To Green Pass και η ελευθερία διακίνησης των Ευρωπαίων πολιτών

Το δικαίωμα των πολιτών της ΕΕ να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα από τα πολυτιμότερα επιτεύγματα της ΕΕ και σημαντικός μοχλός ώθησης και ανάπτυξης της οικονομίας της.

Το πρωτοφανές φαινόμενο της εξάπλωσης της πανδημίας του κορωνοϊού που ακινητοποίησε τον πλανήτη για περισσότερο από 18 μήνες έφερε μαζί του αυστηρούς περιορισμούς εκ μέρους όλων των χωρών και αυτό είχε τεράστιες επιπτώσεις τόσο στην διακίνηση των πολιτών όσο και στην ελευθερία παραμονής τους σε χώρες εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

Με στόχο την προστασία των πολιτών τους όλες οι χώρες ανακοίνωσαν περιορισμούς εισόδου, εξόδου που εφαρμόστηκαν για τους διασυνοριακούς ταξιδιώτες ενώ στις περιπτώσεις ταξιδιών τα αυστηρά μέτρα απαιτούσαν την υποβολή των ταξιδιωτών σε καραντίνα ή σε αυτοαπομόνωση και σε εξέταση για λοίμωξη από SARS-CoV-2 πριν από και/ή μετά την άφιξη στην συγκεκριμένη χώρα.

Λόγω αυτής της πρωτόγνωρης για όλους κατάστασης, δεν θα μπορούσαν να μην έχουν επηρεαστεί τα πρόσωπα που ζουν σε παραμεθόριες περιοχές και διασχίζουν τα σύνορα σε καθημερινή βάση, είτε για λόγους εργασίας, εκπαίδευσης, υγειονομικής περίθαλψης, είτε για οικογενειακούς ή άλλους λόγους.

Σύμφωνα με το άρθρο 21 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), κάθε πολίτης της ΕΕ έχει δικαίωμα να κυκλοφορεί και να διαμένει ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών της ΕΕ. Το άρθρο 21, παράγραφος 2, όμως προβλέπει τη δυνατότητα της ΕΕ να αναλαμβάνει δράση και να θεσπίζει διατάξεις για να διευκολυνθεί το δικαίωμα των πολιτών να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών. Αν η δράση είναι αναγκαία για την επίτευξη αυτού του στόχου με σκοπό τη διευκόλυνση της άσκησης του εν λόγω δικαιώματος, ακολουθείται η συνήθης νομοθετική διαδικασία.

Συνεπώς θα έλεγε κανείς ότι αν δεν υπάρχει μια Ευρωπαϊκή κοινή προσέγγιση, υπάρχει ένας τεράστιος κίνδυνος να δοθούν ad hoc λύσεις, είτε πλατφόρμες τόσο από τον ιδιωτικό τομέα όσο και από τον δημόσιο τομέα που θα κατακερματίσουν την ελεύθερη διακίνηση των πολιτών.

Ας δούμε όμως κάποια παραδείγματα χωρών που προσπάθησαν να δημιουργήσουν δικούς τους κανονισμούς πριν από την επίσημη τοποθέτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επί του πράσινου διαβατηρίου, έτσι ώστε να έχουμε με έναν πιο χειροπιαστό τρόπο στοιχεία για το ποια θα ήταν ίσως η εξέλιξη εάν και εφόσον δεν υπήρχε ο συντονισμός από την ίδια την ΕΕ.

Το πρώτο και πιο τρανταχτό παράδειγμα που όλοι είδαμε στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης όπου προβλήθηκε έντονα η ελευθερία μετά την Covid εποχή, ήταν εκείνο του Ισραήλ. Η Ισραηλινή κυβέρνηση, μέσα στα πλαίσια ανακοίνωσης της ελευθερίας διακίνησης των ανθρώπων μετά την Covid εποχή, ανακοίνωσε την λειτουργία του λεγόμενου πράσινου διαβατηρίου που αφορούσε όσους είχαν συμπληρώσει και τις δύο δόσεις των εμβολίων.

