Η ικανότητα της διακυβέρνησης στην εποχή των ασύμμετρων απειλών

Η ικανότητα της διακυβέρνησης του νέου Προέδρου κ.Νίκου Χριστοδουλίδη δεν θα αξιολογηθεί μόνο από το ποσοστό υλοποίησης του Προεκλογικού Προγράμματος, την αποτελεσματικότητα των Υπουργών, τη σύσταση Γνωμοδοτικού Συμβουλίου για τους Διορισμούς Επιτροπών και Συμβουλίων και τη στήριξη της Βουλής κατά τη διαδικασία ψήφισης Νόμων.

Η επιτυχία μιας σύγχρονης διακυβέρνησης είναι απόλυτα συνυφασμένη με την αποτελεσματική ενσωμάτωση της αντι-ευθραστότητας ‘antifragility’: α)Σε όλα τα μέτρα, προγράμματα, έργα και πτυχές της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής και β)στο σχεδιασμό για την έγκαιρη προετοιμασία πρόληψης, αντιμετώπισης και αποκατάστασης προτού μια δυσμενής κατάσταση εξελιχθεί σε κρίση. Αυτό αποτελεί ένα από τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης της ποιότητας της δημόσιας διοίκησης και διακυβέρνησης μιας χώρας στην εποχή των εκθετικών αλλαγών και των ασύμμετρων απειλών.

Η ιδιότητα ‘antifragility’ –εφευρέθηκε από τον Νασίμ Ταλέμπ– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν απλώς αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.

Κάθε καταστροφή είναι ένα πολιτικό γεγονός

Δεν υπάρχει τίποτα ‘φυσικό’ σε μια καταστροφή. Η καταστροφή επέρχεται όταν ένα φυσικό φαινόμενο συναντά ένα ανθρώπινο πληθυσμό, ενώ το μέγεθός της εξαρτάται από τρεις παράγοντες: τις υποδομές που θα επιτρέψουν στους ανθρώπους να ανταπεξέλθουν στο φυσικό φαινόμενο, την πρόσβαση των ασθενέστερων στους μηχανισμούς διάσωσης και την ικανότητα τους να οικοδομήσουν τις περιοχές που επλήγησαν. Η χρήση του όρου ‘φυσική καταστροφή’ έχει ένα και μοναδικό στόχο: να συγκαλύψει τα πολιτικά χαρακτηριστικά των καταστροφών και τις ευθύνες του ανθρώπου γι’ αυτές π.χ. τα σχεδιαστικά λάθη. Κάθε καταστροφή είναι λοιπόν ένα πολιτικό γεγονός.

Μπροστά στον παγκόσμιο συστημικό κίνδυνο, τα συστήματα διακυβέρνησης πρέπει να εξελιχθούν γρήγορα και να αναγνωρίσουν ότι οι προκλήσεις για την οικονομία, το περιβάλλον και την ισότητα δεν μπορούν πλέον να διαχωριστούν. Οι συμβατικές προσεγγίσεις για τη διακυβέρνηση των κινδύνων τείνουν να βασίζονται σε γραμμικές ή καθιερωμένες σχέσεις αιτίου–αποτελέσματος. Αντίθετα, η διακυβέρνηση του συστημικού κινδύνου πρέπει να ακολουθεί μια πολυπαραμετρική προσέγγιση και να αναγνωρίζει σύνθετες αιτιώδεις δομές, δυναμικές εξελίξεις και αλυσιδωτές ή σύνθετες επιπτώσεις.

Η εφαρμογή παραδοσιακών στατικών εργαλείων και γραμμικών μοντέλων και η έμφαση στην αποδοτικότητα ‘efficiency’, τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) και τη βελτιστοποίηση ‘optimization’ χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και κρυμμένες ασυμμετρίες που μπορούν να τινάξουν το σύστημα στον αέρα. Η εικόνα μιας κυβέρνησης ή/ και μιας επιχείρησης μπορεί να καταρρεύσει εν ριπή οφθαλμού, ένα δυνατό brand μπορεί να οδηγηθεί στον αφανισμό. Ένας σεισμός (το 1999 στο Ιζμίτ) έφερε στην εξουσία τον Ερντογάν και ένας σεισμός (το 2023 στη νότια Τουρκία) φαίνεται θα τον ρίξει.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο:

1. Μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς –δημόσιες υπηρεσίες, οικισμούς και τοπικές κυβερνήσεις, επιχειρήσεις– να: α)Καινοτομήσουν κάτω από συνθήκες οξείας αβεβαιότητας και β)αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις πολύμορφες προκλήσεις, τις αλληλένδετες κρίσεις και τους ασύμμετρους κινδύνους που χαρακτηρίζουν τη νέα εκθετική εποχή.
2. Περιλαμβάνει συνολικά 77 στρατηγικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα, δημιουργικές τεχνικές, πλαίσια, μεθόδους και πρότυπα τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν ανάλογα, βοηθώντας τους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ώστε να είναι ανοικτοί σε ευνοϊκές ασυμμετρίες (εκθετικές ευκαιρίες) και κλειστοί σε δυσμενείς ασυμμετρίες (εκρηκτικά ρίσκα / κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε θετικές ασυμμετρίες μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease the exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής. Μέσα από την εφαρμογή της διττής αυτής στρατηγικής επιτυγχάνεται η μετάβαση από το εύθραυστο ‘fragile’ στο αντι-εύθραυστο ‘antifragile’.

Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός των συστημικών σφαλμάτων και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων ώστε να μπορέσουμε στο μέλλον να αποφύγουμε καταστροφές όπως η σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη.

Έννοιες όπως μεταρρύθμιση και διατηρήσιμη ανάπτυξη είναι άδειες και χωρίς νόημα εάν δεν λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’. Η συνεχιζόμενη εφαρμογή παραδοσιακών στατικών εργαλείων και γραμμικών μοντέλων θέτει σε κίνδυνο όχι μόνο την επίτευξη του πλαισίου Sendai για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών, αλλά και την πρόοδο προς τη συμφωνία του Παρισιού και τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που καθορίζουν την ατζέντα 2030.

Το ευέλικτο πολυεργαλείο το οποίο παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς, επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη με τη βοήθεια ενός πρακτικού Εγχειριδίου που έχω ετοιμάσει. Το εν λόγω Εγχειρίδιο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων ένα Πρότυπο Εργαστήριο για την: α)Ανάπτυξη της μη γραμμικής σκέψης και την ενίσχυση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και β)εκπαίδευση των στελεχών στην εφαρμογή του νέου επιχειρηματικού μοντέλου το οποίο λαμβάνει υπόψη την ευθραυστότητα, τις μη γραμμικότητες, τις ασυμμετρίες και τις εκθετικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν τη νέα εποχή.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας