Οι σημαντικότερες οικονομικές εξελίξεις του 2024-Αναβαθμίσεις, ανάπτυξη, εργασιακή κρίση και ενεργειακά

Το 2024 υπήρξε μια χρονιά ισχυρής ανθεκτικότητας και θετικών εξελίξεων για την κυπριακή οικονομία, παρά τις συνεχιζόμενες γεωπολιτικές και εσωτερικές προκλήσεις. Με ρυθμό ανάπτυξης που υπολογίζεται στο 3,7%, η Κύπρος κατέδειξε ευελιξία και δυναμική στις οικονομικές της επιδόσεις, αντλώντας στήριξη από την αυξημένη εγχώρια ζήτηση και τη σταθερότητα της αγοράς εργασίας.

Ο τουρισμός, οι κατασκευές, καθώς και οι τομείς του χονδρικού και λιανικού εμπορίου συνέβαλαν σημαντικά στην οικονομική δραστηριότητα, επωφελούμενοι από την αυξημένη επενδυτική δραστηριότητα. Παράλληλα η ανεργία που διαμορφώθηκε κοντά στο 5%, σηματοδότησε συνθήκες πλήρους απασχόλησης.

Η σταθεροποίηση του πληθωρισμού που υπολογίζεται γύρω 2,2% το 2024, σε σύγκριση με το 3,9% του 2023, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της χρονιάς.

Η Κύπρος διατήρησε ένα ισχυρό δημοσιονομικό πλεόνασμα, με €867,5 εκατομμύρια το τρίτο τρίμηνο, ενώ το δημόσιο χρέος μειώνεται σταθερά, με στόχο το 56,7% του ΑΕΠ έως το 2026.

Ωστόσο κατά το 2024 έχει επισημανθεί ιδιαίτερα η ανάγκη για επαγρύπνηση τόσο μπροστά στους αυξημένους οικονομικούς κινδύνους που δημιουργούν οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην άμεση γειτονιά της Κύπρου, όσο και οι εσωτερικοί κίνδυνοι όπως τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια (ΜΕΔ) προηγούμενων ετών, το αυξημένο κρατικό μισθολόγιο, τα ελλείμματα σε συνταξιοδοτικά ταμεία ημικρατικών οργανισμών και τοπικής αυτοδιοίκησης, η ενεργοποίηση κρατικών εγγυήσεων και οι πιθανές αποζημιώσεις από δικαστικές αποφάσεις δεκάδων εκατομμυρίων.

Παράλληλα με την ανάπτυξη της οικονομίας αυξήθηκαν και οι φωνές για ανάγκη στήριξης της πραγματικής οικονομίας και ιδιαίτερα των ευάλωτων ομάδων, με την Κυβέρνηση να προχωρεί στη λήψη μέτρων για μείωση του ενεργειακού κόστους σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, για στεγαστικές λύσεις και με επιβολή μηδενικού ΦΠΑ σε είδη πρώτης ανάγκης.

Δυναμικό ξεκίνημα
Εν μέσω μεγάλης γεωπολιτικής αβεβαιότητας ξεκίνησε το 2024 η κυπριακή οικονομία, μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ τον Οκτώβριο του 2023, η οποία ενίσχυσε τους φόβους, παγκοσμίως, για εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου που θα οδηγούσε σε ενίσχυση, εκ νέου, των πληθωριστικών πιέσεων, οι οποίες είχαν αρχίσει εντός του 2023 να υποχωρούν, από τα ιστορικά υψηλά επίπεδα. Και όλα αυτά, την στιγμή που όλοι στοιχημάτιζαν για το πότε θα αρχίσει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και γενικά οι Κεντρικές Τράπεζες, παγκοσμίως, τις μειώσεις των επιτοκίων για να στηριχθεί η κατανάλωση και να ενισχυθούν οι ρυθμοί ανάπτυξης των οικονομιών.

Ο πληθωρισμός στην Κύπρο τον Δεκέμβριο του 2023 παρουσίασε σημαντική αποκλιμάκωση στο 3,5%, από το 7,1% που είχε ξεκινήσει στο ίδιο έτος, ενώ το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, σε σταθερές τιμές, (Μετρήσεις Όγκου) παρουσίασε το 2023, ετήσια αύξηση, 2,6%, με την κυπριακή οικονομία να θέτει γερές βάσεις για συνέχιση εντός του 2024 τόσο της αποκλιμάκωσης των πληθωριστικών πιέσεων όσο και των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης.

