«Η σημαντικότερη εξέλιξη τα τελευταία χρόνια στον τραπεζικό τομέα»

Όσο η πανδημία συνεχίζει να επηρεάζει την οικονομία τόσο οι τράπεζες θα πρέπει να παραμένουν σε εγρήγορση για περιορισμό του κινδύνου και λήψη ενεργειών για συγκράτηση νέων Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων(ΜΕΧ), τονίζεται στην ετήσια έκθεσή του για το 2021, που δημοσιοποίησε χθες, το Υπουργείο Οικονομικών.

Ταυτοχρόνως, ως ίσως η σημαντικότερη εξέλιξη στον τραπεζικό τομέα τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζεται από το Υπουργείο Οικονομικών η αισθητή μείωση του ύψους και του ποσοστού των ΜΕΧ. 

Διαβάστε ακόμα: 

Πόσο αξίζουν το Προεδρικό Μέγαρο και η Βουλή

Ετοιμάζεται να ανοίξει ο νέος all day προορισμός στη Λεμεσό

Όπως αρχικά επισημαίνει στο μήνυμά του, το οποίο συνοδεύει την έκθεση, ο υπουργός Οικονομικών Κωνσταντίνος Πετρίδης, οι εξελίξεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα το 2021 συνεχίστηκαν:

Πρώτο: Με περαιτέρω αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος και εντατικοποιημένες προσπάθειες μείωσης των Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων (ΜΕΧ). 

Δεύτερο: Με την περαιτέρω προώθηση σειράς νομοθετικών μέτρων για την ενίσχυση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου που διέπει τη διαχείρισή τους.

Τρίτο: Τις πωλήσεις ΜΕΧ και τις προσπάθειες απομόχλευσης των τραπεζικών ισολογισμών.

Τέταρτο: Την υλοποίηση του Σχεδίου «Εστία», που αφορά την προστασία της πρώτης κατοικίας των δανειοληπτών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αποπληρωμή των δανείων τους.

Η ακτινογραφία του 2021 

Στην ετήσια έκθεση του υπουργείου Οικονομικών επισημαίνεται ότι κατά το 2021 οι τράπεζες διαφάνηκαν να απορροφούν το πρώτο κύμα επιπτώσεων από την πανδημία διατηρώντας τα κεφάλαιά τους σε υγιή επίπεδα και σημειώνοντας εκ νέου κέρδη μετά τις πρώτες σημειωθείσες ζημιές.

«Ο αντίκτυπος στον τραπεζικό τομέα διαφαίνεται μικρότερος από ό,τι προβλεπόταν σε κάποια από τα σενάρια στην αρχή της πανδημίας», υπογραμμίζεται, «ωστόσο, όσο η πανδημία συνεχίζει να επηρεάζει την οικονομία τόσο οι τράπεζες θα πρέπει να παραμένουν σε εγρήγορση για περιορισμό του κινδύνου και λήψη ενεργειών για συγκράτηση νέων ΜΕΧ».

Σύμφωνα με την έκθεση, ο δείκτης φερεγγυότητας του τομέα (solvency ratio) ανήλθε στο 20,5% τον Δεκέμβριο του 2021, ελαφρά πιο ψηλό από το 20,3% στο τέλος του 2020. Ο δείκτης κύριων κεφαλαίων CET1 σημείωσε μικρή μείωση από 17,6% στα τέλη 2020 στο 17,5% τον Δεκέμβριο 2021 λόγω κυρίως της εφαρμογής του λογιστικού προτύπου IFRS9.

Περαιτέρω, στην έκθεση σημειώνεται ότι κατά το 2021 η Τράπεζα Κύπρου εξέδωσε το ομόλογο υψηλής εξοφλητικής προτεραιότητας (senior preferred note), ύψους 300 εκ., το πρώτο του είδους του από κυπριακή τράπεζα και το οποίο είναι επιλέξιμο για την Ελάχιστη Απαίτηση Ιδίων Κεφαλαίων και Επιλέξιμων Υποχρεώσεων (MREL). Συναφώς, στην έκθεση υποδεικνύεται ότι οι δύο μεγαλύτερες τράπεζες πληρούν τα ενδιάμεσα κριτήρια MREL που τέθηκαν για την 1η Ιανουαρίου 2022 και ότι οι τελικοί στόχοι θα πρέπει να εκπληρωθούν μέχρι τα τέλη 2025.

