Ανδρέας Αλέξη: Οι επιπτώσεις στην οικονομία από την γήρανση του πληθυσμού και οι επείγουσες μεταρρυθμίσεις

Υπό την διαπίστωση ότι η παρούσα κατάσταση στην Κύπρο παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις στη φροντίδα των ηλικιωμένων, λόγω έλλειψης ολοκληρωμένων πολιτικών και ρυθμίσεων, ο λειτουργός του Τμήματος Εργασιακών Σχέσεων, Κοινωνικής Πολιτικής & Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού του ΚΕΒΕ, Ανδρέας Αλέξη, στέλνει το μήνυμα πως ο νομοθετικός και στρατηγικός εκσυγχρονισμός για την υποστήριξη της τρίτης ηλικίας, πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα.

Σε συνέντευξή στο InBusinessNews, o κ. Αλέξη υποδεικνύει ότι η γήρανση του πληθυσμού επιφέρει σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες, με την μείωση του ποσοστού του «οικονομικά ενεργού πληθυσμού» λόγω της υπογεννητικότητας, σε σύζευξη με την αυξημένη γήρανση, να οδηγεί σε έλλειψη εργατικού δυναμικού και αυξημένη εξάρτηση από άλλες χώρες.

Επισημαίνοντας ότι η παρούσα κατάσταση στην Κύπρο παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις στη φροντίδα των ηλικιωμένων, λόγω έλλειψης ολοκληρωμένων πολιτικών και ρυθμίσεων, ο λειτουργός του ΚΕΒΕ τονίζει πως απαιτούνται νομοθετικές τροποποιήσεις για την παροχή ποιοτικότερης φροντίδας και προστασίας των δικαιωμάτων των ηλικιωμένων.

Οι μεταρρυθμίσεις αυτές, όπως επισημαίνει, πρέπει να επικεντρωθούν στην ενίσχυση της χρηματοδότησης, την αύξηση της εποπτείας, την καθιέρωση αυστηρότερων προτύπων ποιότητας και την προώθηση ιδιωτικών επενδύσεων.

Πώς αξιολογείτε την τρέχουσα κατάσταση της δημογραφικής δομής στην Κύπρο και ποιες οι προοπτικές για το μέλλον της χώρας;

Το δημογραφικό ζήτημα στη χώρα μας εξελίσσεται σε ένα από τα μεγαλύτερα εθνικά προβλήματα λόγω της υπογεννητικότητας, καθώς η Κύπρος εμφανίζει έναν από τους χαμηλότερους δείκτες γονιμότητας στην Ευρώπη.

Με δείκτη γονιμότητας κάτω από 1,3 παιδιά ανά γυναίκα, η χώρα μας αντιμετωπίζει σημαντική μείωση του πληθυσμού και κατ’ επέκταση αυξημένη γήρανση. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται παγίδα χαμηλής γονιμότητας αφού ο δείκτης αναπλήρωσης του πληθυσμού είναι 2,1.

Τα παιδιά κάτω των 15 ετών αποτελούν το 16% του πληθυσμού, ενώ οι άνω των 65 αυξήθηκαν στο 16,7%. Σύμφωνα με σχετικές μελέτες αναμένεται ότι έως το 2070, ένας στους τρεις κατοίκους θα είναι άνω των 65 ετών και το 15% θα είναι άνω των 80 ετών.

Βέβαια, το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο την Κύπρο, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση γενικότερα, με σχεδόν το 1/5 του πληθυσμού των 27 κρατών-μελών να είναι ηλικίας άνω των 65 ετών.

Συμπερασματικά λοιπόν, η αλληλουχία της αυξημένης γήρανσης του πληθυσμού στην Κύπρο και της διόγκωσης του προβλήματος της υπογεννητικότητας στη χώρα μας αναμφισβήτητα θα προκαλέσει αλυσιδωτές συνέπειες σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, όσο και της οικονομίας.

Οι προκλήσεις για τους ηλικιωμένους

Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι στην Κύπρο όσον αφορά τη φροντίδα και την υποστήριξη; Οι εν λόγω προκλήσεις οφείλονται κατά κύριο λόγο σε ανεπάρκεια ή μερική προετοιμασία σε εθνικό επίπεδο ή λόγω και άλλων παγκόσμιων διαταραχών;

Το παγκόσμιο περιβάλλον βιώνει έντονες και ταχύτατες αλλαγές την τελευταία δεκαετία λόγω διαταραχής βασικών παραγόντων όπως η τεχνολογία, οι γεωπολιτικές εξελίξεις και το δημογραφικό, παράγοντας ο οποίος καθόριζε το ρου της ιστορίας καθόλη την πορεία της ανθρωπότητας. Αυτοί οι παράγοντες, σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική και την παγκόσμια αστικοποίηση, δημιουργούν μεγάλες τάσεις, προκλήσεις και ευκαιρίες.

