Η πρόσφατη αξιολόγηση του μοντέλου αγοράς ηλεκτρισμού της Ε.Ε.

Η ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρισμού στην ΕΕ βασίζεται στο «Μοντέλο Στόχος» (Target Model) όπου όλα τα Κράτη Μέλη της ΕΕ το έχουν υιοθετήσει, εκτός από την Κύπρο όπου αναμένεται η εφαρμογή του σύντομα, και έχουν ανοίξει τις αγορές τους σε ανταγωνισμό προς όφελος των καταναλωτών.

Συνοπτικά το Target Model αποτελείται από (α) την προθεσμιακή αγορά (διμερείς συναλλαγές) η οποία παρέχει στους συμμετέχοντες εργαλεία διαχείρισης κινδύνου και οι τιμές καθορίζονται μέσω ελεύθερης ιδιωτικής διαπραγμάτευσης, (β) την προ-ημερήσια αγορά η οποία είναι συμβατή με τον αλγόριθμο σύζευξης τιμών, (γ) την ενδο-ημερήσια αγορά και (δ) την αγορά εξισορρόπησης η οποία παρέχει τις απαραίτητες υπηρεσίες για την αξιόπιστη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος. Η αγορές (β) και (γ) συχνά αναφέρονται ως χρηματιστήρια ενέργειας ή ως αγορές άμεσης παράδοσης (spot markets). Τα χρηματιστήρια ενέργειας διαπραγματεύονται ως συνήθως μικρό μέρος της συνολικής παραγωγής/προμήθειας ηλεκτρισμού γιατί μια αγορά άμεσης παράδοσης αφορά κανονικά τις αποκλίσεις, δηλαδή την περίσσεια ή έλλειψη ηλεκτρικής ισχύος, ενώ ο κύριος όγκος της αγοράς ηλεκτρισμού εκκαθαρίζεται μέσω διμερών συμφωνιών (προθεσμιακή αγορά) έξω από τη χρηματιστηριακή αγορά.

Ο Οργανισμός Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της ΕΕ (ACER) δημοσίευσε στις 24 Απριλίου 2022, μετά από την παράκληση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25ης Μαρτίου 2022, την αξιολόγηση του και τα συμπεράσματά του σχετικά με το Target Model και τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι χονδρικές αγορές ηλεκτρισμού στη συνεχιζόμενη κρίση των ενεργειακών τιμών, η οποία επιδεινώθηκε από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Με βάση την έκθεση των Ρυθμιστών Ενέργειας της ΕΕ οι τρέχουσες συνθήκες που επηρεάζουν το ενεργειακό σύστημα της ΕΕ απέχουν πολύ από τις φυσιολογικές συνθήκες, διαπιστώνεται, όμως, ότι ο σημερινός σχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρισμού δεν ευθύνεται για την τρέχουσα κρίση. Αντιθέτως, οι ισχύοντες κανόνες της αγοράς ηλεκτρισμού έχουν συμβάλει σε κάποιο βαθμό στην άμβλυνση της τρέχουσας κρίσης, αποφεύγοντας έτσι την πλήρη περικοπή του ηλεκτρισμού ή ακόμη και τις διακοπές ηλεκτρισμού σε ορισμένες περιοχές. Στην έκθεση γίνεται ανάλυση για τον τρόπο πληρωμής των συμμετεχόντων στην προ-ημερήσια αγορά όπου για ακόμη μια φορά ο ACER υποδεικνύει ότι η «πληρωμή ως η εκκαθάριση» (pay-as-clear) είναι πιο αποδοτικότερη μέθοδος από την «πληρωμή ως η προσφορά» (pay-as bid). Επίσης, αναφέρεται ότι το Target Model και η ενοποίηση της αγοράς ηλεκτρισμού της ΕΕ έχει συμβάλει στην άμβλυνση των τιμών της ενέργειας, αποφέροντας οφέλη που υπολογίζονται σε 34 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Η εκτίμηση του ACER είναι ότι ο σημερινός σχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρισμού, δηλαδή το Target Model, αξίζει να διατηρηθεί, προειδοποιώντας για τα «παρεμβατικά μέτρα» που υιοθετούνται σε περιόδους πολέμου και κινδυνεύουν να στρεβλώσουν την κανονική λειτουργία της χονδρικής αγοράς σε καιρό ειρήνης. Όσο πιο παρεμβατική είναι η προσέγγιση, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα στρέβλωσης της αγοράς. Ο ACER προειδοποιεί ότι οι κυβερνητικές κινήσεις για τη μείωση των τιμών της ηλεκτρισμού μπορεί να περιορίσουν τις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα σε καινοτόμες τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα που είναι απαραίτητες για την ενεργειακή μετάβαση. Όσον αφορά την τρέχουσα κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Ευρώπη, ο ACER δεν είναι πεπεισμένος ότι ο περιορισμός των τιμών της ηλεκτρισμού θα λύσει τα βραχυπρόθεσμα προβλήματα. Αντίθετα, μπορεί να κινδυνεύσει να τα επιδεινώσει. Όσον αφορά το μέλλον, οι λειτουργικές αγορές ηλεκτρισμού ενέργειας θα αποτελέσουν το βασικό όχημα της μετάβασης της ΕΕ στην καθαρή ενέργεια.

Τέλος η έκθεση των Ρυθμιστών Ενέργειας της ΕΕ, καταγράφει δεκατρία μέτρα που μπορούν να λάβουν οι κυβερνήσεις για να καταστήσουν την αγορά λιγότερο ευμετάβλητη και ανθεκτική στο μέλλον όπως: (α) επιτάχυνση της ολοκλήρωσης της ενοποίησης της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού, (β) βελτίωση της πρόσβασης σε εταιρικές συμφωνίες αγοράς ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, (γ) βελτίωση της αποτελεσματικότητας των καθεστώτων στήριξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, (δ) αύξηση της ρευστότητας στις μακροπρόθεσμες αγορές, (ε) καλύτερη ενσωμάτωση των προθεσμιακών αγορών, (στ) επανεξέταση των απαιτήσεων μηχανισμών εξασφάλισης στις χονδρικές αγορές, (ζ) διατήρηση των τιμών χονδρικής και άρση των εμποδίων στη διαχείριση της ζήτησης για σκοπούς ευελιξίας, (η) θωράκιση των καταναλωτών που χρειάζονται προστασία από τη μεταβλητότητα των τιμών, (θ) διαχείριση των πτωχεύσεων προμηθευτών που μπορούν αποφευχθούν, (ι) διαχείριση των εκτός αγορών φραγμών για την έγκαιρη εγκατάσταση υποδομών, (κ) παρεμβάσεις στις αγορές μόνο όταν είναι απόλυτα απαραίτητο, (λ) εξέταση του ενδεχομένου δημόσιας παρέμβασης για τη θέσπιση μέσων αντιστάθμισης έναντι μελλοντικών αυξήσεων των τιμών και (μ) εξέταση του ενδεχομένου προληπτικού μέτρου οροφής τιμών για μελλοντικές ασυνήθιστες αυξήσεις στις τιμές χονδρικής.

 *Δρ. Ανδρέας Πουλλικκάς, Πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου