Ο κύκλος εντοπισμού, εξόρυξης και αποκατάστασης κοιτασμάτων ορυκτών πρώτων υλών

Δεν περνάει μια μέρα στη ζωή μας που να μην χρειαζόμαστε ορυκτά και μέταλλα. Εξάγονται από τη γη κάτω από τα πόδια μας, και μας δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε από την απλή οδοντόκρεμα, με την οποία αρχίζουμε τη μέρα μας, μέχρι και τις κατσαρόλες μέσα στις οποίες θα ετοιμαστούν τα γεύματά μας και τα πιάτα από τα οποία θα φάμε. Τα σπίτια μας κτίστηκαν από ορυκτές πρώτες ύλες που βγάλαμε από το υπέδαφος.  

Ποιος μπορεί σήμερα να φανταστεί τη ζωή του χωρίς ηλεκτρονικές συσκευές, όπως τα κινητά τηλέφωνα, τις τηλεοράσεις και τους υπολογιστές που μας φέρνουν σε επαφή με άλλους ανθρώπους, ώστε να κάνουμε τις καθημερινές μας δουλειές με τόση ευκολία; Τα αεροπλάνα, τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά, τα τρένα και τα ποδήλατα που μεταφέρουν παντού εμάς και τα εμπορεύματά μας, δεν είναι τίποτε άλλο από κατασκευές από ορυκτές πρώτες ύλες που μας χαρίζει η μάνα Γη. Τις ανακαλύπτουν οι γεωλόγοι, ενώ τις εξορύσσουν οι μεταλλωρύχοι και τις επεξεργάζονται οι μεταλλουργοί. Τα περισσότερα φάρμακα και οι βιταμίνες έχουν την ίδια προέλευση. Σχεδόν κάθε πτυχή του σύγχρονου πολιτισμού μας εξαρτάται από τα ορυκτά και τα μέταλλά της Γης. Η γεωλογική εξέλιξη του πλανήτη, μας έχει χαρίσει τον ορυκτό πλούτο που κυριολεκτικά στηρίζει την ύπαρξη μας.

     Ο «Βράχος της Ανατολικής Μεσόγειου», που αντέχει στις καταιγίδες, στις ανομβρίες, στις φωτιές και τους τόσους ξένους κατακτητές, έχει «δωρίσει» σ’ εμάς και στην υπόλοιπη ανθρωπότητα ένα από τα πιο πολύτιμα μέταλλα της αρχαιότητας, αλλά και της σύγχρονης βιομηχανίας, τον χαλκό ή Aes Cyprium (το κυπριακό μέταλλο), όπως το ονόμασαν οι Ρωμαίοι. Το υπέδαφος της Κύπρου μάς προσέφερε και άλλα μέταλλα, όπως το χρώμιο, τον χρυσό, το μολύβι και τον ψευδάργυρο, ενώ δεν άφησε παραπονεμένους τους σκυροποιούς, τους ασβεστοποιούς και άλλους λατόμους. Εξάλλου, πολλά αποθέματα μετάλλων και ορυκτών της Κύπρου δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί.

Ο εξορυκτικός κύκλος

Οι εργασίες εξόρυξης είναι περίπλοκες. Αυτές οι εργασίες και οι εγκαταστάσεις που τις συνοδεύουν, που κοστίζουν δεκάδες εκατομμύρια έως δισεκατομμύρια ευρώ αποτελούνται από διάφορα διασυνδεδεμένα έργα, που λειτουργούν ταυτόχρονα για να μας δώσουν εξευγενισμένα προϊόντα όπως τον χαλκό, τον χρυσό, το ασήμι, τον σίδηρο και τόσα άλλα. Είναι μια διαδικασία έξι σταδίων:

1. Η εξερεύνηση (ή κοιτασματολογική έρευνα),
2. η ανακάλυψη του κοιτάσματος,
3. η ανάπτυξη του κοιτάσματος,
4. η παραγωγή,
5. η επεξεργασία, και
6. η αποκατάσταση του περιβάλλοντος.  

