Η κυκλική οικονομία και ο επανακαθορισμός του τρόπου παραγωγής

Είναι πλέον κοινώς αποδεκτό πως το 2021 έχει σηματοδοτήσει επίσημα μία νέα εποχή για την ανθρωπότητα και τις επιχειρήσεις. Μία εποχή αφοσιωμένη στη Βιωσιμότητα (Sustainability)  και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (Sustainable Development) κατά την οποία επιδιώκεται συμμόρφωση με τη Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών (UN Agenda 2030) και τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals - SDGs).

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία στοχεύει επίσης σε ένα πιο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης μετά την πανδημία, οι Κανονισμοί της Φάσης Α οι οποίοι θα οδηγήσουν στη Βιώσιμη Ανάπτυξη, είτε έχουν εφαρμοστεί ήδη, είτε θα εφαρμοστούν εντός του  2022. Πρόκειται για ένα μακροπρόθεσμο και πολύ-επίπεδο έργο του οποίου τώρα ξεκινά  να διακρίνεται η υλοποίηση του. Στα πλαίσια του έργου, ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στη Βιώσιμη Χρηματοδότηση (Sustainable Finance), την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (Corporate Social Responsibility) και την εφαρμογή των κριτηρίων ESG (Environment, Social, Governance).

Πρόκειται λοιπόν για ένα πολύπλοκο και δισεπίλυτο αλλά συνάμα απαραίτητο παζλ. Ένα πάζλ το οποίο ενδεχομένως να μην ήταν τόσο δύσκολο και να μην χρειαζόταν τόση πολλή προσπάθεια, αν πολιτικοί και επιχειρηματικοί ηγέτες αντιλαμβάνονταν τη σημασία της Βιώσιμης Ανάπτυξης μερικές δεκαετίες προηγουμένως και δεν άφηναν τα πράγματα να φτάσουν στο απροχώρητο. Στο τέλος της μέρας, η επιτυχία του όλου εγχειρήματος δεν βασίζεται απλώς στην ύπαρξη των απαιτούμενων κανονισμών αλλά κυρίως στη καλή θέληση, διάθεση και στην αλλαγή νοοτροπίας όλων μας, πρώτα των ηγετών κάθε εμπλεκόμενου τομέα (lead by example) και μετά του καθενός από εμάς.

Με αυτά τα δεδομένα, το εργαλείο της Κυκλικής Οικονομίας (Circular Economy) στα πλαίσια του εγχειρήματος Βιώσιμη Ανάπτυξη, είναι κάτι που έρχεται ταχέως στις ζωές μας, αφού η Κλιματική Αλλαγή και η ανάγκη για προστασία του Περιβάλλοντος, δεν μας αφήνουν άλλα περιθώρια για εφησυχασμό. Η ζημιά που έχει γίνει είναι ήδη τεράστια. Παρά την παγκόσμια κινητικότητα που παρατηρείται γύρω από το ζήτημα της Κυκλικής Οικονομίας, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως δεν υπάρχει διεθνώς ξεκάθαρος και κοινός ορισμός ο οποίος να καθορίζει την Κυκλική Οικονομία.

Η Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον, το σημαντικότερο γεγονός γύρω από θέματα Βιωσιμότητας, χαρακτήρισε την Κυκλική Οικονομία ως ένα μοντέλο στο οποίο προϊόντα και υλικά «σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, να τύχουν εκ νέου επεξεργασίας, να ανακυκλωθούν ή να επανέλθουν στην αρχική τους μορφή κι έτσι να παραμείνουν στην οικονομία για όσο το δυνατό περισσότερο» (13 Ιουνίου 2021). Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι δεν πρόκειται απλώς για ανακύκλωση.

Εάν θέλουμε πραγματικά να πετύχουμε την εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας, το υφιστάμενο κυρίαρχο μοντέλο της «προγραμματισμένης παλαίωσης» (planned obsolescence), δηλαδή το μοντέλο που θέλει τα προϊόντα να έχουν συγκεκριμένη διάρκεια ζωής, θα πρέπει να τερματιστεί. Τόσο οι επιχειρήσεις όσο και οι καταναλωτές θα πρέπει να μάθουν να εκτιμούν την αξία των πρώτων υλών και να τις προστατεύουν. Όπως πολύ σωστά το έθεσε o Οργανισμός Ellen MacArthur, «η Κυκλική Οικονομία, επικεντρώνεται σε βελτιώσεις οι οποίες θα επηρεάσουν θετικά το Περιβάλλον και όχι ολόκληρο το φάσμα του όρου Βιωσιμότητα. Η Κυκλική Οικονομία μας δίνει τα εφόδια να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή και τη μείωση της Βιοποικιλότητας, ανταποκρινόμενοι συγχρόνως σε σημαντικές κοινωνικές ανάγκες». 

Αποτελεί δηλαδή ακόμα ένα ισχυρό εργαλείο για υλοποίηση των στόχων SDGs αφού εισέρχεται από τη θεωρία στην πράξη των απαιτούμενων δράσεων. Η Κυκλική Οικονομία μπορεί να έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο σε πολλούς από τους στόχος SDGs. Όπως στον Στόχο 6 για θέματα ενέργειας, τον Στόχο 8 ο οποίος αφορά την οικονομική ανάπτυξη, τον Στόχο 11 για βιώσιμες πόλεις, τον Στόχο 12 για βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή, τον Στόχο 13 για την κλιματική αλλαγή, τον Στόχο 14 για τους ωκεανούς, τον Στόχο 15 για τη ζωή στη στεριά.

Αν και τα αποτελέσματα ακούγονται και θα είναι ιδιαίτερα ευεργετικά, εντούτοις, η μετάβαση από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία απαιτεί κοινή προσπάθεια όλων των εμπλεκομένων από διάφορους τομείς και ειδικότητες (ελεύθεροι επαγγελματίες, υπάλληλοι , διευθυντές, κυβερνήσεις).

Η 76η Ετήσια Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, είναι προγραμματισμένη να διεξαχθεί μεταξύ 14-30 Σεπτεμβρίου. Επιπρόσθετα των εξελίξεων στο Αφγανιστάν, και για εμάς εδώ στην Κύπρο αν θα υπάρξει κινητικότητα γύρω από το Κυπριακό, στην ατζέντα περιλαμβάνεται και συζήτηση για το επίπεδο υλοποίησης των Στόχων SDGs. Το πόσο έχει προχωρήσει η υλοποίησή τους, θα καταδείξει και πόσο σημαντικά βήματα έχει κάνει ο πλανήτης για καταπολέμηση της φτώχιας και της πείνας, για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, για επίτευξη ισότητας των φύλων και πολλά άλλα.

Η επόμενη δεκαετία θα είναι καθοριστική για το μέλλον της ανθρωπότητας. Ειδικά σε μία περίοδο αβεβαιότητας όπως αυτή που διάγουμε τώρα, οι Στόχοι SDGs, περιλαμβανομένης της Κυκλικής Οικονομίας, δείχνουν τον δρόμο για ισχυρή και βιώσιμη ανάκαμψη από την πανδημία του COVID-19 και ένα καλύτερο μέλλον για όλους σε ένα πιο ασφαλή και υγιή πλανήτη.

*Δικηγόρος, Μέλος Institute for Sustainability Leadership, University of Cambridge