Το διαβατήριο αυτό θα συνδεόταν με έναν κώδικα που θα έδινε στους κατόχους πρόσβαση σε διάφορες επιχειρήσεις, υπηρεσίες κλπ. Ταυτόχρονα θα κατέγραφε το σύνολο των ανθρώπων που θα βρίσκονταν στο συγκεκριμένο χώρο ή έκαναν χρήση άλλων χώρων όπως τα εμπορικά κέντρα, θέατρα, εστιατόρια κ.α. και θα γινόταν ταυτόχρονα μια καταγραφή για την είσοδο και έξοδο κάποιου σε αυτούς τους χώρους.

Αυτό βέβαια, εγείρει σοβαρά νομικά ζητήματα όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι αποτελεί παραβίαση της ελευθερίας του ατόμου να καταγράφεται ανά πάσα στιγμή η τοποθεσία του και η παρουσία του σε όποιο χώρο μπαίνει ή βγαίνει ή χρησιμοποιεί.

Επιπλέον, γεννιέται εύλογα και το ερώτημα για το τί θα μπορούσε να συμβεί στην περίπτωση που υιοθετούνταν από την ΕΕ η γραμμή που ακολούθησε το Ισραήλ με σημείο πιστοποίησης το πράσινο διαβατήριο, εάν ένα άτομο το οποίο για οποιουσδήποτε λόγους δεν έχει εμβολιαστεί και συνέπεια τούτου θα πρέπει να μπει σε εμπορικό κέντρο άμεσα για να εισέλθει σε φαρμακείο που βρίσκεται εντός του εμπορικού κέντρου. Δυστυχώς εκείνο το άτομο ακριβώς επειδή δεν έχει στην κατοχή του το πράσινο διαβατήριο δεν θα του δίδεται η πρόσβαση.

Υπήρξε μια έντονη διαφωνία μεταξύ των Ισραηλινών επί του θέματος και πιο συγκεκριμένα για τον εντοπισμό των ατόμων/κατόχων πράσινου διαβατηρίου διαμέσου αυτού, με αποτέλεσμα μέχρι και σήμερα να μην υπάρχει μια σωστή κατευθυντήρια γραμμή ως προς το τι είναι σωστό και τι είναι λάθος.

Προχωρώντας παρακάτω, στην Κάτω Σαξωνία, στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία, οι αναφερθείσες χώρες ανακοίνωσαν μέσω εκστρατείας μάρκετινγκ, ότι οι εμβολιασμένοι θα έχουν προτεραιότητα σε διάφορες πτυχές της κοινωνικής και επιχειρηματικής καθημερινότητας. Αλλά το Γερμανικό Συμβούλιο Ηθικής αποφάσισε ότι μια τέτοια πολιτική θα ήταν ανήθικη γιατί θα παραβίαζε την ισότητα των πολιτών απέναντι στον νόμο.

Ο νομικός Χερμπερτ Πραντλ αρθρογράφος της Süddeutsche Zeitung  ένας από τους πιο επιδραστικούς επιστήμονες της χώρας σχολίασε ότι με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται τεράστια προβλήματα όσον αφορά την παραβίαση βασικών δικαιωμάτων των ανθρώπων μέσα στην πανδημία. Ο Πραντλ, διαφωνεί με τα γενικευμένα μέτρα lockdown και πράσινου διαβατηρίου καθώς τα θεωρεί αντίθετα προς την αρχή της αναλογικότητας και πιστεύει ότι το μέτρο για το εμβολιαστικό διαβατήριο κινείται στην ίδια λογική.

Συνεπώς, με την ενιαία Ευρωπαϊκή πολιτική που προτείνει η ΕΕ στην ουσία δίνονται άλλες εναλλακτικές λύσεις όπως  το τεστ PCR που θεωρείται η πιο αξιόπιστη μεθοδολογία εξέτασης για τον εντοπισμό κρουσμάτων και επαφών. Στην πορεία της πανδημίας, κατέστη διαθέσιμη μια νέα γενιά ταχύτερων και φθηνότερων εξετάσεων στην ευρωπαϊκή αγορά: οι αποκαλούμενες ταχείες δοκιμασίες αντιγόνων, τα γνωστά rapid test. Αν δεν υπήρχε η Ευρωπαϊκή οδηγία ως προς την εφαρμογή το σίγουρο είναι πως θα υπήρχε μια διάκριση εις βάρος των πολιτών κάθε χώρας.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα ακόμη ένα παράδειγμα, αυτό της Φινλανδίας, η οποία σχεδίαζε να εκδώσει ένα εμβολιαστικό πιστοποιητικό αντίστοιχο με εκείνο της Δανίας και Σουηδίας, το οποίο ονόμασε «διαβατήριο εμβολιασμού».