Επανήλθαν στην κερδοφορία

Αναφέροντας ότι κατά το 2020 καταγράφηκαν ζημιές ύψους €189 εκ. κυρίως λόγω αυξημένων προβλέψεων για επισφαλή δάνεια που αναμένεται να προκύψουν λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας, στην έκθεση του Υπουργείου Οικονομικών τονίζεται πως κατά το 2021 οι τράπεζες επανήλθαν στην κερδοφορία, καταγράφοντας κέρδη ύψους €25 εκ.

Όπως και στα προηγούμενα έτη, συνεχίζει, το επίπεδο πλεονάζουσας ρευστότητας παραμένει ψηλό στο τραπεζικό σύστημα με τον δείκτη δανείων έναντι καταθέσεων να έχει διαμορφωθεί στο 58% τον Δεκέμβριο 2021.

Ο συνολικός νέος δανεισμός, ανήλθε το 2021 στα €2,9 δισ., έναντι €2,4δισ. το 2020 και €3,2 δισ. το 2019. Ο δανεισμός προς νοικοκυριά έχει ανακάμψει και υπερβεί το αντίστοιχο ποσό του 2019, ενώ ο δανεισμός προς επιχειρήσεις παραμένει χαμηλότερος σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019.

Η μείωση των ΜΕΧ

Η σημαντικότερη ίσως εξέλιξη στον τραπεζικό τομέα τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του υπουργείου Οικονομικών, είναι η αισθητή μείωση του ύψους και του ποσοστού των ΜΕΧ.

Μέχρι τον Δεκέμβριο 2021 το ύψος των ΜΕΧ μειώθηκε στα €3 δισ. από τα €5,1 δισ. που βρισκόταν στις αρχές του έτους, ενώ ο δείκτης των ΜΕΧ ως προς το σύνολο των χορηγήσεων μειώθηκε από 17,7% στο 11,1%.

Η μείωση αποδίδεται κυρίως σε πωλήσεις δανείων, λογιστικές διαγραφές και αποπληρωμές μη εξυπηρετούμενων δανείων/επαναταξινόμηση σε εξυπηρετούμενα δάνεια.

Κατά την περίοδο 31 Δεκεμβρίου 2014-31 Δεκεμβρίου 2021 σημειώθηκε συνολική πτώση των ΜΕΧ ύψους €25 δισ. στο τραπεζικό σύστημα, από τα οποία εκτιμάται ότι τα €11 δισ. (σε Μεικτή Λογιστική Αξία) προήλθαν από πωλήσεις σε εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων, ενώ τα υπόλοιπα από επιτυχείς αναδιαρθρώσεις, διακανονισμούς και ανταλλαγή χρέους έναντι ακινήτων.

Το επίπεδο των ΜΕΧ στο σύνολο χορηγήσεων εξακολουθεί να είναι υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, παρά την πρόοδο που επιτελέστηκε, και παραμένει μαζί με τον υπερδανεισμό των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων οι σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός τομέας, επηρεάζοντας την κεφαλαιοποίηση και την κερδοφορία του, αλλά και τις προοπτικές της οικονομίας ευρύτερα.

Τρία μέτρα στήριξης μέσω τραπεζών

Όσον αφορά στα μέτρα για στήριξη της οικονομίας λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας, όπως αναφέρεται στην έκθεση, το κράτος προώθησε τρία μέτρα μέσω του τραπεζικού τομέα:

(α) Το κυριότερο κυβερνητικό μέτρο που επηρεάζει τον τραπεζικό τομέα με απώτερο στόχο την στήριξη της πραγματικής οικονομίας, αφορούσε την αναστολή της καταβολής δόσεων κεφαλαίου και τόκων δανείων μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2020, το οποίο επεκτάθηκε μερικώς μέχρι τις 30 Ιουνίου 2021. Το μέτρο έτυχε ευρείας χρήσης, τόσο από φυσικά όσο και νομικά πρόσωπα με αποτέλεσμα το 48% των εξυπηρετούμενων δανείων των πιστωτικών ιδρυμάτων και εταιρειών εξαγοράς πιστώσεων συνολικού ύψους €26 δισ. να εγκριθεί για αναστολή δόσεων μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2020. Με το πέρας της αναστολής διαφάνηκε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των δανείων, άνω του 90%, επανήλθε στο πρόγραμμα αποπληρωμής χωρίς καθυστερήσεις.

(β) Το 2021 ολοκληρώθηκαν τα σχέδια επιδότησης επιτοκίων για νέα στεγαστικά δάνεια και νέα επιχειρηματικά δάνεια που είχαν ανακοινωθεί εντός του 2020. Μέσω των σχεδίων παραχωρήθηκε στήριξη για σύναψη δανείων, τόσο σε νοικοκυριά όσο και σε επιχειρήσεις, υπό τη μορφή επιδότησης επιτοκίου για περίοδο τεσσάρων χρόνων. Το συνολικό εγκριθέν ποσό δανείων ανήλθε σε €700 εκ. περίπου, με το κράτος να αναλαμβάνει την καταβολή μέρος του επιτοκίου για τα πρώτα τέσσερα χρόνια.

(γ) Ο Υπουργός Οικονομικών ενέκρινε την παραχώρηση κυβερνητικών εγγυήσεων συνολικού ύψους €510 εκατ. προς επτά πιστωτικά ιδρύματα, με σκοπό την παροχή στήριξης υπό μορφή νέων δανείων σε επιχειρήσεις και αυτοτελώς εργαζομένους. Το ύψος εγγυήσεων προήλθε από την δήλωση ενδιαφέροντος των ίδιων των πιστωτικών ιδρυμάτων. Οι κυβερνητικές εγγυήσεις καλύπτουν το 70% των ζημιών που δυνατόν να προκύψουν από τα δάνεια τα οποία πρέπει να παραχωρηθούν μέχρι 31 Μαρτίου 2022 με δυνατότητα υπογραφής των συμβάσεων μέχρι 30 Ιουνίου 2022.

Αντιμετώπιση σε τρεις άξονες

Πέραν των εκτάκτων μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας το 2020 και το 2021 συνεχίστηκε η ολοκληρωμένη πολιτική αντιμετώπισης των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων (ΜΕΧ), στηριζόμενη σε τρεις άξονες ως ακολούθως:

Στα πλαίσια του πρώτου άξονα, κατά το 2021, το Υπουργείο Οικονομικών παρακολούθησε την εφαρμογή του αναθεωρημένου νομοθετικού πλαισίου για τη μείωση ΜΕΧ το οποίο περιλαμβάνει αριθμό σημαντικών νομοθεσιών που συνέβαλαν ουσιαστικά στη μείωση των ΜΕΧ και αφορούν την πώληση δανείων, εκποιήσεις ακίνητης περιουσίας που εξασφαλίζει δάνεια, λύσεις για αφερεγγυότητα φυσικών και νομικών προσώπων κ.α.

Δεδομένης της σημασίας και του μεγέθους του χρέους εκτός του τραπεζικού συστήματος, ένεκα των σημαντικών πωλήσεων των τελευταίων ετών, νέα δέσμη νομοσχεδίων για περαιτέρω βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου για τη διαχείριση των ΜΕΧ κατατέθηκε στη Βουλή των Αντιπροσώπων στις 26 Φεβρουαρίου 2021.

Ειδικότερα, η δέσμη νομοσχεδίων στοχεύει στη δημιουργία πλαισίου αδειοδότησης, ρύθμισης και εποπτείας των εταιρειών διαχείρισης πιστωτικών διευκολύνσεων ούτως ώστε να διασφαλίζει την πρόσβαση των εν λόγω εταιρειών στα τραπεζικά δεδομένα των δανειοληπτών υπό τη διαχείρισή τους, προκειμένου να είναι σε θέση να εκτιμήσουν την πιστοληπτική ικανότητα τους και να παρέχουν σε αυτούς βιώσιμες λύσεις αναδιάρθρωσης, τηρουμένων των διατάξεων του ενωσιακού Κανονισμού για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των δανειοληπτών.