Παρά τις αβεβαιότητες, η κυπριακή οικονομία έδειξε «χαρακτήρα» στους πρώτους μήνες του 2024, δίνοντας συνέχεια στην αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων με τον πληθωρισμό τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο να υποχωρεί περαιτέρω στο 1,7% και στο 1,8%, αντίστοιχα. Την ίδια στιγμή, που ο ρυθμός ανάπτυξης ενισχύθηκε στο πρώτο τρίμηνο του 2024 (Μετρήσεις Όγκου), σε σταθερές τιμές στο 3,6%, σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2023, από 2,5% στο τελευταίο τρίμηνο του προηγούμενου έτους. Η αύξηση του ΑΕΠ στο πρώτο τρίμηνο του 2024 που ήταν η υψηλότερη από το 4ο τρίμηνο του 2022, σε ετήσια βάση, στηρίχθηκε στην εγχώρια ζήτηση ως αποτέλεσμα της ισχυρής ιδιωτικής κατανάλωσης λόγω της αύξησης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών και της ανθεκτικότητας που συνέχισε να παρουσιάζει η αγορά εργασίας. 

Σημαντική αποκλιμάκωση του πληθωρισμού
Στη μείωση του πληθωρισμού, εκτός από την πολιτική υψηλών επιτοκίων της ΕΚΤ, συνέβαλαν σημαντικά το μέτρο του μηδενικού συντελεστή ΦΠΑ σε ορισμένα προϊόντα πρώτης ανάγκης, η επιδότηση στο ΦΠΑ σε 11 συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων και ο μειωμένος, κατά 8,3 σεντ ανά λίτρο, φόρος κατανάλωσης στα καύσιμα (βενζίνη 95 και πετρέλαιο κίνησης) και κατά 6,3 σεντ στο πετρέλαιο θέρμανσης. Όσον αφορά την επιδότηση στο ΦΠΑ σε 11 συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων, για τις 9 κατηγορίες το ΦΠΑ επανήλθε στις 30 Απριλίου και για τις υπόλοιπες δύο κατηγορίες που αφορούν τα κρέατα και τα λαχανικά, το ΦΠΑ επανήλθε στις 31 Μαΐου.

Ως αποτέλεσμα των πιο πάνω ενεργειών, ήταν η περαιτέρω αποκλιμάκωση του πληθωρισμού τον Μάρτιο του 2024, παρουσιάζοντας τον χαμηλότερο ρυθμό ετήσιας αύξησης των τελευταίων σχεδόν τριών ετών, ύψους 1,2%.

Ωστόσο, η διατήρηση των τιμών πετρελαίου πέραν των 80 δολαρίων το βαρέλι που οδήγησε σε αύξηση των τιμών των πετρελαιοειδών είχε ως αποτέλεσμα να επιταχυνθεί εκ νέου τον Μάιο ο πληθωρισμός στην Κύπρο, αγγίζοντας το 2,7%, τον υψηλότερο ρυθμό των τελευταίων έξι μηνών. Μετά από μια ακόμα μικρή άνοδο τον Ιούλιο η πορεία του πληθωρισμού ήταν πτωτική και κατέληξε στο 1,46% τον Νοέμβριο.

Τα θετικά στοιχεία για την κυπριακή οικονομία συνέχισαν να έρχονται καθώς η Στατιστική Υπηρεσία ανακοίνωσε εντός Ιουνίου ότι πλησίασε τα €600 εκατομμύρια το πλεόνασμα της Γενικής Κυβέρνησης το πρώτο τρίμηνο του 2024, παρουσιάζοντας ποσοστιαία αύξηση 58% με τον ρυθμό αύξησης των εσόδων να υπερβαίνει τον ρυθμό αύξησης των δαπανών. Παράλληλα η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναβάθμισε στο 3%, από 2,8% που ανέμενε τον περασμένο Μάρτιο, τις προβλέψεις της για τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ το 2024.

