Θεμελιώδη στοιχεία των ενεργειακών αγορών και οι προοπτικές για τις ανακαλύψεις φυσικού αερίου της Κύπρου

Η ανάπτυξη των κοιτασμάτων Φυσικού Αερίου (ΦΑ) της Κύπρου θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον αυτά μπορούν να ανταγωνιστούν για μερίδιο αγοράς στις περιφερειακές και παγκόσμιες αγορές. Τα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα θεμελιώδη στοιχεία των ενεργειακών αγορών είναι θετικά για την πρόοδο των έργων ΦΑ της Κύπρου.

Χαρακτηριστικά της Ενεργειακής Αγοράς της Κύπρου

Η ζήτηση ενέργειας (και ΦΑ) της Κύπρου χαρακτηρίζεται από το μικρό της μέγεθος και τη σημαντική εποχικότητά της. Η τοπική ετήσια ζήτηση ΦΑ στην Κύπρο αναμένεται να είναι περίπου 1bcm/έτος, με μακροπρόθεσμες προβλέψεις, συμπεριλαμβανομένου υψηλού επιπέδου αβεβαιότητας, παράγοντες όπως η διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η ενεργειακή απόδοση από τη μία πλευρά και η πιθανή βιομηχανική ζήτηση από την άλλη πλευρά, καθιστώντας δύσκολη την πρόβλεψη με ακρίβεια.  Οι αγορές του ΦΑ χαρακτηρίζονται από αυξημένη εποχικότητα της ζήτησης εντός του έτους και η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι καλοκαιρινοί μήνες χαρακτηρίζονται από αυξημένη ζήτηση, οι μήνες της άνοιξης και φθινόπωρου χαρακτηρίζονται από χαμηλή ζήτηση και οι χειμερινοί μήνες με μέτρια ζήτηση. Υπάρχουν επίσης σημαντικές διακυμάνσεις εντός της ημέρας (οι οποίες είναι διαφορετικές για κάθε εποχή). Ο συνδυασμός του μικρού μεγέθους της αγοράς, η έντονη εποχικότητα της ζήτησης, η αβεβαιότητα της  μακροπρόθεσμης ζήτησης καθώς και η έλλειψη εγκαταστάσεων αποθήκευσης ΦΑ, καθιστούν την κυπριακή αγορά από μόνη της μή οικονομικά συμφέρουσα για την ανάπτυξη των  ανακαλύψεων ΦΑ βαθιών υδάτων της Κύπρου, και σίγουρα μη ανταγωνιστική και δαπανηρή για τους Κύπριους καταναλωτές.

Η Ανάγκη για Εξαγωγές

Για τους παραπάνω λόγους, η Κύπρος πρέπει να αναζητήσει εξαγωγικές αγορές από την αρχή της ανάπτυξης αυτών των ανακαλύψεων ΦΑ βαθιών υδάτων. Αυτό είναι σε αντίθεση με άλλες χώρες, για παράδειγμα το Ισραήλ, το οποίο ήταν σε θέση να ξεκινήσει τη δική του παραγωγή ΦΑ με βάση την τοπική τους ζήτηση. Συγκεκριμένα, το Mari-B ήταν το πρώτο πεδίο που τέθηκε σε λειτουργία αποκλειστικά για εγχώρια προσφορά, το Tamar ακολούθησε ξανά για εγχώρια, και το Leviathan έπρεπε να σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να παραχθεί σε 2 φάσεις με το πρώτο να προσφέρει το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής του στο τοπική εγχώρια αγορά και εξάγοντας τη μειοψηφία της παραγωγής αυτής στην Ιορδανία και την Αίγυπτο – μέσω κυρίως υφιστάμενων δικτύων αγωγών. Η δεύτερη φάση του Leviathan δεν έχει ακόμη λάβει την τελική επενδυτική απόφαση, καθώς αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις με την Αφροδίτη (δηλαδή την εξασφάλιση μακροχρόνιων δεσμεύσεων για εξαγωγή και την δημιουργία καινούργιων υποδομών μεταφοράς).

Επιλογές για Εξαγωγές

Η δυνατότητα για χερσαίο εργοστάσιο υγροποιημένου ΦΑ (ΥΦΑ) στο Βασιλικό έχει διερευνηθεί διεξοδικά από την Κυπριακή Δημοκρατία. Ενώ η επιλογή αυτή βρισκόταν σε ισχύ, οι αγορές ενέργειας παρουσίασαν σταθερή και διαρκή πτώση από το 2014 καθιστώντας το έργο τότε μη οικονομικά βιώσιμο. Ωστόσο, η επιλογή αυτή εξακολουθεί να βρίσκεται στο τραπέζι επιλογών της Κύπρου, με τις οικονομικές και τεχνικές παραδοχές να επικαιροποιούνται τακτικά με βάση τις εξελίξεις της αγοράς (τιμές, ποσότητες που ανακαλύφθηκαν, νέες τεχνολογίες), έτσι ώστε η κυβέρνηση να είναι σε ετοιμότητα.