Τις επόμενες δεκαετίες η Αφρική και η Ινδία προβλέπεται να γίνουν οικονομικοί κινητήρες λόγω υψηλών ποσοστών γεννήσεων, ενώ η γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη θα επηρεάσει σημαντικά κάποιους τομείς, όπως της υγειονομικής περίθαλψης.

Σε έρευνα της Ernst & Young Global Limited με τίτλο «The upside of disruption, Megatrends shaping 2016» και «What’s after what’s next? The upside of disruption Megatrends shaping 2018 and beyond», καταγράφεται πως οι σχετικές υγειονομικές δαπάνες βρίσκονται σε μη βιώσιμη τροχιά, χάρη στις δημογραφικές αλλαγές (γήρανση πληθυσμών) και η υγειονομική περίθαλψη αναδιαμορφώνεται λόγω της αναζήτησης οικονομικής βιωσιμότητας και της ψηφιακής ανακατάταξης, οδηγώντας την κατάσταση πραγμάτων στην εποχή του μοντέλου Υγείας 2.0. όπου οι έξυπνοι αισθητήρες και τα βιομηχανικά συστήματα παρακολούθησης θα βελτιώσουν την ποιότητα φροντίδας και θα μειώσουν το κόστος των χρόνιων ασθενειών.

Στην Κύπρο οι υπηρεσίες φροντίδας ηλικιωμένων είναι συχνά υπερφορτωμένες και ανεπαρκείς για να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες. Πολλές στέγες ηλικιωμένων στερούνται εκσυγχρονισμού και δεν διαθέτουν τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους και προσωπικό για την παροχή επαρκούς ποιοτικής φροντίδας λόγω, μεταξύ άλλων και έλλειψης στοχευμένης στρατηγικής και κινήτρων από την πολιτεία.

Αυτή η κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα την υπονόμευση των δομών φροντίδας των ηλικιωμένων που σήμερα λειτουργούν στην Κύπρο μιας και η βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών παραμένει δύσκολη ή και ασύμφορη.

Οι επιπτώσεις της γήρανσης στην οικονομία

Πώς επηρεάζει η γήρανση του πληθυσμού την κοινωνία και την οικονομία της Κύπρου;

Αναντίρρητα, η γήρανση του πληθυσμού επιφέρει σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες.

Η μείωση του ποσοστού του «οικονομικά ενεργού πληθυσμού» λόγω της υπογεννητικότητας σε σύζευξη με την αυξημένη γήρανση θα οδηγήσει σε έλλειψη εργατικού δυναμικού και αυξημένη εξάρτηση από άλλες χώρες.

Αυτό θα μειώσει τις εισροές στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ενώ οι ανάγκες για συντάξεις και παροχές θα αυξηθούν, πιθανώς, διαταράσσοντας τη βιωσιμότητα του Ταμείου μέχρι το 2080. Παρόμοιες προκλήσεις θα αντιμετωπίσουν και τα ιδιωτικά ταμεία συντάξεων.

Η γήρανση θα μειώσει τους «στρατεύσιμους» και θα αυξήσει τη ζήτηση για υπηρεσίες υγείας, πιέζοντας ποικιλοτρόπως το υγειονομικό σύστημα. Η καταναλωτική ζήτηση και οι επιχειρήσεις θα επηρεαστούν αρνητικά, ενώ η κοινωνική δομή θα αλλάξει με περισσότερα μέλη οικογενειών να αναλαμβάνουν ρόλους φροντιστών.

Η μείωση του ανθρώπινου κεφαλαίου θα επηρεάσει αρνητικά την καινοτομία και την παραγωγικότητα.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και τη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία το 2020 οι άνω των 65 ετών ξεπέρασαν σε αριθμό τα παιδιά κάτω των 5 ετών. Επίσης αναφέρεται πως το κόστος των χρόνιων ασθενειών αναμένεται να φτάσει τα 47 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2030, γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη γήρανση του πληθυσμού.

Τέλος και σύμφωνα με σχετική αναφορά της Price Waterhouse Coopers στο άρθρο με τίτλο «Γήρανση πληθυσμού της Κύπρου και οι επιπτώσεις της στον κλάδο ακινήτων 2019» και σε άλλη έρευνα της πρώτης με το Ινστιτούτο Urban Land διαφαίνεται πως η αγορά ακινήτων θα επηρεαστεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια.