Ενδεικτικό της εμπιστοσύνης των επενδυτών στην καλή πορεία που ακολούθησε το πρώτο εξάμηνο η κυπριακή οικονομία ήταν και το γεγονός ότι η ζήτηση για το κυπριακό 7ετές ομόλογο αξίας €1 δισεκατομμυρίου, που εξέδωσε η Κυπριακή Δημοκρατία εντός Ιουνίου, ανήλθε στο εκπληκτικό ποσό των €9,6 δισεκατομμυρίων.

Ακύρωση σύμβασης για το λιμάνι και τη μαρίνα Λάρνακας
Στα τέλη Μαΐου η Κυπριακή Κυβέρνηση ακύρωσε τη σύμβαση με την κοινοπραξία Kition Ocean Holdings για την ανάπλαση του λιμανιού και της μαρίνας της Λάρνακας, έργο προϋπολογισμού 1,2 δισ. ευρώ, λόγω της μη ανανέωσης εγγυητικής επιστολής ύψους 4,2 εκατ. ευρώ από την κοινοπραξία, παρά τις διαβεβαιώσεις της.

Το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε ότι η διαχείριση, λειτουργία και συντήρηση της μαρίνας και του λιμανιού Λάρνακας θα ανατεθεί σε ιδιώτες διαχειριστές για πενταετή περίοδο ή μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες για την ευρύτερη ανάπτυξή τους, χωρίς απαίτηση υλοποίησης έργων ανάπτυξης κατά την εν λόγω περίοδο.

Σημαντικές ενεργειακές εξελίξεις
Το 2024 χαρακτηρίστηκε από σημαντικές εξελίξεις και προκλήσεις στον τομέα της ενέργειας.

Η χρονιά σημαδεύτηκε από την ακύρωση της σύμβασης για το τερματικό παραλαβής υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Βασιλικό. Η κινεζική κοινοπραξία CMC διεκδικεί 200 εκατ. ευρώ επιπλέον αποζημιώσεων, ενώ το Διαιτητικό Δικαστήριο στο Λονδίνο εκκρεμεί να αποφασίσει για τις εγγυητικές επιστολές ύψους 69 εκατ. ευρώ.

Ωστόσο η Κυβέρνηση κατάφερε να φτάσει σε συμφωνία για την παραλαβή της πλωτής μονάδας «Προμηθέας» που ξεκίνησε τον ταξίδι του από την Σαγκάη τον Δεκέμβριο.

Το έργο του Great Sea Interconnector για ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου – Κρήτης σημείωσε πρόοδο ύστερα από έντονες συζητήσεις για τον τρόπο και το μερίδιο συμμετοχής της Κυπριακής Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα τον Ιούλιο παραδόθηκε η μελέτη κόστους-οφέλους από τον φορέα υλοποίησης, ενώ ανακοίνώθηκε στήριξη 125 εκατ. ευρώ για το έργο από τη ΡΑΕΚ για την περίοδο 2025-2029, από το σύστημα δημοπράτησης δικαιωμάτων ρύπων.

Όσον αφορά τις εξελίξεις στο πεδίο του φυσικού αερίου, η Κυπριακή Δημοκρατία και η Chevron συμφώνησαν να αναζητήσουν συναινετική λύση για την ανάπτυξη του κοιτάσματος «Αφροδίτη», με στόχο την αποφυγή καθυστερήσεων και τη μεγιστοποίηση των οφελών από το κοίτασμα.

Επιτυχής ήταν νέα γεώτρηση της ιταλικής ΕΝΙ στον στόχο «Κρόνος 2» στο βυθοτεμάχιο 6 της κυπριακής αποκλειστικής οικονομικής ζώνης. Το «Κρόνος 2» είναι η τέταρτη ανακάλυψη στο τεμάχιο 6, μετά το «Ζευς» με εκτιμώμενα αποθέματα 2 με 3 τρισ. κυβικά πόδια, το «Κρόνος 1» με εκτιμώμενη ποσότητα 2,5 tcf και το «Καλυψώ», το οποίο η εταιρεία είχε χαρακτηρίσει ως «υποσχόμενη ανακάλυψη» με χαρακτηριστικά του αιγυπτιακού κοιτάσματος «Ζορ».

