείς της οικονομίας που έχουν πληγεί ιδιαίτερα από την πανδημία ή/και τον πόλεμο.

Χρηματοπιστωτική Δεοντολογία

Στο πλαίσιο του εποπτικού της ρόλου, η Κεντρική Τράπεζα αποσκοπεί επίσης στη διασφάλιση δεοντολογικής συμπεριφοράς προς τους πελάτες από τα ιδρύματα που αδειοδοτεί και εποπτεύει, καθώς και στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η Υπηρεσία Χρηματοπιστωτικής Δεοντολογίας (ΥΧΔ) κλείνει δύο χρόνια λειτουργίας και έχει συνδράμει ουσιαστικά προς το σκοπό αυτό.

Η ΥΧΔ έχει μέχρι τώρα απασχοληθεί με 341 αναφορές από πελάτες των εποπτευόμενων ιδρυμάτων για εικαζόμενες παραβάσεις, 82 εκ των οποίων αφορούν τις ΕΕΠ. Η μεγάλη πλειονότητα αφορά καταγγελίες για τη μη ορθή εφαρμογή των προνοιών του Κώδικα Συμπεριφοράς από τις τράπεζες και τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων που πρέπει να εφαρμόζεται κατά τη διαδικασία αναδιάρθρωσης των υποχρεώσεων. 

Η Κεντρική Τράπεζα προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στην πιστή τήρηση του Κώδικα τόσο από τις τράπεζες όσο και από τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων καθώς μέσω της απαιτούμενης συνεργασίας μεταξύ αυτών και των δανειοληπτών, μπορούν να επιτευχθούν οι χρηματοοικονομικοί στόχοι: βιώσιμες αναδιαρθρώσεις, εξυπηρετούμενες χορηγήσεις, ιδρύματα με υγιή χαρτοφυλάκια, διατήρηση και ανάπτυξη των επιχειρήσεων και της οικονομίας, διατήρηση της περιουσίας και ελαχιστοποίηση των κατασχέσεων και εκποιήσεων και σε τελευταία ανάλυση η χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Ως εκ τούτου, η ΥΧΔ προβαίνει σε διερεύνηση των καταγγελιών με την αξιολόγηση, μέσω των λειτουργιών ελέγχου των ιδρυμάτων, των διαδικασιών που θέσπισαν τα ιδρύματα. Η αξιολόγηση της ορθής εφαρμογής και αποτελεσματικότητας των διαδικασιών αυτών βρίσκεται σε εξέλιξη,  και προγραμματίζεται να ολοκληρωθεί μέσα στο επόμενο έτος.

Νομισματική πολιτική ΕΚΤ

Στη βάση των κανονισμών της ΕΚΤ η σημερινή ημέρα 24/10/22 εμπίπτει εντός της «χρονικής περιόδου σιγής» συνεπώς δεν μπορούν να δοθούν οποιαδήποτε σχόλια ή πληροφορίες.

Χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός

Πριν κλείσω τη σημερινή μου ομιλία θα ήθελα  να κάνω και μια αναφορά στην πρόοδο που καταγράφηκε τον τελευταίο χρόνο σε σχέση  με ένα πολύ σημαντικό στόχο της ΚΤΚ που είναι η προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της χρηματοοικονομικής παιδείας σε όλους τους πολίτες ανεξαιρέτως.

Η ΚΤΚ αναγνωρίζοντας από νωρίς τη σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για την ευημερία των Κυπρίων και της οικονομίας γενικότερα, έχει αναλάβει διάφορες πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια όπως, για παράδειγμα, τη διεξαγωγή Παγκύπριας έρευνας για τη μέτρηση του επιπέδου χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και τη διοργάνωση σεμιναρίων για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία του.

Από τον Δεκέμβριο του 2020 έχει αναλάβει πρωταγωνιστικό και συντονιστικό ρόλο στην Ad-Hoc Επιτροπή που συστάθηκε για τη διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο. Η Ad-Hoc Επιτροπή ολοκλήρωσε επιτυχώς την Έκθεση Εθνικής Στρατηγικής η οποία υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 28 Ιουνίου 2022, ανοίγοντας τον δρόμο για την ενδυνάμωση των πολιτών μέσω των γνώσεων και των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής τους ευημερίας.

Επιγραμματικά, να αναφέρω ότι στην Έκθεση αναπτύσσονται το όραμα και η αποστολή της Εθνικής Στρατηγικής για την Προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στην Κύπρο, οι στρατηγικοί στόχοι και προτεινόμενες ενέργειες, καθώς και η δομή της διακυβέρνησης του νέου πολιτειακού οργάνου/Επιτροπής που θα αναλάβει την εφαρμογή της.