Οι εξαγωγικές επιλογές για το ΦΑ της Κύπρου περιλαμβάνουν περιφερειακές ευκαιρίες και ειδικότερα την Αίγυπτο. Μια χώρα με πολύ μεγάλη ιστορία στην παραγωγή υδρογονανθράκων (100+ χρόνια), σημαντική ζήτηση ΦΑ (65+bcm/ετησίως) καθώς και δύο μονάδες ΥΦΑ (20+ bcm/ετησίως). Η ευκαιρία για την Αίγυπτο ως εξαγωγική επιλογή έχει επίσης ορισμένες προκλήσεις, όπως ο ανταγωνισμός με το ισραηλινό ΦΑ, η εγχώρια απορρύθμιση της αγοράς ΦΑ και η πολύπλοκη δομή ιδιοκτησίας των εγκαταστάσεων ΥΦΑ. Η Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου και η Κυπριακή Δημοκρατία απολαμβάνουν πολύ ισχυρούς δεσμούς που έχουν ενισχυθεί περαιτέρω τα τελευταία 5 χρόνια, και αυτό θα ωφελήσει οποιεσδήποτε εμπορικές συμφωνίες για εξαγωγές ΦΑ στην Αίγυπτο.  Υπάρχουν δύο διακυβερνητικές συμφωνίες, μία εκ των οποίων θέτει το  πλαίσιο για τη μεταφορά του ΦΑ της Αφροδίτης στην Αίγυπτο. Οι διακυβερνητικές συμφωνίες είναι ένα κρίσιμα εργαλεία που χρειάζονται οι επενδυτές για να μπορέσουν να προχωρήσουν σε δεσμευτικές εμπορικές συμφωνίες όσον αφορά την ιδιοκτησία, τη χρηματοδότηση, την ανάπτυξη/κατασκευή, την κατανομή δυναμικότητας, τον καθορισμό δασμών για τον αγωγό εξαγωγής Φ.Α.

Συμβάσεις Πώλησης και Αγοράς Φυσικού Αερίου

Η προβλεπόμενη ισορροπία προσφοράς και ζήτησης ενέργειας επηρεάζει τις τιμές και τη δομή τιμολόγησης. Οι μακροπρόθεσμες συμφωνίες πώλησης ΦΑ τιμολογούνται μέσω ενός μηχανισμού που διαπραγματεύεται από τα μέρη, με στόχο να διασφαλιστεί ότι η τιμή που κατέβαλε ο αγοραστής και λήφθηκε από τον πωλητή, αντικατοπτρίζει την αξία του ΦΑ τη στιγμή που γίνεται η παράδοση. Αυτοί οι μηχανισμοί παραδοσιακά συνδέονται με τις τιμές του πετρελαίου. Την τελευταία δεκαετία, κομβικές αγορές (hubs) ΦΑ έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Ασία. Οι τιμές του ΦΑ σε ορισμένες ανεπτυγμένες αγορές ΦΑ στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ καθορίζονται επί του παρόντος κυρίως από τους κόμβους ΦΑ (τιμές spot). Οι τιμές σε άλλες αγορές καθορίζονται από ένα συνδυασμό δεικτών πετρελαίου καθώς και ΦΑ. Οι τιμές σε χώρες με λιγότερο ανεπτυγμένες αγορές και λιγότερο συνδεδεμένες με υποδομές με τις διεθνείς αγορές, περιλαμβάνουν άλλα στοιχεία στους μηχανισμούς τιμολόγησης τους, όπως το κόστος παραγωγής, το κόστος εναλλακτικών καυσίμων και ο πληθωρισμός. Η τιμή του πετρελαίου εξακολουθεί να θεωρείται ισχυρός παράγοντας για την αξία του ΦΑ. Η τιμή του πετρελαίου επηρεάζεται έντονα από την προσφορά από τον ΟΠΕΚ και τη Ρωσία (ΟΠΕΚ+).

Παγκόσμια Αγορά Ενέργειας

Η αγορά ΥΦΑ είχε εισέλθει σε μια περίοδο στενότητας (tightening) το 2021 εν μέσω ταχείας οικονομικής ανάκαμψης από την πανδημία (ιδίως στην Ασία), ακραίων και εκτεταμένων καιρικών συνθηκών το πρώτο εξάμηνο του έτους και χαμηλών επιπέδων αποθήκευσης στην Ευρώπη. Αυτός ο συνδυασμός παραγόντων είχε ωθήσει τις τιμές spot ΥΦΑ σε (τότε) επίπεδα ρεκόρ έως το δεύτερο εξάμηνο του 2021 και οι περισσότεροι προμηθευτές ΥΦΑ εξήγαγαν ήδη με υψηλούς ρυθμούς για να επωφεληθούν από τα αυξημένα κέρδη. Ο μακροπρόθεσμος χρόνος παράδοσης για νέες κατασκευές υγροποίησης – ακόμη και με ταχύτερες νέες εξελίξεις χρειάζονται δυόμισι χρόνια και οι περισσότερες χρειάζονται τέσσερα ή πέντε χρόνια – σημαίνει ότι η αγορά βραχυπρόθεσμα θα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από έργα που βρίσκονται ήδη υπό κατασκευή, για την αύξηση της προσφοράς.