Ο δεύτερος άξονας αφορά τη μεταφορά του μεγαλύτερου μέρους εργασιών της Συνεργατικής Κυπριακής Τράπεζας Λτδ (ΣΚΤ) στην Ελληνική Τράπεζα Δημόσια Εταιρεία Λτδ, που ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο 2018. Κατά τη Συμφωνία, η Ελληνική Τράπεζα ανέλαβε σημαντικό ποσοστό του χαρτοφυλακίου χορηγήσεων, τα κυπριακά κυβερνητικά ομόλογα και όλες τις καταθέσεις πελατών.

Η Συμφωνία μεταξύ της πρώην ΣΚΤ και της Ελληνικής Τράπεζας περιλάμβανε Σχέδιο Εγγύησης Δανείων(Asset Protection Scheme) στο οποίο συμμετέχει και η Κυπριακή Δημοκρατία ως εγγυητής των υποχρεώσεων που δυνατόν να προκύψουν. Η Ελληνική Τράπεζα υπέβαλε δέκα απαιτήσεις προς την ΚΕΔΙΠΕΣ ύψους €112 εκ. μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2021 σε σχέση με τις μη αναμενόμενες ζημιές του Σχεδίου Εγγύησης Δανείων από την 1 Σεπτεμβρίου 2018, ημερομηνία απόκτησης των περιουσιακών στοιχείων.

Έχει γίνει αποπληρωμή ύψους €78 εκ. από την ΚΕΔΙΠΕΣ προς την Ελληνική Τράπεζα με το υπόλοιπο ποσό να βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση. Ταυτόχρονα, οι πληρωμές της Ελληνικής Τράπεζας προς την Κυπριακή Δημοκρατία ως εγγυήτριας του Σχεδίου ανήλθαν σωρευτικά μέχρι το 2021 σε €42,5 εκ.

Η συμβατική αξία των περιουσιακών στοιχείων που καλύπτονται από το Σχέδιο στις 31 Δεκεμβρίου 2021 ανέρχεται σε €1.740 εκ. σε σχέση με €2.608 εκ. κατά την έναρξη του Σχεδίου, παρουσιάζοντας μείωση κατά 32%. H εναπομείνασα οντότητα της πρώην ΣΚΤ μετονομάστηκε σε ΣΕΔΙΠΕΣ, η οποία κατέχει το 100% της ΚΕΔΙΠΕΣ.

Η ΚΕΔΙΠΕΣ ως εταιρεία εξαγοράς πιστώσεων ασχολείται αποκλειστικά με τη διαχείριση των αρχικών περιουσιακών στοιχείων με σκοπό την πλήρη απομόχλευση και αποπληρωμή της κρατικής ενίσχυσης που έλαβε κατά το 2018 ύψους 3,5 δισ.

Μέχρι το τέλος του 2021 η ΚΕΔΙΠΕΣ αποπλήρωσε στο κράτος το ποσό των €570 εκ., ενώ άλλο μέρος της κρατικής ενίσχυσης θα αποπληρωθεί μέσω της απόκτησης από τη Κυπριακή Δημοκρατία ακινήτων και άλλων περιουσιακών στοιχείων της ΚΕΔΙΠΕΣ αξίας περίπου €140 εκ., διαδικασία η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του 2022.

Ο τρίτος άξονας αφορά την αντιμετώπιση του πιο δύσκολου τμήματος του δανειακού χαρτοφυλακίου, αυτού των ΜΕΧ που είναι εξασφαλισμένα με υποθήκη την κύρια κατοικία του δανειολήπτη.

Το Σχέδιο ΕΣΤΙΑ

Το Σχέδιο ΕΣΤΙΑ, το οποίο θα μπορούσε δυνητικά να καλύψει μέχρι €3,4 δισ. ΜΕΧ, εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Δεκέμβριο του 2018, ως ορθώς στοχοθετημένο και συμβατό με τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων.