Οποιοδήποτε έργο εξόρυξης ξεκινά με το Στάδιο της Εξερεύνησης. Οι εταιρείες εργοδοτούν γεωλόγους για να αναζητήσουν, σε διάφορες περιοχές, κοιτάσματα μετάλλων και ορυκτών. Στο αρχικό στάδιο, οι πιο συχνές μέθοδοι για τον εντοπισμό πιθανών αποθέσεων είναι η γεωλογική χαρτογράφηση και η δειγματοληψία επιφάνειας, οι γεωφυσικές μετρήσεις και οι γεωχημικές αναλύσεις. Ακολουθούν λεπτομερείς έρευνες που περιλαμβάνουν γεωτρήσεις σε αραιές και πυκνές αποστάσεις (που εξακριβώνουν τη μέση περιεκτικότητα των μετάλλων και το ύψος των αποθεμάτων), δοκιμές εμπλουτισμού του μεταλλεύματος, υπολογισμό των αποθεμάτων και οικονομικούς δείκτες που μας οδηγούν στο συμπέρασμα εάν έχουμε μπροστά μας ένα οικονομικά εκμεταλλεύσιμο κοίτασμα.  Με αυτό ολοκληρώνεται το δεύτερο στάδιο, δηλ. η ανακάλυψη του κοιτάσματος (Εικ. 1).  

    Εικ. 1: Τα στάδια του κύκλου εντοπισμού, εξόρυξης και αποκατάστασης κοιτασμάτων ΟΠΥ Πηγή: https://novascotia.ca/natr/meb/education/mining-cycle.asp

Μια ανακάλυψη βασίζεται στην καλή υπαίθρια εργασία, την ποιοτική γεωλογική συστηματοποιημένη γνώση, τις επενδύσεις και τον σωστό προγραμματισμό (Εικ. 1). Τονίζεται ότι πολύ λίγα από τα ανακαλυφθέντα κοιτάσματα μετατρέπονται σε μεταλλεία. Για να γίνει αυτό απαιτούνται μελέτες που βοηθούν τις εταιρείες να καθορίσουν εάν και πώς ένα έργο μπορεί να είναι ασφαλές, περιβαλλοντικά υγιές, οικονομικά βιώσιμο και κοινωνικά υπεύθυνο. Πριν από το επόμενο στάδιο είναι απαραίτητες οι άδειες, οι μισθώσεις και η περιβαλλοντική εκτίμηση.

     Το Στάδιο Ανάπτυξης ενός μεταλλείου περιλαμβάνει μελέτες σκοπιμότητας, γεωεπιστήμης και μηχανικής. Εάν όλα τα αποτελέσματα είναι ευνοϊκά και υπάρχουν όλες οι εγκρίσεις, τότε η εταιρεία αποφασίζει εάν θα προχωρήσει με το έργο. Σε αυτό το στάδιο η επιχείρηση συγκεντρώνει χρήματα για να ξεκινήσει η κατασκευή και η ανάπτυξη του μεταλλείου. Αυτή είναι και η πιο ακριβή φάση ενός μεταλλευτικού κύκλου.

     Το Στάδιο της Παραγωγής περιλαμβάνει την εξόρυξη, την ανάκτηση και την επεξεργασία της πρώτης ύλης. Οι δύο πιο συνηθισμένες μέθοδοι εξόρυξης είναι η επιφανειακή και η υπόγεια. Η μέθοδος καθορίζεται κυρίως από τα χαρακτηριστικά του κοιτάσματος και παράγοντες που άπτονται θεμάτων ασφαλείας, τεχνολογίας, περιβάλλοντος και οικονομίας.

     Το πρώτο βήμα στο στάδιο της παραγωγής είναι η εξόρυξη του μεταλλεύματος, δηλαδή η εξαγωγή του από το πέτρωμα που το φιλοξενεί με τη χρήση μιας ποικιλίας εργαλείων και μηχανημάτων. Το δεύτερο βήμα είναι η επεξεργασία. Τα μεταλλεύματα που εξορύχθηκαν υποβάλλονται σε επεξεργασία μέσω τεράστιων θραυστήρων ή μύλων, εγκαταστάσεων επίπλευσης κτλ. για τον διαχωρισμό εμπορικά πολύτιμων μετάλλων από το μετάλλευμα.

