«Ήπιες» δεξιότητες: Από την τριτοβάθμια εκπαίδευση στον επαγγελματικό κόσμο

Για την εκπαίδευση ήπιων δεξιοτήτων και τη θέση που έχουν αυτές στον επαγγελματικό κόσμο και τη βιομηχανία, μιλά η καθηγήτρια Γεωργία Παναγιώτου, του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Η κ. Παναγιώτου, σε συνέντευξή της εξηγεί τη δουλειά της ομάδας της και ποια η αξία των «ήπιων» δεξιοτήτων, τόσο για την προσωπική όσο και για την επαγγελματική επιτυχία. Ένα από τα καίρια ζητήματα που θίγει είναι αυτό της ψυχικής υγείας και πώς οι ήπιες δεξιότητες έχουν συνδεθεί με την υγεία και την ευεξία των ανθρώπων.

Αναφέρεται επίσης και στο έργο “LEVEL UP” υλοποιήθηκε υπό τον συντονισμό του Πανεπιστημίου Κύπρου, από μια κοινοπραξία Πανεπιστημίων από τέσσερεις χώρες της Ε.Ε. και μιας εταιρείας αναδυόμενων τεχνολογιών.

Ακολουθεί η συνέντευξη της καθηγήτριας Γ. Παναγιώτου

Ποιες θεωρούνται «ήπιες» δεξιότητες και ποια η αξία τους για την προσωπική και επαγγελματική επιτυχία;

Ο όρος «ήπιες δεξιότητες» αναφέρεται σε μια σειρά από δεξιότητες που σχετίζονται με την “αυτο-διαχείριση”, δηλαδή την ικανότητα του ατόμου να οργανώνει και να χειρίζεται αποτελεσματικά τις διάφορες απόψεις της ζωής του, με τρόπο που να εξυπηρετεί τους στόχους και τις προσωπικές του αξίες, αλλά και να συνάδει με την ανάγκη συνεισφοράς προς το κοινωνικό σύνολο.

Περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος από δεξιότητες όπως τη διαχείριση συναισθημάτων, την οργάνωση και διαχείριση του χρόνου, την επίλυση προβλημάτων και την αποτελεσματική κοινωνική διάδραση.

Συνήθως ονομάζονται και «οριζόντιες ή εγκάρσιες» δεξιότητες, επειδή είναι χρήσιμες διατομεακά, σε αντιπαραβολή με ακαδημαϊκές ή τεχνικές δεξιότητες που αφορούν συγκεκριμένους τομείς ή επαγγέλματα.

Οι «ήπιες» δεξιότητες ήταν διαχρονικά αναγκαίες, αλλά είναι ίσως πιο απαραίτητες στον 21ο αιώνα λόγω της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους διάφορους τομείς της ζωής, των πολλαπλών ρόλων που οι πολίτες του σήμερα υποχρεωτικά αναλαμβάνουν, καθώς και της αναγνώρισης της ανάγκης για προσωπική ανάπτυξη και ευημερία, σε ένα πλαίσιο αυξανόμενων απαιτήσεων.

Αν πάρουμε ως παράδειγμα τη δεξιότητα της κοινωνικής διάδρασης, ένα άτομο που μπορεί να επικοινωνεί αποτελεσματικά και να συνεργάζεται με άλλους, θα είναι πιο αποτελεσματικό στον εργασιακό του ρόλο.

Παράλληλα, χρησιμοποιώντας αντίστοιχες δεξιότητες στη προσωπική του ζωή, θα ενισχύσει την ποιότητα των οικείων του σχέσεων και κατ’ επέκταση θα προάγει την προσωπική του ευημερία.

Ειδικότερα μετά την πανδημική κρίση, έχει αναδειχθεί η σημασία της ψυχικής υγείας. Με ποιον τρόπο οι ήπιες δεξιότητες συνδέονται με την υγεία και την ευεξία των ανθρώπων;

Όντως ισχύει ότι μετά την πανδημία, υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις ήπιες δεξιότητες που συνδέονται άμεσα με την ψυχική ανθεκτικότητα, την ψυχική υγεία και την ευεξία, ως μέσο προετοιμασίας για πιθανές επόμενες κρίσεις.

Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η ρύθμιση συναισθημάτων, η οποία αφορά την υγιή διαχείριση συναισθημάτων τόσο αυτών που έχουν αρνητική, όσο κι εκείνων που έχουν θετική χροιά.

Αν και κάποιοι άνθρωποι είναι έμφυτα καλύτεροι στο να αναγνωρίζουν, να αποδέχονται ή και να αξιοποιούν τα συναισθήματά τους ως πηγή πληροφόρησης για τις δικές τους ανάγκες, αυτή η δεξιότητα μπορεί να καλλιεργηθεί αναπτύσσοντας πτυχές όπως η γνωσιολογική αντίληψη των συναισθημάτων (π.χ. η κατάρριψη μύθων γύρω από το τι είναι τα συναισθήματα και ποια η χρησιμότητά τους), η ικανότητα αυτο-παρατήρησης και αυτεπίγνωσης των συναισθηματικών αντιδράσεων σε διάφορες καταστάσεις, καθώς και η πρακτική διαχείρισή τους με έναν τρόπο που θα είναι εποικοδομητικός, βάσει των περιστάσεων.

Με διαχείριση δεν εννοούμε φυσικά ότι τα “άσχημα” συναισθήματα πρέπει να εκδιώκονται από τη συνείδηση. Αντίθετα, προσαρμοστική διαχείριση των συναισθημάτων μπορεί να σημαίνει αποδοχή όλων των συναισθημάτων και διαλογισμός ως προς την πηγή και τη σημασία, αλλά και αξιοποίησή τους ως πηγή γνώσης για τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο γύρω μας.

Μια ακόμα δεξιότητα, η οποία συνδέεται με το πιο πάνω και η σημασία της οποίας έχει αναδυθεί το τελευταίο διάστημα, είναι αυτή της ευελιξίας, δηλαδή όχι μόνο της κατάκτησης ενός εύρους δεξιοτήτων, αλλά και της στοχευμένης αξιοποίησής τους ευέλικτα, με βάση τις ανάγκες μιας συγκεκριμένης περίστασης.

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, το να διαχειρίζεται κάποιος τον χρόνο του στη βάση ενός αυστηρού προγράμματος είναι σημαντική δεξιότητα, αλλά αν προκύψει μια σημαντική επαγγελματική ευκαιρία που απαιτεί να διακόψει κάποιος το πρόγραμμά του, είναι σημαντικό να υπάρχει αυτή η ευελιξία, για να μην οδηγηθούμε στην απώλεια της ευκαιρίας αυτής.

Ποιος ο ρόλος των ήπιων δεξιοτήτων στην επαγγελματική σταδιοδρομία;

Η έναρξη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής για τις νέες και τους νέους, μέσα από το οποίο μαθαίνουν να λειτουργούν ως ανεξάρτητοι ενήλικες. Αυτό μπορεί να είναι μια συναρπαστική εμπειρία, αλλά παράλληλα και μια μεγάλη πρόκληση.

Κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας, τα άτομα έρχονται αντιμέτωπα με συνεχείς αλλαγές και προκλήσεις όπως οι διαφορετικές προσδοκίες και ρόλοι, η λήψη ανεξάρτητων αποφάσεων και η δημιουργία και διατήρηση σχέσεων διαφορετικής φύσεως από τις φιλικές σχέσεις της εφηβείας.

Μια ενότητα ήπιων δεξιοτήτων που συνδέεται με την καλύτερη προσαρμογή σε αυτές τις νέες συνθήκες, είναι οι κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες που έχουμε αναφέρει προηγουμένως.

Συγκεκριμένα, σύγχρονα ερευνητικά αποτελέσματα συνδέουν από τη μια τα ελλείμματα στις κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες με μειωμένη απόδοση και προσαρμογή τόσο σε ακαδημαϊκό, όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο, ενώ από την άλλη η κοινωνικο-συναισθηματική προσαρμογή είναι συνδεδεμένη με μια πιο ισορροπημένη και αποτελεσματική επαγγελματική πορεία.

Παραδείγματα αυτών των δεξιοτήτων είναι η ικανότητα δημιουργίας και συντήρησης σχέσεων, η διεκδικητικότητα και η αποτελεσματική επικοινωνία.

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην κατάρτιση των νέων αλλά και στην πολύπλευρη ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους. Με ποιους τρόπους θεωρείτε ότι τα Πανεπιστήμια μπορούν να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση;

Τα πανεπιστήμια μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην πολύπλευρη ανάπτυξη των νέων και στην κατάρτισή τους, πέραν της απόκτησης θεωρητικών γνώσεων σε συγκεκριμένους τομείς.

Το πρώτο σημείο που θα υπογράμμιζα είναι η παροχή ενός ευρέος φάσματος μαθησιακών εμπειριών μέσα από μια ποικιλία μεθόδων και προσεγγίσεων, οι οποίες επεκτείνονται από τα ήδη προσφερόμενα μαθήματα σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες. όπως η εμπλοκή σε ομίλους/εξωακαδημαϊκές δραστηριότητες, ο εθελοντισμός και η ενεργός πολιτότητα, η πρακτική άσκηση και οι τοποθετήσεις.

Τέτοιου είδους εμπειρίες μπορούν να αποτελέσουν εξαιρετικές ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης δεξιοτήτων μέσα σε ένα πραγματικό περιβάλλον εργασίας και με την ενεργή εμπλοκή φορέων εκτός του ακαδημαϊκού πλαισίου (π.χ. εργοδοτικός τομέας, κοινωνία των πολιτών).

Παράλληλα, θεωρώ ότι τα πανεπιστήμια μπορούν να ενισχύσουν αυτή την προσπάθεια και μέσα από τη τυπική/παραδοσιακή διαδικασία μάθησης, με άλλα λόγια τα υφιστάμενα προγράμματα σπουδών. Η ενσωμάτωση βιωματικών μεθοδολογιών (π.χ. πρακτικές ομαδικές εργασίες/ projects) στα μαθήματα που προσφέρονται, η ενσυνείδητη στόχευση στην ανάπτυξη ήπιων δεξιοτήτων στον βαθμό που επιτρέπει το κάθε μάθημα ή μέσω εξειδικευμένων εργαστηρίων δεξιοτήτων, καθώς και η προαγωγή της κριτικής σκέψης, αποτελούν κάποια παραδείγματα καλών πρακτικών.

Τέλος, ένα επίσης σημαντικό σημείο, αφορά τη διαρκή παροχή εξατομικευμένης καθοδήγησης και στήριξης, όπως ο μεντορισμός, ή την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών ή υπηρεσιών προαγωγής ψυχικής υγείας. Το συγκεκριμένο σημείο, ενδεχομένως να αποτελεί και τη μεγαλύτερη πρόκληση, κυρίως λόγω έλλειψης επαρκών πόρων.

Μια ερώτηση για το έργο “LEVEL UP” (φιλοσοφία, στοχεύσεις, αποτελέσματα). Ποια θεωρείτε ότι είναι τα κύρια αποτελέσματα αυτού του Έργου;

Ευχαριστώ για την ερώτηση! Το έργο “LEVEL UP” υλοποιήθηκε υπό τον συντονισμό του Πανεπιστημίου Κύπρου, από μια κοινοπραξία Πανεπιστημίων από τέσσερεις χώρες της Ε.Ε. (Κύπρος – Πανεπιστήμιο Κύπρου, Ολλανδία- Vrije Universiteit Amsterdam, Ισπανία- Universidad de Jaén και Ελλάδα-Πανεπιστήμιο Κρήτης) και μιας εταιρείας αναδυόμενων τεχνολογιών (Κύπρος-Silversky3D Technologies). Χρηματοδότης του έργου ήταν το πρόγραμμα Erasmus+, Βασική Δράση 2, Στρατηγικές Συμπράξεις στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (Εθνική Υπηρεσία: ΙΔΕΠ Διά Βίου Μάθησης).

Κύριοι πυλώνες δράσης του έργου ήταν α) η ενίσχυση της ενημερότητας των εμπλεκόμενων φορέων για τις εγκάρσιες δεξιότητες των φοιτητών/τριών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, β) η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού και εργαλείων για την κατάρτιση εγκάρσιων δεξιοτήτων και γ) η δημιουργία ενός προτεινόμενου πλαισίου ανάπτυξης, μέσα από μια κλιμακωτή προσέγγιση στην ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων.

Πέραν των παραδοτέων του έργου, ένα σημαντικό σημείο που αξίζει αναφοράς είναι αυτό της μεθοδολογίας που ακολουθήσαμε. Συγκεκριμένα, η υλοποίηση των δραστηριοτήτων του έργου βασίστηκε σε έναν συνδυασμό αξιοποίησης της υφιστάμενης επιστημονικής βιβλιογραφίας μαζί με μια συμμετοχική προσέγγιση, κατά την οποία εκπρόσωποι από εμπλεκόμενους φορείς συμμετείχαν ενεργά στην παραγωγή τοπικής προσανατολισμένης γνώσης και στη συν-δημιουργία του υλικού.

Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου, πέραν των 1.000 εκπροσώπων από φορείς (ακαδημαϊκό προσωπικό, διοικητικό προσωπικό πανεπιστημίου, φοιτητές/ριες, εκπρόσωποι του εργοδοτικού τομέα, εκπρόσωποι από δημόσιους οργανισμούς) είχαν την ευκαιρία να εμπλακούν ενεργά σε δράσεις του έργου, όπως διαβουλεύσεις, πιλοτικές δοκιμές του νέου υλικού και στον συν-σχεδιασμό του προτεινόμενου πλαισίου εκπαίδευσης.

Περισσότερες πληροφορίες, όπως και τα τελικά παραδοτέα του έργου είναι διαθέσιμα μέσω της ιστοσελίδας του έργου https://level-up-project.eu/.

Πρόσφατα είχατε διοργανώσει στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Ημερίδα για την ανάπτυξη ήπιων δεξιοτήτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, κατά την οποία διοργανώθηκαν πρακτικά εργαστήρια προσομοίωσης δεξιοτήτων ζωής. Πείτε μας περισσότερα για αυτή την καινοτόμα ιδέα.

Τα συγκεκριμένα εργαστήρια αποτελούν μια μικρογραφία της δουλειάς που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του έργου “LEVEL UP”. Κύριος σκοπός ήταν η παρουσίαση της ανάπτυξης ευέλικτου εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί αυτόνομα ή να ενσωματωθεί ως μέρος υφιστάμενων μαθήματων ελεύθερης επιλογής/εργαστηρίων, που προσφέρονται από τμήματα (π.χ. τμήμα Ψυχολογίας) ή φορείς του πανεπιστημίου όπως το Κέντρο Ψυχικής Υγείας του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Με αυτό τον τρόπο, ένα μεγαλύτερο μέρος της φοιτητικής κοινότητας έχει την ευκαιρία μέσα από τυπικές ακαδημαϊκές εμπειρίες να εκτεθεί σε έννοιες που αφορούν τις ήπιες δεξιότητες, την απασχολησιμότητα και την προσωπική ανάπτυξη και ευημερία. Παράλληλα, τα υφιστάμενα ακαδημαϊκά μαθήματα, ενισχύονται με δραστηριότητες που συνδέονται με την καθημερινότητα και ενισχύουν τις μεταφερόμενες δεξιότητες, κάνοντάς τα πιο ουσιαστικά και χρήσιμα για τους/τις φοιτητές/ριες.

Η μεθοδολογία που ακολουθείται έχει ως επίκεντρο τον/την φοιτητή/ρια και αποσκοπεί στο να ενδυναμώσει πρωτίστως την αυτογνωσία τους, όπως και την ενεργητική μάθηση, μέσω του σχεδιασμού της μαθησιακής τους πορείας για προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη.

Τα πιλοτικά δεδομένα εφαρμογής έχουν δώσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα ως προς τον βαθμό αποδοχής και χρησιμότητας του υλικού. Στην παρούσα φάση η ερευνητική ομάδα εργάζεται ως προς την περαιτέρω τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής μεθοδολογίας, όπως και της προσαρμογής της με τρόπο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ευρύτερης φοιτητικής κοινότητας, χωρίς αποκλεισμούς.