Ο ρόλος της συγκατάθεσης του ασθενούς στις αγωγές για ιατρική αμέλεια

Το δικαίωμα ενημέρωσης των ασθενών κατοχυρώνεται στη Σύμβαση του Οβίεδο, η οποία κυρώθηκε στο Κυπριακό νομικό σύστημα με τον περί της Σύμβασης για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ανθρώπου αναφορικά με την Εφαρμογή της Βιολογίας και Ιατρικής (Κυρωτικό) και Άλλες Συναφείς με την Εφαρμογή της Σύμβασης, Διατάξεις Νόμο του 2001 (Ν. 31(ΙΙΙ) 2001).

Επιπλέον, προστατεύεται ευθέως στον Περί της Κατοχύρωσης και της Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ασθενών Νόμο (Ν.1(Ι)2005). Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα νομοθετήματα, ιατρικές πράξεις διενεργούνται μόνο με την συγκεκριμένη, ελεύθερη και προϋφιστάμενη συγκατάθεση του ασθενούς, κατόπιν ολοκληρωμένης ιατρικής πληροφόρησης. Η έννοια της «ιατρικής πληροφόρησης» δυνάμει του άρθρου 12 του Ν. 1(Ι)2005 εμπερικλείει inter alia τους κινδύνους που ελλοχεύουν στα πλαίσια της ενδεδειγμένης θεραπείας.

Συνεπώς, η πλήρης, έγκαιρη και καταληπτή ενημέρωση του ασθενούς αναφορικά με τους πιθανούς κινδύνους της ενδεδειγμένης θεραπείας δημιουργεί έγκυρη συγκατάθεση και μόνον μία τέτοια συγκατάθεση μπορεί να άρει τον κατ’ αρχήν παράνομο χαρακτήρα της ιατρικής επέμβασης. Η μη εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσης του θεράποντος ιατρού παραβιάζει το δικαίωμα του προσώπου στην αυτοδιάθεση, ήτοι το δικαίωμα να έχει έλεγχο επί του σώματός του.

Ο ασθενής, ο οποίος καταχωρεί αγωγή εναντίον ενός ιατρού, βασιζόμενος στο άρθρο 51(1) του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, Κεφ. 148, αξιώνοντας αποζημιώσεις λόγω ιατρικής αμέλειας, με τον ισχυρισμό της παραβίασης της υποχρέωσης ενημέρωσης, η οποία δύναται να συνίσταται είτε σε παράλειψη ενημέρωσης είτε σε μη δέουσα ενημέρωση, απαιτείται να αποδείξει (α) την ύπαρξη υποχρέωσης ενημέρωσης, (β) την παραβίαση της υποχρέωσης και (γ) την ύπαρξη ζημιάς, προκληθείσας εξαιτίας της παράλειψης ή μη δέουσας ενημέρωσης (αιτιώδης συνάφεια).

Στην Αγγλική απόφαση Bolam (1957) αποφασίστηκε ότι ο ιατρός δεν κρίνεται αμελής εάν με την πρακτική που ακολουθήθηκε βρίσκεται σύμφωνη μία μερίδα υπεύθυνων εξειδικευμένων ιατρών, ανεξαρτήτως αν μία άλλη μερίδα διατηρεί αντίθετη γνώμη.

Αναφορικά με το θέμα της παραβίασης του καθήκοντος ενημέρωσης και η Κυπριακή νομολογία δέχεται ότι στην περίπτωση που οι πιθανότητες επέλευσης κινδύνου αξιολογούνται από τον ιατρό ως μηδαμινές, τότε ο ιατρός δεν υπέχει υποχρέωση αποκάλυψης των μηδαμινών κινδύνων. Η Αγγλική απόφαση Pearce (1999) δημιούργησε νέο κριτήριο, το οποίο επικεντρώνεται στην αυτονομία του ασθενούς. Σύμφωνα με το Αγγλικό Εφετείο, εφόσον υπάρχει ουσιώδης κίνδυνος, ένας λογικός ιατρός υποχρεούται να παρέχει ενημέρωση ως προς εκείνες τις πληροφορίες που ο μέσος λογικός ασθενής θα ήθελε να γνωρίζει και δυνατόν να επηρεάσουν την κρίση του, έτσι ώστε ο ίδιος ο ασθενής να αποφασίσει αυτόνομα κατά πόσο συγκατατίθεται ή όχι στην ενδεδειγμένη θεραπεία (βλέπε και τη μεταγενέστερη απόφαση Montgomery v. Lanarkshire Health Board (2015)).

Όσον αφορά την απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας μεταξύ του ζημιογόνου αποτελέσματος και της παράβασης του καθήκοντος ενημέρωσης, βασική αρχή είναι ότι ο ασθενής οφείλει να αποδείξει ότι δεν θα συγκατατίθετο στη θεραπεία εάν λάμβανε δέουσα ενημέρωση (Bolam).

Στην Αγγλική απόφαση Chester v. Affshar (2004), το κριτήριο αυτό διευρύνθηκε αφού έγινε δεκτός ο ισχυρισμός του Ενάγοντος για το ότι θα υπέβαλλε τον εαυτό του στην ιατρική πράξη ακόμα και αν τύγχανε δέουσας ενημέρωσης, εντούτοις, σε μεταγενέστερη ημερομηνία.

Στην Κυπριακή απόφαση Βαριάνου ν. Βορκά (2010) κρίθηκε ότι πληρείτο η προϋπόθεση της αιτιώδους συνάφειας, εφόσον το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η ασθενής δεν θα συγκατατίθετο στο να υποβληθεί σε κοσμητικής φύσεως επέμβαση, εάν είχε τεθεί εις γνώσιν της το ενδεχόμενο της πρόκλησης σοβαρής βλάβης στους κερατοειδείς χιτώνες και των δύο οφθαλμών της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η κρίση του Αγγλικού Δικαστηρίου στην απόφαση Diamond (2017), όπου ενώ ο Ενάγων ισχυρίστηκε ότι εάν ο ιατρός τον ενημέρωνε καταλλήλως δεν θα συγκατατίθετο στην θεραπεία, το Δικαστήριο έκρινε ότι η συγκεκριμένη θέση του ασθενούς στην προκείμενη περίπτωση αποτελούσε αποκύημα εκ των υστέρων σκέψεων του ασθενούς και απέρριψε τον ισχυρισμό.

Το Κυπριακό νομικό σύστημα αποδίδει πλέον την ανάλογη σπουδαιότητα στο δικαίωμα ενημέρωσης του ασθενούς, χωρίς όμως να καθιστά το έργο απόδειξης της παραβίασης του καθήκοντος αυτού του ιατρού, ένα εύκολο εγχείρημα για τον Ενάγοντα/Ασθενή στα πλαίσια μίας δικαστικής διαμάχης.

Και αυτό γιατί η απονομή δικαιοσύνης θα πρέπει να στοχεύει στον σεβασμό των δικαιωμάτων και των θεμιτών συμφερόντων των εκατέρωθεν πλευρών, ήτοι ασθενών και ιατρών. Εξ άλλου, παρά τις υπάρχουσες αντιπαραθέσεις των αντιμαχόμενων πλευρών, ασθενείς και ιατροί έχουν ως κοινό σκοπό τόσο την καταπολέμηση της ασθένειας, όσο και την παροχή βέλτιστου συστήματος υγείας.

Της Τατιάνας Κουρή, Δικηγόρος, George Z. Georgiou & Associates LLC