Με την κρίση στην Ουκρανία, η ΕΕ επικεντρώνεται τώρα στη διαφοροποίηση του εφοδιασμού της από τη Ρωσία σε πιο αξιόπιστες πηγές. Με αυτές τις πρωτοβουλίες, η ΕΕ θα φθάσει σε ένα πρακτικό όριο για το πόσο ΥΦΑ μπορεί να εισαχθεί σε σταθερή βάση. Οι εισαγωγές ΥΦΑ στην ΕΕ και  το Ηνωμένο Βασίλειο μαζί (EU27+1) έφτασαν σε νέο ρεκόρ τον Απρίλιο του 2022, ανταποκρινόμενοι στις υψηλές τιμές των ευρωπαϊκών κόμβων ΦΑ, λόγω της ζήτησης πλήρωσης αποθήκευσης και των χαμηλότερων ρωσικών ροών αγωγών. Αν και αυτά τα επίπεδα εισαγωγής ρεκόρ είναι χαμηλότερα από την ικανότητα επαναεριοποίησης της ΕΕ των 27+1, έχει επιτευχθεί ένα πρακτικό όριο για τον ρυθμό με τον οποίο το ΥΦΑ μπορεί να εφοδιαστεί με το ενεργειακό μείγμα. Ως εκ τούτου, η ΕΕ επικεντρώνει σε πρόσθετες εγκαταστάσεις επαναεριοποίησης και οδούς αγωγών.

Όσον αφορά τις παγκόσμιες αγορές ενέργειας, αυτές έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό πρόσφατα από την επανεκκίνηση των παγκόσμιων οικονομιών μετά την πανδημία και σημαντικά στις αρχές του 2022 από την κρίση στην Ουκρανία. Αυτά είχαν ως αποτέλεσμα σημαντική μεταβλητότητα και υψηλές τιμές , όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Μεσοπρόθεσμα, η πρόβλεψη αφορά τη σταδιακή εξισορρόπηση της προσφοράς και της ζήτησης και τη σταδιακή μείωση της πολύ υψηλής τιμής που σημειώθηκε, ωστόσο οι τιμές αναμένεται να παραμείνουν υψηλές σε σύγκριση με τα μακροπρόθεσμα ιστορικά επίπεδα.

Ο ρόλος της Κύπρου

Παρά την γενική αβεβαιότητα που υπάρχει, σίγουρα η ΕΕ δίνει πλέον ιδιαίτερη έμφαση στην ενεργειακή ασφάλεια προσβλέποντας σε συνεργασίες με αξιόπιστους προμηθευτές αλλά και την ενίσχυση της ενεργειακής μετάβασης, βασικό συστατικό της οποίας είναι το φυσικό αέριο. Αυτές οι εξελίξεις αποτελούν καλό οιωνό για την ανταγωνιστικότητα των κυπριακών ανακαλύψεων ΦΑ και την ανάπτυξή τους τα επόμενα χρόνια. Η Κύπρος πρέπει να συνεχίσει να επενδύει στην έρευνα υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ της, έτσι ώστε να ανακαλυφθούν επιπρόσθετες ποσότητες που θα ευνοήσουν τη δημιουργία υποδομών καθώς και τη συνέργεια με υφιστάμενες υποδομές. Είναι πολύ σημαντικό ότι τις προοπτικές αυτές συμμερίζονται και οι αδειοδότημένες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο κατι το οποίο το βλέπουμε και στην πράξη με της εξερευνητικές εργασίες που προγραμματίζουν και εκτελούν.

Η αγορά της ΕΕ και ο τρόπος με τον οποίο θα ανταποκριθεί στην κρίση της Ουκρανίας, θα έχει σημαντική επίδραση στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας. Οι πολιτικές της ΕΕ αναπτύσσονται τώρα για την επίτευξη των συνδυασμένων στόχων της Ενεργειακής Μετάβασης και της Ενεργειακής Ασφάλειας, και η Κύπρος βρίσκεται σε πολύ καλή θέση για να στηρίξει τους στόχους της ΕΕ μεσοπρόθεσμα. Ως εκ τούτου, η κυπριακή κυβέρνηση βρίσκεται σε συνεχή συντονισμό με την ΕΕ για να συμπεριλάβει τα μελλοντικά έργα ΦΑ της Κύπρου στα συνολικά στρατηγικά σχέδια της ΕΕ.

*Του Ανδρέα Κουτσουλίδη – Αναπληρωτή Εμπορικού Διευθυντή της Εταιρείας Υδρογονανθράκων Κύπρου