Υποχρέωση γνωστοποίησης σχημάτων επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού στις φορολογικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οδηγία 2018/822 (DAC6)

Στις 25 Μαΐου 2018, ψηφίστηκε η Οδηγία 2018/822 (γνωστή και ως DAC6) η οποία τροποποιεί για 6^η φορά την Οδηγία 2011/16/ΕΕ, που αφορά την διοικητική συνεργασία των κρατών μελών στον τομέα της φορολογίας και της φορολογικής διαφάνειας σε μια νέα προσπάθεια της ΕΕ, να προάγει την φορολογική διαφάνεια και να αναστείλει πρακτικές επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού. 
 
Στόχος της οδηγίας είναι να παρέχει στις φορολογικές αρχές ένα «σύστημα προειδοποίησης» σχετικά με δυνητικά επιθετικά συστήματα φορολογικού σχεδιασμού εισάγοντας την υποχρέωση γνωστοποίησης στις φορολογικές αρχές από ενδιάμεσους όπως συμβούλους (σε ορισμένες περιπτώσεις και από φορολογούμενους), ορισμένων διασυνοριακών ρυθμίσεων φορολογικού σχεδιασμού οι οποίοι καλούνται, καταρχήν, να γνωστοποιήσουν στις φορολογικές αρχές πληροφορίες σχετικά με οποιαδήποτε διασυνοριακή συναλλαγή στην οποία έχουν εμπλακεί με κάποιον τρόπο αρκεί η συναλλαγή αυτή να παρουσιάζει συγκεκριμένα διακριτικά γνωρίσματα. Στη συνέχεια, η εν λόγω αρχή θα κοινοποιήσει αυτές τις πληροφορίες σε άλλες σχετικές φορολογικές αρχές της ΕΕ μέσω αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών.

Στο προοίμιο της οδηγίας επισημαίνεται η σημασία της οδηγίας, πως εξελίχτηκε ιστορικά και την ανάγκη συμπερίληψης νέων πρωτοβουλιών στον τομέα της φορολογικής διαφάνειας και την αναγκαιότητα από τα κράτη μέλη να προστατεύσουν τις εθνικές φορολογικές βάσεις τους από τη διάβρωση δια μέσου βελτιωμένων δομών και ρυθμίσεων με σκοπό την μείωση της συνολικής φορολογικής εισφοράς των φορολογουμένων, που συνεπάγεται σε σημαντική μείωση των φορολογικών εσόδων των κρατών μελών, γεγονός το οποίο εμποδίζει τα τελευταία να εφαρμόσουν ευνοϊκές για την ανάπτυξη φορολογικές πολιτικές αλλά και για σκοπούς αποφυγής νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
Ποιος θεωρείται «ενδιάμεσος»;
 
«ενδιάμεσος» θεωρείται πρόσωπο (περιλαμβάνει πληθώρα συμβούλων και παρόχων υπηρεσιών), το οποίο, λαμβανομένων υπόψη όλων των σχετικών γεγονότων και περιστάσεων και βάσει των διαθέσιμων πληροφοριών και των συναφών προσόντων και αντίληψης που απαιτούνται για την παροχή τέτοιων υπηρεσιών, γνωρίζει ή μπορεί ευλόγως να υποτεθεί ότι γνωρίζει ότι έχει αναλάβει να παρέχει, απευθείας ή μέσω άλλων προσώπων, βοήθεια, συνδρομή ή συμβουλές σχετικά με την κατάρτιση, την διάθεση στην αγορά, την οργάνωση ή την διαχείριση της εφαρμογής μιας δηλωτέας διασυνοριακής ρύθμισης, εντός της ΕΕ δυνητικά επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού.
 
Για να εμπίπτει στην κατηγορία του ενδιαμέσου, ένα πρόσωπο πρέπει να πληροί επιπροσθέτως τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

Ποιος θεωρείται «ενδιαφερόμενος φορολογούμενος»;  
«ενδιαφερόμενος φορολογούμενος» θεωρείται κάθε πρόσωπο στη διάθεση του οποίου τίθεται δηλωτέα διασυνοριακή ρύθμιση προς εφαρμογή, ή το οποίο είναι έτοιμο να εφαρμόσει δηλωτέα διασυνοριακή ρύθμιση ή έχει ήδη εφαρμόσει το πρώτο στάδιο τέτοιας ρύθμισης.
Χαρακτηριστικά «Ρυθμίσεων» και «Διακριτικά» (hallmarks)  
 