Μέσω του επιμερισμού των βαρών, το Σχέδιο ΕΣΤΙΑ έδωσε κίνητρα στα επιλέξιμα νοικοκυριά ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις να αποπληρώσουν τα δάνειά τους, συμβάλλοντας στη σταθεροποίηση του τραπεζικού τομέα.

Συνολικά στο Σχέδιο Εστία υποβλήθηκαν 6.393 αιτήσεις, από τις οποίες το 30% παρέμεινε ημιτελές, λόγω μη προσκόμισης των απαιτούμενων δικαιολογητικών εγγράφων, παρά τις παρατάσεις που δόθηκαν, ενώ 1% των αιτήσεων αποσύρθηκε από τους αιτητές. Συνεπώς, υποβλήθηκαν 4.374 πλήρως συμπληρωμένες αιτήσεις (69%).

Το σχέδιο ΟΙΚΙΑ

Παράλληλα, τον Αύγουστο 2021 ανακοινώθηκε το σχέδιο ΟΙΚΙΑ το οποίο προορίζεται για υποβοήθηση πρωτοφειλετών δανείων που εμπίπτουν σε ειδικά κρατικά σχέδια και παρουσιάζουν καθυστερήσεις πέραν των 90 ημερών κατά τις 31 Δεκεμβρίου 2019.

Τα δάνεια αυτά αφορούν μόνο τον Οργανισμό Χρηματοδότησης Στέγης και η περίμετρός τους υπολογίζεται μέχρι 165 εκ. ευρώ, και λόγω των ειδικών χαρακτηριστικών τους, είχαν εξαιρεθεί από το σχέδιο Εστία.

Η δυνατότητα υποβολής αίτησης ένταξης έχει παραταθεί μέχρι τον Ιούνιο 2022. Η κρατική βοήθεια θα είναι υπό μορφή διαγραφής μέρους της δανειακής απαίτησης από το κράτος ή τον Οργανισμό Χρηματοδότησης Στέγης νοουμένου ότι ο δανειολήπτης εκπληρώσει τις δικές του υποχρεώσεις.

Η μετεξέλιξη της ΚΕΔΙΠΕΣ

Το Υπουργείο Οικονομικών επεξεργάζεται σχέδιο μετεξέλιξης της ΚΕΔΙΠΕΣ σε Εθνική Αρχή Διαχείρισης Περιουσιακών Στοιχείων.

Στόχος της μετεξέλιξης είναι η προστασία κύριας κατοικίας συνεργάσιμων δανειοληπτών, στους οποίους θα προσφερθεί το προϊόν Mortgage to Rent («Ενοίκιο έναντι Δόσης»), το οποίο λόγω του τραπεζικού κανονιστικού πλαισίου δεν μπορεί να προσφερθεί από τις τράπεζες.

Η μετεξέλιξη ουσιαστικά έχει τρία σκέλη:

(α) Έγκριση από την Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,

(β) αγορά ΜΕΧ με εξασφάλιση την κύρια κατοικία με όριο στην αγοραία αξία εξασφάλισης τις €250.000

(γ) προσφορά στους δανειολήπτες αυτούς του σχεδίου Mortgage to Rent.

Στο σχέδιο αυτό οι δανειολήπτες παραχωρούν το ακίνητο στην ΚΕΔΙΠΕΣ έναντι διαγραφής του δανείου, και στη συνέχεια η ΚΕΔΙΠΕΣ ενοικιάζει το ακίνητο στους πρώην δανειολήπτες/ιδιοκτήτες οι οποίοι διατηρούν την παραμονή στην οικία, αλλά όχι την ιδιοκτησία αυτής.

Κύριος παράγοντας της επιτυχίας της κυβερνητικής πρόθεσης είναι η εθελούσια ένταξη των δανειοληπτών στο σχέδιο, ώστε να αποφεύγεται η εκποίηση και συνεπώς να διατηρούν τη διαμονή στην κύρια κατοικία.