Οι έρευνες επισημαίνουν πως πολλοί ηλικιωμένοι καταλήγουν να ζουν μόνοι στην οικογενειακή κατοικία των τριών/τεσσάρων υπνοδωματίων στην οποία έχουν μεγαλώσει την οικογένειά τους, κατοικίες οι οποίες δεν έχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να στηρίξουν τις καθημερινές ανάγκες τους, ούτως ώστε να τους δοθεί η δυνατότητα να είναι ανεξάρτητοι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Άρα, υπάρχει μια θεμελιώδης αναντιστοιχία μεταξύ των μεγάλων, ανεπαρκώς κατειλημμένων κατοικιών που κατέχουν σήμερα ηλικιωμένοι και του μεγέθους που πραγματικά χρειάζονται.

Με αυτά τα δεδομένα, δημιουργείται μια αναξιοποίητη ευκαιρία στην αγορά για να αναπτυχθεί το κατάλληλο προϊόν στέγασης για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά ανάλογα με τις ανάγκες του και την ηλικία του, ώστε να εξυπηρετούνται όλοι και όχι μόνο οι αγοραστές πρώτης κατοικίας.

Η ένταξη του προϊόντος αυτού στην αγορά, θα προσφέρει εναλλακτικές λύσεις στέγασης στον ραγδαία αναπτυσσόμενο πληθυσμό ηλικιωμένων, με λειτουργικές κατοικίες που έχουν σχεδιαστεί και προσαρμοστεί για να εξυπηρετούν τις καθημερινές τους ανάγκες, ενώ παράλληλα θα ξεκλειδώσει το στεγαστικό απόθεμα για δευτερογενή αγορά που ταιριάζει σε άλλες ηλικιακές κατηγορίες.

Συνολικά, η γήρανση του πληθυσμού της Κύπρου απαιτεί ολοκληρωμένες στρατηγικές για την αντιμετώπιση των αναγκών των ηλικιωμένων και την εξασφάλιση βιώσιμης ανάπτυξης.

Οι επείγουσες μεταρρυθμίσεις

Ποιες νομικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεταρρυθμίσεις θεωρείτε πιο επείγουσες για την προστασία και υποστήριξη των ηλικιωμένων;

Η παρούσα κατάσταση στην Κύπρο παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις στη φροντίδα των ηλικιωμένων, λόγω έλλειψης ολοκληρωμένων πολιτικών και ρυθμίσεων.

Απαιτούνται νομοθετικές τροποποιήσεις για την παροχή ποιοτικότερης φροντίδας και προστασίας των δικαιωμάτων των ηλικιωμένων.

Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να επικεντρωθούν στην ενίσχυση της χρηματοδότησης, την αύξηση της εποπτείας, την καθιέρωση αυστηρότερων προτύπων ποιότητας και την προώθηση ιδιωτικών επενδύσεων.

Είναι αναγκαίος, επίσης και ο στρατηγικός εκσυγχρονισμός της προσέγγισης για την υποστήριξη των ηλικιωμένων μέσω μιας εθνικής στρατηγικής που θα περιλαμβάνει μέτρα για την υγιή γήρανση, την κοινωνική συμμετοχή και τη χρήση τεχνολογίας για απομακρυσμένη φροντίδα.

Οι συγκεκριμένες προτάσεις για τη βελτίωση της φροντίδας θα πρέπει να περιλαμβάνουν την ενίσχυση της χρηματοδότησης, τις δημόσιες-ιδιωτικές συνεργασίες, τη βελτίωση της εκπαίδευσης του προσωπικού, την προώθηση της κοινωνικής συμμετοχής και την ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την τρίτη ηλικία.

Είναι πολύ θετικό το ότι η κυβέρνηση προωθεί συγκεκριμένο σχέδιο με τη συμμετοχή 11 Υπουργείων, το οποίο εστιάζει σε τρεις πυλώνες, την Κοινωνική Ενσωμάτωση, την Υγιή Γήρανση και τη Διαφορετικότητα-Ανισότητα.

Επιπρόσθετα, είναι θετικό βήμα η εξαγγελία εφαρμογής του Σχεδίου Επιδότησης Διαμονής σε Στέγες Ηλικιωμένων από το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, απευθυνόμενο σε ηλικιωμένους που χρειάζονται μακροχρόνια φροντίδα αλλά δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο κόστος.

Παρά τα πιο πάνω διαφαίνεται πως με βάση τις υφιστάμενες νομοθετικές ρυθμίσεις χρίζει επανέναρξης η συζήτηση, μεταξύ άλλων, για αναθεώρηση εξαίρεσης καταβολής ΦΠΑ για τις στέγες ηλικιωμένων.

Η πιο πάνω επανεξέταση είναι ακόμη πιο απαραίτητη να γίνει εάν ληφθεί υπόψη ότι οι οργανισμοί που παρέχουν Υπηρεσίες Κοινωνικής Πρόνοιας σε βρέφη και νήπια (βρεφοκομεία και νηπιαγωγεία) εξαιρούνται από την υποχρέωση εγγραφής ΦΠΑ, ασχέτως του αν είναι κερδοσκοπικοί ή μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, εφόσον είναι εγγεγραμμένοι στο μητρώο που τηρείται σύμφωνα με τον Περί Παίδων Νόμο.

Με βάση τη σχετική Ευρωπαϊκή Οδηγία οι ιδιωτικές στέγες ηλικιωμένων πρέπει επίσης να απαλλάσσονται από το ΦΠΑ αφού, εξ ορισμού, παρέχουν υπηρεσίες που σχετίζονται με την κοινωνική πρόνοια, είναι κοινωνικού χαρακτήρα και η απαλλαγή αυτή δεν δημιουργεί κίνδυνο στρέβλωσης των όρων του ανταγωνισμού.

Κάτι παρόμοιο έχει εφαρμοστεί και στο τομέα της λογοθεραπείας το 2017, καθώς σύμφωνα με απόφαση του εφόρου Φορολογίας διευκρινίστηκε πως θα εξαιρούνται από την επιβολή ΦΠΑ οι υπηρεσίες λογοπαθολόγων, οι οποίες παρέχουν παραϊατρικές υπηρεσίες, νοουμένου πως θα είναι εγγεγραμμένες στο σχετικό μητρώο λογοπαθολόγων.

Η οποιαδήποτε απώλεια ΦΠΑ για το κράτος, από την υλοποίηση των πιο πάνω, είναι μηδαμινή (σημειώστε ότι οι διαθέσιμες κλίνες σε εγγεγραμμένες στέγες ηλικιωμένων είναι διαχρονικά στην Κύπρο πολύ λίγες σε σχέση με το τι έπρεπε να έχει σήμερα η Κύπρος) συγκριτικά με το δίκαιο αίσθημα που θα αποδοθεί από την διόρθωση της στρέβλωσης ανταγωνισμού που υφίστανται σήμερα ιδιωτικοί οίκοι ευγηρίας και χειρισμό στο εξής επί ίσοις όροις των δύο ευάλωτων ομάδων σε θέματα Κοινωνικής Πρόνοιας, της πρώτης και τρίτης ηλικίας.

Επιπρόσθετα η άρση αυτής της στρέβλωσης θα ωθήσει την ιδιωτική ανάπτυξη και πρωτοβουλία για επένδυση στο συγκεκριμένο τομέα, καθώς και αύξηση των θέσεων εργασίας.

Η συμβολή του ΚΕΒΕ

Πώς μπορεί το ΚΕΒΕ να συμβάλει στη βελτίωση της τρέχουσας κατάστασης των υποδομών και των υπηρεσιών φροντίδας για τους ηλικιωμένους;

Η γήρανση του πληθυσμού στην Κύπρο απαιτεί ολιστικές, άμεσες και ουσιαστικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της φροντίδας και της υποστήριξης της τρίτης ηλικίας.

Το Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο (ΚΕΒΕ), ως η κατ' εξοχήν οργάνωση του επιχειρηματικού κόσμου της Κύπρου για 96 και πλέον χρόνια, αποβλέπει ως κοινωνικός εταίρος στην ορθή ρύθμιση όλων των σχετικών ζητημάτων.

Σε αυτό το σημείο τονίζεται πως τόσο το ΚΕΒΕ αλλά και ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Ιδιωτικών Στεγών Ευγηρίας-συνδεδεμένος με το ΚΕΒΕ, στη βάση της πολύχρονης εμπειρίας τους μπορούν να συνεισφέρουν στη συνολική προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης.

Αμφότεροι, έχοντας ως γνώμονα τη βελτίωση της ευημερίας του συνόλου καθολικά και όχι αποσπασματικά και μεμονωμένα, έχουν τη θέση πως οι ηλικιωμένοι είναι οι φύλακες της σοφίας και της εμπειρίας μας. Η συμβολή τους στην ανθρωπότητα πρέπει πάντοτε να αναγνωρίζεται και να διασφαλίζεται πως δεν τυγχάνουν περιθωριοποίησης, αλλά αξιοποίησης και τιμής.

Συνοψίζοντας, διαφαίνεται πως το στοίχημα της επόμενης μέρας είναι να υιοθετηθούν εκείνες οι πολιτικές που θα συμβάλουν στον εκσυγχρονισμό και αντιμετώπιση των προκλήσεων που θα έχει ως αποτέλεσμα την παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών προς τους ηλικιωμένους, ενέργειες οι οποίες θα δρομολογηθούν στο άμεσο επόμενο διάστημα από το ΚΕΒΕ και τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Ιδιωτικών Στεγών Ευγηρίας.