Διασωλήνωση με το θέλω ή το πρέπει

Σοβαρό προβληματισμό προκαλεί σε γιατρούς η επιθυμία ασθενούς με κορωνοϊό να μην διασωληνωθεί εάν επιδεινωθεί η κατάσταση της, (ΜΜΕ 19.1.2022). Το δικαίωμα της ασθενούς στο σεβασμό της αυτονομίας της, είναι παγίως καθιερωμένο και δεν μπορεί να εξασθενεί παρά τους κατά συρροή περιορισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων εν καιρώ πανδημίας.

Η απάντηση στην περίπτωση της ασθενούς δίδεται πρώτα από το βασικό νόμο για τα δικαιώματα των ασθενών στην Κύπρο, τον περί της Κατοχύρωσης και της Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ασθενών Ν.1(I)/2005 (στο εξής ο Νόμος). Το εδάφιο 1 του άρθρου 13 του Νόμου προνοεί ότι «[ο]ταν ο ασθενής δεν είναι σε θέση, λόγω της πνευματικής ή φυσικής του κατάστασης, να εκφράσει τη βούλησή του και είναι απαραίτητη άμεση παροχή φροντίδας υγείας, η συγκατάθεσή του θεωρείται δεδομένη, [έμφαση αρθρογράφου] εκτός εάν είναι πρόδηλο από προηγουμένως εκφρασθείσες επιθυμίες ότι θα αρνείτο. [τέλος έμφασης]».

Η πιο πάνω θέση επεκτείνεται και όπου η παροχή φροντίδας επείγει (εδάφιο 2, ιδίου άρθρου). Επομένως, με εμπιστοσύνη στην αλήθεια των γεγονότων, ότι η ασθενής εξέφρασε γνήσια την επιθυμία μη διασωλήνωσης της, με υπογραφή μάλιστα σχετικού εγγράφου, το ζήτημα θεωρείται λήξαν – δεν χωρεί επέμβαση στην αυτονομία της.

Πέραν του άρθρου 13, στην Κυπριακή Δημοκρατία δεν κατοχυρώνεται νομοθετικά ο θεσμός των εγγράφων τελευταίας βούλησης (advance directives), τα οποία καθορίζουν τη μελλοντική ιατρική φροντίδα εάν μεταγενέστερα το άτομο αδυνατεί να εκφράσει τη βούληση του. Άλλες χώρες έχουν νομοθετήσει εκτεταμένα επί του ζητήματος.

Στην Αγγλία το Mental Capacity Act 2005 (MCA) καθιερώνει λεπτομερώς τις προϋποθέσεις εγκυρότητας της επιθυμίας άρνησης παροχής ιατρικής φροντίδας ειδικότερα της υποστηρικτικής της ζωής αγωγή (life sustaining treatment). Μεταξύ άλλων, αυτή πρέπει να είναι γραπτή ενώ η απόσυρση της όχι (Διάταξη 24 MCA), ως ακόμη να είναι υπογραμμένη και επιβεβαιωμένη με μάρτυρα, και παράλληλα δεν θα είναι εφαρμόσιμη εάν ευλόγως υποστηρίζεται ότι η ασθενής κατά τη σύνταξη του εγγράφου δεν αντιλήφθηκε ορισμένες περιστάσεις (π.χ. νέο είδος θεραπείας) ικανές να επηρεάσουν την επιθυμία της (Διάταξη 25 MCA). Η Διάταξη 17 της αγγλικής νομοθεσίας δίδει συγκεκριμένη εξουσία σε δικαστήρια ‘ειδικής δικαιοδοσίας’ να αποφασίζουν στα εξειδικευμένα ζητήματα συνέχισης ή διακοπής ιατρικής φροντίδας ασθενούς.