Το σίγουρο είναι πως αν δινόταν άδεια να ακολουθήσουν αυτή την πολιτική οι χώρες αυτές θα εξέδιδαν ένα πιστοποιητικό, το λεγόμενο «διαβατήριο εμβολιασμού» το οποίο θα ήταν κλειδί για την ταξιδιωτική ελευθερία των ατόμων, κατοίκων αυτών των χωρών, με τον κίνδυνο όμως να μην γίνει αποδεκτό από τις υπόλοιπες χώρες και ουσιαστικά να αποτελέσει δώρο άδωρο για τους κατόχους του.

Δεν θα αναφερθώ περισσότερο στις οικονομικές συνέπειες τις οποίες θα επέφερε μια διαφορετική εφαρμογή από κάθε χώρα, γιατί θεωρώ ότι θα ήταν έκδηλα ολοφάνερο ότι θα υπήρχαν τεράστιες οικονομικές ζημιές ένεκα του γεγονότος ότι ο κόσμος δεν θα μπορούσε να διακινείται ελεύθερα εντός και εκτός της Ευρώπης.

Αντιθέτως θα αναφερθώ σε ένα από τα σημαντικότερα θετικά σημεία που αφορά την έκδοση του «πράσινου διαβατηρίου» και αυτό δεν είναι άλλο από το ότι έχει μελετηθεί σε μεγάλο σε υψηλό επίπεδο η προστασία των προσωπικών δεδομένων των κατόχων. Οφείλουμε να τονίσουμε ότι δεν θα υπάρχει κεντρική τράπεζα δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ και πως η κατοχή του πιστοποιητικού τύπου «πράσινου διαβατηρίου» δεν θα πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για την άσκηση της ελεύθερης κυκλοφορίας ή τη χρήση υπηρεσιών μεταφοράς και ταξιδιού.

Αυτό που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη είναι ότι ένα πανευρωπαϊκό ενιαίο «πράσινο διαβατήριο» μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα για να γίνει απαιτούμενη επανεκκίνηση της οικονομίας και της ελεύθερης και ασφαλούς διακίνησης των ανθρώπων μετά την κρίση που επέφερε η πανδημία.

Θα πρέπει να τονίσουμε όμως ότι σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μόλις ξεπεραστεί η πανδημία COVID-19, θα πρέπει να ανασταλούν οι συγκεκριμένες διατάξεις αφού πλέον δεν θα δικαιολογείται η απαίτηση να προσκομίζουν οι πολίτες υγειονομικά έγγραφα κατά την άσκηση του δικαιώματός τους ελεύθερης κυκλοφορίας.

Κατά την προσωπική μου άποψη, συμφωνώ με το γεγονός ότι πρέπει και οφείλει να υπάρχει μια ad hoc πολιτική και ότι οι προτάσεις της ΕΕ είναι καλές. Ταυτόχρονα όμως, συμμερίζομαι και υποστηρίζω και όσους που δεν επιθυμούν να εμβολιαστούν για τους δικούς τους προσωπικούς ή και ιατρικούς λόγους, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μεριμνήσει και για αυτές τις περιπτώσεις, σεβόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για άλλη μια φορά η ΕΕ αποδεικνύει ότι παραμένει ως ασπίδα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, παρόλο που έχει να αντιμετωπίσει μια άνευ προηγουμένου πανδημία ως αυτήν που ζούμε σήμερα με όλες τις προκλήσεις και τις δυσκολίες που συνεπάγονται.

Σάββας Σαββίδης-Δικηγόρος

Συνέταιρος Michael Kyprianou & Co LLC