ESG: Ο κεντρικός ρόλος των τραπεζών στη μεγάλη εκστρατεία της πράσινης μετάβασης

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως προτεραιότητες τη μετάβαση σε βιώσιμη οικονομία καθώς και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, υιοθετώντας συγκεκριμένα νομοθετικά και ρυθμιστικά μέτρα που επηρεάζουν όλους τους τομείς της οικονομίας. 

Το ύψος των ποσών που χρειάζεται να επενδυθούν για την επίτευξη των στόχων της πράσινης μετάβασης την καθιστούν ως τη μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας και αναπόφευκτα επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον χρηματοοικονομικό τομέα, ο οποίος καλείται να διοχετεύσει τη χρηματοδότηση αυτή. 

Συνεπώς, το τρίπτυχο που έγινε γνωστό με το ακρωνύμιο ESG (Environmental, social and governance) την τελευταία διετία καθορίζει το τραπεζικό περιβάλλον του σήμερα αλλά κυρίως του αύριο, τόσο σε σχέση με τον τρόπο δανειοδότησης, όσο και σχετικά με τη λειτουργία των ίδιων των τραπεζών ως επιχειρήσεις στο νέο περιβάλλον.

Πιο κάτω επιχειρούμε να παρουσιάσουμε τις κυριότερες ενέργειες στις οποίες έχουν προβεί οι κυπριακές τράπεζες για θέματα Περιβαλλοντικής, Κοινωνικής και Εταιρικής Διακυβέρνησης (ESG).

1. Ενσωμάτωση των κριτηρίων ESG στο πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων

Η κλιματική αλλαγή αλλά και η μετάβαση στην πράσινη οικονομία αποτελούν παράγοντες κινδύνου για τις τράπεζες και αλληλεπιδρούν με άλλες πηγές κινδύνων όπως ο πιστωτικός κίνδυνος, ο κίνδυνος αγοράς, ο λειτουργικός κίνδυνος κ.α. Αναγνωρίζοντάς το η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ζητά από τις τράπεζες όπως ενσωματώσουν τους κλιματικούς κινδύνους στο πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων τους.

Για τον λόγο αυτό η ΕΚΤ ζήτησε από τις τράπεζες το 2021 να υποβάλουν το πλάνο υλοποίησης τους στο πλαίσιο της διαχείρισης κλιματικών και περιβαλλοντικών κινδύνων, ώστε να αξιολογήσουν τον βαθμό ετοιμότητας τους στον εντοπισμό, μέτρηση και διαχείριση των περιβαλλοντικών κινδύνων καθώς και τους τομείς όπου χρειάζονται βελτίωση. Το ίδιο ζήτησε και η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ) για τις μικρότερες τράπεζες (less significant institutions). 

Το 2022 η ΕΚΤ ζήτησε από τις τράπεζες να προβούν σε άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων σε σχέση με τους κλιματικούς κινδύνους. Η άσκηση αυτή έγινε για να εντοπιστούν αδυναμίες και βέλτιστες πρακτικές με βάση τις οποίες η ΕΚΤ θα δώσει κατευθύνσεις προς τις τράπεζες για τη μετάβαση προς την πράσινη οικονομία.

2. Δανειακά προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον

Οι τράπεζες διαθέτουν δανειακά προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον, που στοχεύουν δηλαδή στο να  βοηθήσουν τους πελάτες τους να εξοικονομήσουν ενέργεια ή να μειώσουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμά τους. Για παράδειγμα, προσφέρουν δάνεια για αγορά ηλεκτρικού / υβριδικού αυτοκινήτου, δάνειο για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και δάνεια για ενεργειακή αναβάθμιση κατοικίας και επιχείρησης.   Κατά τα τελευταία πέντε χρόνια, ο τραπεζικός τομέας στην Κύπρο δάνεισε πέραν των 200 εκατ. ευρώ σε φυσικά και νομικά πρόσωπα για σκοπούς ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων, αγορά αυτοκινήτων με χαμηλή ή και μηδενική εκπομπή ρύπων, τοποθέτηση φωτοβολταϊκών και για χρηματοδότηση επενδύσεων σε έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Πέραν των πράσινων προϊόντων που διαθέτουν, οι τράπεζες συνεργάζονται με τις αρμόδιες κυβερνητικές υπηρεσίες σε σχέση με τις χορηγίες που δίνονται για πράσινη μετάβαση μέσω του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ). Το ΣΑΑ αποτελείται από ποσό ύψους €1.2 δισ. από τον μηχανισμό της ΕΕ προς την Κύπρο και ένα μεγάλο μέρος του δίνεται μέσω χορηγιών σε νοικοκυριά και εταιρείες για να χρηματοδοτήσει την πράσινη μετάβαση.

Οι τράπεζες συνεργάστηκαν με το Υπουργείο Οικονομικών για τον σχεδιασμό και στόχευση των σχεδίων χορηγιών προς τα νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα, οι τράπεζες προωθούν στους πελάτες τους τα σχέδια χορηγιών και παρέχουν συμπληρωματικό δανεισμό προς τους δικαιούχους χορηγιών ώστε να συμβάλουν στην αξιοποίηση όσο το δυνατό περισσότερων κονδυλίων του ΣΑΑ.

3. Ενσωμάτωση του Κανονισμού SFDR για τις τράπεζες που παρέχουν επενδυτικές υπηρεσίες

Με βάση τον Κανονισμό περί γνωστοποιήσεων αειφορίας στον τομέα των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (Sustainable Finance Disclosure Regulation - SFDR) οι τράπεζες που παρέχουν επενδυτικές υπηρεσίες (καθώς και άλλοι χρηματοοικονομικοί σύμβουλοι) από τον Μάρτη του 2021 οφείλουν να παρέχουν μεγαλύτερη διαφάνεια στους επενδυτές σχετικά με τη βιωσιμότητα των χρηματοοικονομικών προϊόντων που προσφέρουν.

Ο στόχος του Κανονισμού είναι να κατευθυνθούν ιδιωτικά κεφάλαια προς βιώσιμες επενδύσεις. Για να γίνει αυτό, ο Κανονισμός υποχρεώνει τους χρηματοοικονομικούς συμβούλους να δίνουν στους επενδυτές τις απαραίτητες πληροφορίες για θέματα κινδύνων ESG σχετικά με τα επενδυτικά προϊόντα που προτείνουν ώστε να μπορούν οι επενδυτές να προβούν σε επιλογές σύμφωνα με τους στόχους βιωσιμότητάς τους.  Επιπρόσθετα, οι χρηματοοικονομικοί σύμβουλοι πρέπει να ενημερώνουν τους επενδυτές για το πως ενσωματώνουν τους κινδύνους βιωσιμότητας στην λήψη αποφάσεων.

4. Δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης

Ένα κομμάτι της στρατηγικής ESG των τραπεζών αφορά τις δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης που αναπτύσσουν οι τράπεζες για στήριξη του κοινωνικού συνόλου. Μέσω των προγραμμάτων κοινωνικής προσφοράς τους, οι τράπεζες στηρίζουν ευπαθείς ομάδες, αναλαμβάνουν πολιτιστικές και περιβαλλοντικές δράσεις και ενισχύουν την εκπαίδευση και την καινοτομία.

Επιπρόσθετα, οι τράπεζες χρησιμοποιούν το προσωπικό και την τεχνογνωσία τους για τη δημιουργία και υποστήριξη δικτύου εθελοντών και συνδράμουν με χορηγίες και εθελοντικές δράσεις στο έργο κοινωφελών οργανισμών όπως τον Κυπριακό Ερυθρό Σταυρό, το ίδρυμα «Ένα όνειρο μια ευχή», το Καραϊσκάκειο Ίδρυμα και άλλους.

Μεταξύ 2016 και 2020 οι τράπεζες μέλη του Συνδέσμου δαπάνησαν άνω των €25 εκ. σε δραστηριότητες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, στηρίζοντας την κοινωνία, την παιδεία, την υγεία, τον αθλητισμό, τον πολιτισμό και το περιβάλλον.

5. Σχέδια δράσης για διαχείριση ενέργειας και περιβαλλοντικού αποτυπώματος της τράπεζας

Οι τράπεζες προβαίνουν σε ενέργειες για μείωση του ανθρακικού τους αποτυπώματος και για υιοθέτηση περιβαλλοντικά υπεύθυνων συμπεριφορών. 

Ως πρώτο βήμα, τράπεζες ξεκίνησαν να μετρούν το αποτύπωμα άνθρακα σε σχέση με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τις εσωτερικές δραστηριότητές τους, θέτουν στόχους για μείωση των εκπομπών και καταρτίζουν σχέδιο δράσης. 

Ορισμένες από τις ενέργειες τους περιλαμβάνουν ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων τους, αναβάθμιση του εξοπλισμού, εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, αύξηση πρωτοβουλιών για ανακύκλωση, μείωση της χρήσης χαρτιού και εξοικονόμηση της ενέργειας.  Για να πετύχουν τους ενεργειακούς τους στόχους, οι τράπεζες υιοθετούν διεθνή πρότυπα και βέλτιστες πρακτικές ενώ παράλληλα προβαίνουν σε περιβαλλοντικές εκπαιδεύσεις και εκστρατείες εσωτερικής επικοινωνίας ώστε να παρακινήσουν τα στελέχη τους για να συμβάλουν στην προσπάθεια για μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.

6. Σταδιακή ενσωμάτωση των κριτηρίων ESG σε όλες τις λειτουργίες και δραστηριότητες των τραπεζών.