Η Ad-Hoc Επιτροπή, συνεχίζει να λειτουργεί ως ομάδα συντονισμού για ένα μεταβατικό διάστημα μέχρι και την ολοκλήρωση της θεσμικής δομής της μόνιμης Επιτροπής που θα αναλάβει την υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής. Σε αυτή την κατεύθυνση εργάζονται σήμερα το προσωπικό της ΚΤΚ και τα μέλη της Ad-Hoc Επιτροπής

Σημειώνεται επίσης ότι, εντός Οκτωβρίου ξεκίνησαν οι εργασίες για διάφορες πρωτοβουλίες της Εθνικής Στρατηγικής οι οποίες χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στις οποίες η ΚΤΚ έχει καθοριστικό ρόλο. Οι πρωτοβουλίες αυτές συμπεριλαμβάνουν i) την εκπόνηση Παγκύπριας δειγματοληπτικής έρευνας για τη μέτρηση του επιπέδου χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, ii) τη δημιουργία ιστοσελίδας και εφαρμογής για έξυπνες συσκευές για την πληροφόρηση και επιμόρφωση του κοινού και iii) τη δημιουργία προγράμματος εκπαίδευσης εκπαιδευτών για προγράμματα χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στα πλαίσια του πρωταγωνιστικού της ρόλου στην προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Κύπρο, η ΚΤΚ λειτούργησε επίσης ως φορέας συντονισμού του θεσμού Global Money Week στην Κύπρο, ο οποίος διοργανώνεται από τον διεθνή Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), και έχει στόχο την ευαισθητοποίηση και ενδυνάμωση των χρηματοοικονομικών γνώσεων των νέων. Κατά τη διάρκεια του Global Money Week, αναλήφθηκαν διάφορες πρωτοβουλίες, όπως ενημερωτικές εκστρατείες, παρουσιάσεις σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, συζητήσεις με νέους, ημερίδες και διαδικτυακά σεμινάρια με διακεκριμένους ομιλητές και προώθηση ενημερωτικού υλικού σε όλα τα Λύκεια της Κύπρου. Επίσης, κατά τη διάρκεια του Global Money Week, η ΚΤΚ συνδιοργάνωσε με την Τράπεζα της Ελλάδος διαδικτυακή διάσκεψη με θέμα “Χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός: Πρόκληση για το μέλλον”, με τη συμμετοχή των Διοικητών των δύο κεντρικών τραπεζών αλλά και εμπειρογνωμόνων επί του θέματος.

Δεδομένης της σημασίας της χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης τόσο για την ατομική χρηματοοικονομική ευημερία όσο και για την διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, οφείλουμε ως πολιτεία να συνδράμουμε στην προσπάθεια ενίσχυσής της. Η χρηματοοικονομική επιμόρφωση είναι ακόμα πιο επιβεβλημένη εάν αναλογιστεί κανείς ότι διαβαίνουμε μια νέα εποχή, την εποχή της ψηφιοποίησης και  στην οποία όλοι οι πολίτες, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις καλούνται να ενταχθούν, να ευδοκιμήσουν και να υπερνικήσουν τους όποιους κινδύνους και προκλήσεις δύναται να εμφανιστούν. Είμαι βέβαιος ότι η εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για την ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού θα συνδράμει τα μέγιστα στην επίτευξη αυτού του στόχου.

Επίλογος

Θα ήθελα να κλείσω επισημαίνοντας, ότι δεν είναι η πρώτη φορά που η χώρα μας βρίσκεται ενώπιον σημαντικών προκλήσεων και αρνητικών εξωγενών επιδράσεων. Πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία, αντιμετωπίσαμε με επιτυχία και με τη στήριξη βεβαίως της ΕΕ και ΕΚΤ, τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας του Κορωνοϊού, κρατώντας την κυπριακή οικονομία και το τραπεζικό της σύστημα σε μια πορεία που επέτρεψε την ταχεία επανεκκίνηση και ανάκαμψη με το τέλος της οξείας φάσης της πανδημίας.

Είμαι αισιόδοξος πως με τον κατάλληλο σχεδιασμό, σύνεση και ορθολογισμό, θα καταφέρουμε και αυτή τη φορά να μετριάσουμε στο μέτρο του δυνατού τις συνέπειες των αρνητικών γεωπολιτικών εξελίξεων στην χώρα μας. Αυτό ήδη καταγράφεται από τους θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης που σημειώνονται και από την αποφασιστικότητα των αρχών για συνεχή παρακολούθηση της κατάστασης και λήψη των κατάλληλων και στοχευμένων μέτρων, εκεί όπου κρίνεται αναγκαίο.