Το τελευταίο βήμα στην παραγωγή είναι η τήξη. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει τήξη του συμπυκνώματος σε έναν κλίβανο για την εξαγωγή του καθαρού μετάλλου. Το μέταλλο στη συνέχεια χύνεται σε καλούπια και ράβδους, τα οποία πια είναι έτοιμα προς πώληση.

     Η κατασκευή χώρων εξόρυξης περιλαμβάνει την κατασκευή δρόμων, εγκαταστάσεων επεξεργασίας, συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης, στέγασης εργαζομένων και άλλων εγκαταστάσεων. Ο χρόνος παραγωγής ενός ορυχείου εξαρτάται από την ποσότητα και την ποιότητα της πρώτης ύλης και την κερδοφορία της επιχείρησης.

     Το Στάδιο του Κλεισίματος και της Αποκατάστασης αποτελεί την έκτη, τελευταία και πιο σημαντική φάση όλων των μεταλλευτικών έργων. Μόλις εξαντληθούν τα αποθέματα ενός εργοστασίου εξόρυξης, ακολουθεί η διαδικασία κλεισίματος του χώρου και αποσυναρμολόγησης όλων των εγκαταστάσεων, εκτός και εάν συμφωνηθεί με την τοπική κοινότητα ότι αυτές θα μετατραπούν σε μουσείο, εκπαιδευτικά κέντρα κτλ. Κατά το Στάδιο της Αποκατάστασης η γη επιστρέφει στην αρχική της κατάσταση, όσο αυτό είναι εφικτό, ή επαναχρησιμοποιείται για άλλους παραγωγικούς σκοπούς, όπως π.χ. για μετατροπή της σε χώρο για φωτοβολταϊκά πάρκα.

     Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αποκατάστασης έχει πολλούς, σαφώς καθορισμένους στόχους, που περιλαμβάνουν:

• τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας και ασφάλειας,

• την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων,

• την απομάκρυνση απορριμμάτων και επικίνδυνων υλικών,

• τη διατήρηση της ποιότητας του νερού,

• τη σταθεροποίηση της γης για προστασία από τη διάβρωση, και

• την καθιέρωση νέων μορφών εδάφους και βλάστησης.

Επίλογος

Η αύξηση της ζήτησης ορυκτών πρώτων υλών (και κύρια των κρίσιμων μετάλλων) για την πράσινη ανάπτυξη της Κύπρου, της Ευρώπης, αλλά και ολόκληρου του πλανήτη, προϋποθέτει πολύ μεγαλύτερη υπευθυνότητα από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, από τον απλό πολίτη, τις εξορυκτικές επιχειρήσεις, τις κεντρικές και τοπικές αρχές (κοινοτικά συμβούλια), έως και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να μιλήσουμε μόνο για την ήπειρο μας.

     Ο καταλύτης που θα απαλλάξει τη Γη από τα αέρια του θερμοκηπίου, που θα τη μετατρέψει σε ένα πλανήτη, όπου οι άνθρωποι (και όχι μόνο) θα μπορούν να επιβιώσουν, είναι ο Homo sapiens (ο Σοφός Άνθρωπος) ή η ανθρώπινη νοημοσύνη. Αυτή μπορεί να εκφραστεί μόνο μέσα από τη συνεργατική σχέση των κοινωνικών εταίρων και τεχνολογιών που απεικονίζει η Εικ. 2.

Εικ. 2: Οι συνεργασίες της ανθρώπινης νοημοσύνης που θα μπορούσαν να μετατρέψουν τη Γη σε έναν πράσινο πλανήτη

Αυτό πράγματι μπορεί να γίνει η πηγή ενός πράσινου και υγιούς μέλλοντος

Εικ. 3: Οι Κήποι της Εδέμ μετά την αναμόρφωση του λατομείου St Austell στην Κορνουάλη 

Δρα Οικονομικής Γεωλογίας,

Μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου της Venus Minerals (Cyprus)