Η χρονιά έκλεισε με προσδοκίες για το γεωτρητικό πρόγραμμα της ExxonMobil, το οποίο ξεκινά τον Ιανουάριο του 2025. Το γεωτρύπανο θα κινηθεί αρχικά προς τον στόχο «Ηλέκτρα» στο τεμάχιο 5 και αργότερα στον στόχο «Πήγασος» στο τεμάχιο 10. Οι γεωλογικές δομές στο «Ηλέκτρα» χαρακτηρίζονται αισιόδοξες, δημιουργώντας ελπίδες για αξιοποιήσιμα κοιτάσματα.

Εύρωστο τραπεζικό τοπίο
Ο τραπεζικός τομέα διατήρησε και ενίσχυσε σημαντικά την ευρωστία του κατά το 2024 εν μέρει και λόγω της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για αύξηση των δανειστικών επιτοκίων, ώστε να καταπολεμήσει τις υψηλές πληθωριστικές πιέσεις.

Τα βασικά τραπεζικά ιδρύματα κατέγραψαν σημαντικά κέρδη και υψηλή κεφαλαιοποίηση, πυροδοτώντας ωστόσο μια έντονη συζήτηση για ανάγκη μεγαλύτερης στήριξης της κυπριακής οικονομίας και της κοινωνίας.

Μια πρόταση νόμου του ΑΚΕΛ για φορολόγηση των υπερκερδών των τραπεζών καταψηφίστηκε οριακά από το Κοινοβούλιο, ωστόσο αύξησε τις πολιτικές πιέσεις προς τις τράπεζες ώστε να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες της κοινωνίας.

Προς το τέλος του έτους, και ακολουθώντας την πτωτική πορεία των επιτοκίων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) οι κυπριακές τράπεζες ανακοίνωσαν μειώσεις στα δανειστικά τους επιτόκια και στις χρεώσεις τους, ύστερα και από σύσκεψη υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Παράλληλα η ολοκλήρωση της δημόσιας πρότασης εξαγοράς της Ελληνικής Τράπεζας από την Eurobank Α.Ε, ήταν ακόμα μια σημαντική εξέλιξη για τον κυπριακό τραπεζικό τομέα το 2024.

Τον Μάρτιο του 2024 ο διορίστηκε στη θέση του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου ο Χριστόδουλος Πατσαλίδης, ο οποίος περί τα τέλη του έτους ανακοίνωσε ένα νέο οργανόγραμμα και θεσμικό πλαίσιο για την ΚΤΚ.  

Τουρισμός σε επίπεδα ρεκόρ
Σημαντική ήταν η χρονιά και για τον κυπριακό τουρισμό. Η Κύπρος κατέγραψε αύξηση 5,0% στις αφίξεις τουριστών Ιανουαρίου–Νοεμβρίου 2024, φτάνοντας τα €3,91 εκατομμύρια. Τα έσοδα από τον τουρισμό και οι αφίξεις ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες κατέγραψαν νέα ρεκόρ. 

Προς το τέλος του χρόνου υπογράφηκε συμφωνία με τη Hermes Airports για την κατασκευή της δεύτερης φάσης στα διεθνή αεροδρόμια της Κύπρου σε Λάρνακα και Πάφο και τη διευθέτηση διαφορών που αφορούν τη Συμφωνία Παραχώρησης των δυο αεροδρομίων.

Σημαντικές αναβαθμίσεις
Κατά το 2024 οι οίκοι αξιολόγησης και διεθνείς οργανισμοί εξέδωσαν επανειλημμένα θετικές αξιολογήσεις για την κυπριακή οικονομία, αναβαθμίζοντας την πιστοληπτική της ικανότητα και αναδεικνύοντας τη θετική προοπτική για τα επόμενα χρόνια. Αποκορύφωνα αποτέλεσε η αναβάθμιση της κυπριακής οικονομίας στη βαθμίδα Α από τους σημαντικότερους οίκους αξιολόγησης ύστερα από 13 χρόνια.