Η υιοθέτηση στρατηγικής ESG αφορά πολύ περισσότερο από την ανάληψη πρωτοβουλιών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Οι στόχοι που έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την πράσινη χρηματοδότηση προμηνύουν τη σταδιακή ενσωμάτωση των κριτηρίων ESG σε όλες τις λειτουργίες και δραστηριότητες των τραπεζών, ξεκινώντας από τη στρατηγική της κάθε τράπεζας και τα όργανα διοίκησής της. Για παράδειγμα οι τράπεζες ορίζουν επιτροπές διοικητικών συμβουλίων τους που εποπτεύουν θέματα ESG, δημιουργούν τμήματα ESG και εφαρμόζουν διαδικασίες για ενσωμάτωση των κριτηρίων ESG σε όλους τους τομείς τους.

Πέραν των ενεργειών σε σχέση με τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια του τρίπτυχου ESG, τίθενται στόχοι και για τα κριτήρια διακυβέρνησης, όπως για παράδειγμα αποτελεσματικοί μηχανισμοί εντοπισμού και επίλυσης σύγκρουσης συμφερόντων, αξιολόγηση αποτελεσματικότητας διοικητικών συμβούλων, καθώς και στόχοι για την ουσιαστική εκπροσώπηση γυναικών στα ανώτατα επίπεδα διοίκησης.  Για τις τράπεζες με άνω των 500 υπαλλήλων, οι στόχοι, ενέργειες και επιδόσεις σε σχέση με τα κριτήρια ESG αποτυπώνονται στην έκθεση βιωσιμότητας την οποία δημοσιεύουν κάθε χρόνο.

Μέσω της έκθεσης αυτής, οι τράπεζες εξηγούν τους τρόπους με τους οποίους ευθυγραμμίζονται με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UN Sustainable Development Goals).  Επίσης, εξηγούν πως αναθεωρούν τη δομή και τις πολιτικές τους ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι ESG που έχουν τεθεί. Οι εκθέσεις αυτές παρέχουν λεπτομέρειες στην επενδυτική κοινότητα αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο αναφορικά με την επίδοση της τράπεζας σε θέματα βιωσιμότητας.

Επόμενα βήματα

Ανταποκρινόμενες στις προτεραιότητες βιωσιμότητας που θέτει η κοινωνία μας, οι τράπεζες έχουν ξεκινήσει να λειτουργούν με γνώμονα τα κριτήρια ESG.  Η επόμενη πρόκληση για τις τράπεζες είναι να αυξήσουν σταδιακά το ποσοστό πράσινων δανείων ώστε πέραν της μείωσης των ρύπων των δραστηριοτήτων τους, να μειωθούν οι ρύποι από το χαρτοφυλάκιο τους.

Από το 2024 οι τράπεζες θα πρέπει να δημοσιεύουν τον Δείκτη Πράσινων Στοιχείων Ενεργητικού (Green Asset Ratio) ο οποίος μετρά πόσο «πράσινο» είναι το χαρτοφυλάκιό τους, με δανειοδοτήσεις εταιρειών που χαρακτηρίζονται ως πράσινες από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ταξινόμησης (EU taxonomy).  Για τον σκοπό αυτό οι τράπεζες θα αρχίσουν να συλλέγουν στοιχεία από τους πελάτες τους ώστε να μπορούν να ταξινομούν τα δάνεια ως «πράσινα» ή μεταβατικά. Επιπρόσθετα, θα ξεκινήσουν να υιοθετούν περιβαλλοντικά κριτήρια στις δανειακές πολιτικές τους.  Παράλληλα, θα συνεχίσουν την ανάπτυξη νέων πράσινων προϊόντων ώστε να υποστηρίξουν τη βιώσιμη μετάβαση των πελατών τους.

Συμπεραίνεται ότι ο τραπεζικός τομέας αποτελεί κεντρικό γρανάζι στη μηχανή της οικονομίας για πλήρη εναρμόνιση της Κύπρου με τις παραμέτρους του ESG με στόχο τη μετάβαση σε μια βιώσιμη και κλιματικά ουδέτερη οικονομία. Η πράσινη μετάβαση προϋποθέτει σημαντικό κόστος, μεγάλη προσπάθεια και αφοσίωση σε διαδικασίες, προσμέτρηση πολλών παραγόντων, προσαρμογή από τις ίδιες ως επιχειρήσεις αλλά και της οικονομίας στα νέα δεδομένα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος των τραπεζών στο κολοσσιαίο έργο της πράσινης μετάβασης είναι ουσιαστικός.  Η επιτυχία της συγκεκριμένης αποστολής είναι κάτι περισσότερο από επιβεβλημένη.

*Χριστίνα Πιερίδη Αντωνίου, Επικεφαλής Ανάπτυξης Εργασιών και Δημοσιονομικής Πολιτικής στον Σύνδεσμο Τραπεζών Κύπρου