Πώς απειλείται και πώς μπορεί να προστατευτεί η Δημοκρατία;

Με αφορμή την πρόσφατη εκδήλωση του «Ιδρύματος Μελέτης της Δημοκρατίας Ανδρέας Αρμεύτης» και της Παγκύπριας Οργάνωσης Συγγενών Πεσόντων Αντιστασιακών, με θέμα «Δημοκρατία στην Ευρώπη – απειλές και αντιστάσεις»

Η ομαλή εναλλαγή Προέδρων και κυβερνήσεων στην Κύπρο, συχνά δημιουργούν την εσφαλμένη εντύπωση ότι η δημοκρατία είναι αδιαμφησβήτητη πραγματικότητα σε όλο τον κόσμο. Συμβαίνει όμως πράγματι αυτό; Η πρόσφατη  εκδήλωση του «Ιδρύματος Μελέτης της Δημοκρατίας Ανδρέας Αρμεύτης» και της Παγκύπριας Οργάνωσης Συγγενών Πεσόντων Αντιστασιακών, που πραγματοποιήθηκε πριν τις εκλογές, βοήθησε τους δεκάδες συμμετέχοντες να τοποθετήσου το ζήτημα σε πιο σωστές βάσεις. Μπορεί το θέμα της εκδήλωσης να διέφερε σημαντικά από τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις, αυτό όμως το ενδιαφέρον ήταν έντονο.

Δεν θα μπορούσε άλλωστε να συμβεί διαφορετικά, από τη στιγμή που το ζήτημα της Δημοκρατίας και της εφαρμογής της σε διεθνές επίπεδο είναι πάντα επίκαιρο. Πριν από λίγες εβδομάδες εξάλλου, είδαμε τη δεύτερη πράξη του έργου που ξεκίνησε με την εισβολή των οπαδών του Τράμπ στο Καπιτώλιο το 2021, με τους οπαδούς του Μπολσονάρο στη Βραζιλία να εισβάλλουν σε κρατικά κτήρια, μη αποδεχόμενοι το αποτέλεσμα των εκλογών. Τα φαινόμενα αυτά, αν και όχι πρωτόγνωρα, αντανακλούν αντιλήψεις που δεν σέβονται τους δημοκρατικούς θεσμούς και την ομαλή εναλλαγή προσώπων και κομμάτων στην εξουσία.

Οι δύο αυτές στιγμές αποτελούν μερικά από τα μελανότερα σημεία της σύγχρονης ιστορίας μας, επιβεβαιώνοντας ότι τα κεκτημένα των σύγχρονων δημοκρατιών δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένα. Μπορεί οι τελευταίες δεκαετίες πολιτικής σταθερότητας στη δυτική Ευρώπη να γεννούν αισθήματα ασφάλειας για τη λειτουργία των θεσμών στη μεγάλη πολιτική μας οικογένεια, ωστόσο οι απειλές παραμένουν και αναπόφευκτα θα διογκώνονται όσο καλλιεργούνται σε εύφορο έδαφος.

Ακριβώς σε αυτό το θέμα εστίασε η συζήτηση, με το αποτέλεσμα να είναι άκρως ενδιαφέρον. Φταίει ο λαϊκίστικός πολιτικός λόγος, τα φαινόμενα διαφθοράς όπως αυτά που είδαμε πρόσφατα στην Ευρώπη με το Qatar Gate, ή μήπως πρόκειται για μία ευρύτερη κρίση εκπροσώπησης;

Η διαφθορά και η δημιουργία του αισθήματος ότι τμήματα των κοινωνιών δεν εκπροσωπούνται πολιτικά, ή / και αποκλείονται από πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, αποτελούν τους λόγους ανάπτυξης αντιλήψεων που αντιμάχονται τη Δημοκρατία. Ο λαϊκισμός, για παράδειγμα, που στοχεύει στο θυμικό παρά στη λογική του κοινού, φροντίζει να εξυπηρετεί ρητορικά πολλαπλά ακροατήρια με συχνά αντικρουόμενες θέσεις. Η κυριαρχία όμως του λαϊκίστικου λόγου, παρά τα πρόσκαιρα οφέλη για αυτόν, ή αυτούς που τον εκφέρουν, μακροπρόθεσμα πλήττει το σύνολο του πολιτικού κόσμου, καθιστώντας τον αναξιόπιστο. Κατ’ ανάλογο τρόπο πλήττεται η αξιοπιστία προσώπων και κομμάτων από τα φαινόμενα διαφθοράς, που έρχονται στο φως της δημοσιότητας. Ορισμένες μάλιστα φορές ο αντίκτυπος των αποκαλύψεων είναι τόσο μεγάλος, που δεν επιτρέπει στις κοινωνίες να συνειδητοποιήσουν ότι η Δημοκρατία και οι θεσμοί της οδηγούν στην αποκάλυψη των σκανδάλων και όχι στη δημιουργία τους.

Το πρόσφατο παράδειγμα του Ευρωκοινοβουλίου εξάλλου είναι δηλωτικό του πως η λειτουργία ανεξάρτητων θεσμών, εν προκειμένω της Δικαιοσύνης, που υπάρχει μόνο στα δημοκρατικά καθεστώτα υπερασπίζεται το δημόσιο συμφέρον έναντι όσων εκλεγμένων στοχεύουν στον προσωπικό πλουτισμό. Εξίσου σημαντική είναι η συνεισφορά της ελευθεροτυπίας, η οποία και πάλι είναι σύμφυτη με τη Δημοκρατία και η οποία μπορεί να αποκαλύψει σκάνδαλα πολιτικών προσώπων, όπως δυστυχώς διαπιστώσαμε από πρώτο χέρι ως Κύπριοι.

Το πλέον παραγωγικό σκέλος της συζήτησης, αφορούσε τους τρόπους θωράκισης της Δημοκρατίας και των θεσμών της, αλλά και τη σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ ενός γνήσια λαϊκού λόγου και του λαϊκισμού. Η συμπερίληψη των αιτημάτων των πιο αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων και η μετεξέλιξή τους σε πολιτικό πρόγραμμα, καμία σχέση δεν έχει με τον λαϊκισμό. Αντίθετα αποτελεί αναγκαίο μέσο για την εκπροσώπηση του συνόλου της κοινωνίας σε πολιτικό επίπεδο. Εκείνο που αποτέλεσε κοινή συνισταμένη, ήταν η ανάγκη κυριαρχίας του εποικοδομητικού λόγου από το πολιτικό προσωπικό και το εκλογικό σώμα. Αν μπορούμε επομένως να διακρίνουμε ένα όπλο για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, αυτό είναι η Παιδεία και κατ’ επέκταση ο ορθολογισμός σε όλα τα επίπεδα.

*Αρχιτέκτονας, μέλος της Πρωτοβουλίας «Για τη Λεμεσό», πρόεδρος του Ιδρύματος Μελέτης της Δημοκρατίας «Ανδρέας Αρμεύτης»