Πως μπορεί η Αγγλία να προσφέρει καθοδήγηση στην κυπριακή δικαιοδοσία, αφού στην τελευταία δεν υφίσταται παρόμοια νομοθετική κάλυψη επί του θέματος; Βοηθητικά είναι τα ευρήματα της Αγγλίας πριν εφαρμοστεί η εκτεταμένη αγγλική νομοθεσία του 2005, τότε δηλαδή που πλησίαζε πολύ περισσότερο στην τωρινή κυπριακή πραγματικότητα.

Στην απόφαση Re T (Adult: Refusal of Medical Treatment) του έτους 1992 το Αγγλικό Εφετείο τόνισε ότι προηγούμενες αρνήσεις παροχής θεραπείας είναι νομικά δεσμευτικές, εφόσον διαπιστώνεται ότι η απόφαση του ασθενούς γίνεται με τη θέληση και ικανότητα του, σχετιζόμενη με τα περιστατικά που αντιμετωπίζει. Εν ολίγοις, να μην είναι προϊόν σύγχυσης ή ανεπίτρεπτης επίδρασης. Σε παρόμοια απόφαση της Re B του 2002 το αγγλικό δικαστήριο απέδωσε αποζημιώσεις σε ικανή ασθενή να εκφράσει τη βούληση της και η οποία διασωληνώθηκε κόντρα στις επιθυμίες της. Το δικαστήριο διαπίστωσε πρόκληση του αστικού αδικήματος προσβολής του προσώπου (trespass to the person).

Οι αγγλικές αποφάσεις δικαστηρίων είναι δεσμευτικές στην Κύπρο σε περίπτωση που απουσιάζει κυπριακή νομοθετική ρύθμιση στο θέμα και όπου δεν εντοπίζονται σχετικές κυπριακές αποφάσεις. Πράγματι στη Κύπρο υπάρχει μια νομοθετική ρύθμιση από το άρθρο 13 του Νόμου ωστόσο παραμένει γενική χωρίς να διευκρινίζει τις προϋποθέσεις εγκυρότητας μιας προηγουμένως εκφρασθείσας βούλησης, ως συμβαίνει στην αγγλική νομοθεσία. Ούτε σχετική κυπριακή δικαστική απόφαση εντοπίζεται. Δεν αποκλείεται επομένως η εφαρμογή των κριτηρίων της αγγλικής απόφασης στην παρούσα πρόκληση. Εάν τα γεγονότα στην περίπτωση της ασθενούς υποστηρίζουν πράγματι τη γνήσια της επιθυμία να μην διασωληνωθεί, αυτή παραμένει νομικά δεσμευτική ακόμη και με εφαρμογή των αρχών των ανωτέρω αγγλικών αποφάσεων.

Υπενθυμίζεται γενικότερα ότι η παροχή φροντίδας υγείας είναι ‘δικαίωμα’ (άρθρο 4(1) του Κυπριακού Νόμου) και όχι ‘υποχρέωση’. Καταληκτικά, είναι ανεπίτρεπτο εντός μιας ενδεικνυόμενης ‘ασθενοκεντρικής προσέγγισης’ στην υγεία, οι ασθενείς που διεκδικούν την αυτονομία τους, να στερούνται αυτής λόγω ενός γενικότερου ηθικώς διαμορφωμένου ‘πρέπει’, παραγνωρίζοντας το ισχυρότερο και νομικώς διαμορφωμένο ΄θέλω΄ τους για την πορεία του ιδίου τους του εαυτού.

Πιο γλαφυρά το πιο πάνω δεν θα μπορούσε να απεικονιστεί παρά από την ίδια την εισαγωγή του Αγγλικού Εφετείου στην Re T ανωτέρω, όπου το Δικαστήριο αρχίζει την απόφαση του με τα εξής: «This appeal is not in truth about the "right to die". There is no suggestion that Miss T. wants to die. I do not doubt that she wants to live and we all hope that she will. This appeal is about the "right to choose how to live".»

Αλέξανδρος Ελευθερίου

Δικηγόρος