Την θετική πορεία που παρουσίασε η οικονομία στους πρώτους μήνες επιβεβαίωσε έκθεση της Κομισιόν στο τέλος του α΄ τριμήνου, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξάμηνου, η οποία διαπιστώνει ότι η οικονομία της Κύπρου βρίσκεται σε υγιή βάση ενώ αναμένεται ανάπτυξη και μείωση του πληθωρισμού. Θετικά μηνύματα για την πορεία της κυπριακής οικονομίας έστειλε εντός Απριλίου και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), λέγοντας ότι η Κύπρος θα πετύχει ακόμη πιο νωρίς το όριο του 60% όσον αφορά τον δείκτη δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ που προνοεί η Συνθήκη του Μάαστριχτ.

 Σε όλα αυτά τα θετικά στοιχεία των θεσμών, προστέθηκε, εντός Μαΐου, και η αναβάθμιση από τον οίκο αξιολόγησης Moody's Ratings, της προοπτικής της κυπριακής οικονομίας σε θετική από σταθερή, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για μελλοντική αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας από το Baa2.

Ο οίκος αξιολόγησης Fitch αναβάθμισε, εντός Ιουνίου, την μακροπρόθεσμη αξιολόγηση της Κύπρου, από «ΒΒΒ», σε «ΒΒΒ+», θέτοντας «θετικές» τις προοπτικές της κυπριακής οικονομίας, κάτι που έστελνε το μήνυμα για νέα αναβάθμιση στο μέλλον. Την κίνηση του Fitch ακολούθησε εντός του ίδιου μήνα και ο Standard and Poor's που  αναβάθμισε την αξιολόγηση της Κύπρου σε 'BBB+' από 'BBB' δίδοντας θετική προοπτική στην οικονομία.

Τον Οκτώβριο ο οίκος Scope Ratings αναβάθμισε τη μακροπρόθεσμη πιστοληπτική ικανότητα της Κύπρου σε «A-» από «BBB+», αποτελώντας τον πρώτο οίκο που αναγνώρισε επίπεδο Α για την Κύπρο.

 Στις 22 Οκτωβρίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναθεώρησε προς τα πάνω τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας, εκτιμώντας ρυθμό ανάπτυξης 3,3% για το 2024 και 3,1% για το 2025, έναντι προηγούμενων εκτιμήσεων.

Στις 7 Δεκεμβρίου, ο Fitch Ratings έγινε ο πρώτος αμερικανικός οίκος που τοποθέτησε την Κύπρο στο επίπεδο «A-» από «BBB+», θέτοντας σταθερές προοπτικές για την οικονομία

Λίγες μέρες αργότερα, στις 13 Δεκεμβρίου, ο S&P Global Ratings ακολούθησε με αντίστοιχη αναβάθμιση, επιβεβαιώνοντας τη σταθερότητα της κυπριακής οικονομίας και την εδραίωσή της μεταξύ των πλέον αξιόπιστων οικονομιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Εργασιακά: Θετικές εξελίξεις και αντιπαραθέσεις
Το 2024 αποτέλεσε χρονιά έντονης δραστηριότητας και προκλήσεων στον εργασιακό τομέα της Κύπρου, με θετικές εξελίξεις σε βασικούς δείκτες, αλλά και εντάσεις σε διάφορους κλάδους.

Τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνουν μια δυναμική πορεία της κυπριακής οικονομίας, με την ανεργία να μειώνεται σε ιστορικά χαμηλά 15ετίας. Η αύξηση κατά 30,4% στις κενές θέσεις εργασίας σε σύγκριση με το 2023 επιβεβαιώνει τις θετικές προοπτικές.

Η συμφωνία κυβέρνησης και συνδικαλιστικών οργανώσεων για γενικές αυξήσεις ύψους 1,5% στους μισθούς του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα αποτέλεσε σημαντική εξέλιξη. Οι αυξήσεις, που εγκρίθηκαν ύστερα από 15 χρόνια, ισχύουν από την 1η Οκτωβρίου 2024, με το συνολικό κόστος για το 2024-2025 να ανέρχεται σε €52,7 εκατομμύρια.

Το 2024 χαρακτηρίστηκε επίσης από έντονες απεργιακές κινητοποιήσεις όπως στη ξενοδοχειακή βιομηχανία, με ιδιαίτερη διάρκεια και ένταση στη βιομηχανία έτοιμου σκυροδέματος και από πλευράς κυβερνητικών ιατρών.