Οι «ρυθμίσεις»  που πρέπει να γνωστοποιούνται πρέπει να είναι διασυνοριακές, δηλαδή να είναι είτε μεταξύ τουλάχιστον δύο κρατών μελών είτε ενός κράτους μέλους και μιας τρίτης χώρας, η οποία πληροί τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

Οποιοδήποτε από τα πιο πάνω συμβεί πρώτο.
Η αρμόδια αρχή του κράτους μέλους όπου υποβλήθηκαν οι πληροφορίες κοινοποιεί, μέσω αυτόματης ανταλλαγής, τις πληροφορίες στις αρμόδιες αρχές όλων των άλλων κρατών μελών μέσω μια πλατφόρμας (common communication network (‘CCN’)) που αναπτύχθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπως φαίνεται στον πιο κάτω πίνακα: 
 

Οι πληροφορίες που θα γνωστοποιούνται περιλαμβάνουν στοιχεία αναγνώρισης των εμπλεκόμενων μερών (όπως για παράδειγμα όνομα, αριθμό φορολογικής ταυτότητας, φορολογική κατοικία), και κατά περίπτωση, τα πρόσωπα που είναι συνδεδεμένες επιχειρήσεις για τον ενδιαφερόμενο φορολογούμενο, λεπτομέρειες για την ίδια την δηλωτέα διασυνοριακή ρύθμιση, την αξία της καθώς και τα διακριτικά γνωρίσματα τα οποία καθιστούν τη διασυνοριακή ρύθμιση δηλωτέα.
Η αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών διενεργείται εντός ενός μηνός από το τέλος του τριμήνου κατά το οποίο υποβλήθηκαν οι πληροφορίες. Οι πρώτες πληροφορίες θα κοινοποιηθούν έως την 31^η Οκτωβρίου 2020, και η αποτυχία συμμόρφωσης θα συνεπάγεται βαριές κυρώσεις.
 
Ποιους φόρους και συναλλαγές καλύπτει η οδηγία;
Η Οδηγία καλύπτει όλους τους φόρους, εκτός από τον φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ), τους δασμούς, τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης και τις υποχρεωτικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.

Τα διακριτικά γνωρίσματα που προβλέπει η οδηγία είναι τόσο γενικά διατυπωμένα που μπορούν να καλύπτουν μια ευρεία γκάμα συναλλαγών. Μάλιστα, για μερικά διακριτικά γνωρίσματα δεν εξετάζεται καν η ύπαρξη φορολογικού κινήτρου για την πραγματοποίηση της συναλλαγής

Δικαίωμα απαλλαγής από την υποβολή πληροφοριών σχετικά με δηλωτέα διασυνοριακή ρύθμιση
Κάθε κράτος μέλος υποχρεούται να λάβει τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να χορηγεί στους ενδιαμέσους δικαίωμα απαλλαγής από την υποβολή πληροφοριών σχετικά με δηλωτέα διασυνοριακή ρύθμιση στις περιπτώσεις που η εν λόγω υποχρέωση υποβολής στοιχείων θα παραβίαζε το δικηγορικό απόρρητο βάσει της εθνικής νομοθεσίας του συγκεκριμένου κράτους μέλους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κάθε κράτος μέλος λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα ώστε οι ενδιάμεσοι να υποχρεούνται να γνωστοποιούν, χωρίς καθυστέρηση, σε κάθε άλλον ενδιάμεσο ή, αν δεν υπάρχει άλλος ενδιάμεσος, στον ενδιαφερόμενο φορολογούμενο τις υποχρεώσεις γνωστοποίησης που υπέχουν βάση της οδηγίας.

Διευκρινίζεται ότι οι ενδιάμεσοι μπορούν να έχουν δικαίωμα απαλλαγής λόγω παραβίασης του απορρήτου μόνο εφόσον δραστηριοποιούνται εντός των ορίων των συναφών εθνικών νόμων που διέπουν το επάγγελμά τους.
 
Εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου στην Κύπρο
Στην Κύπρο υπάρχει νομοσχέδιο προς ψήφιση το οποίο πραγματεύεται τις πρόνοιες εφαρμογής της 6^ης οδηγίας στην Κύπρο και αλλαγές σε συναφείς νομοθεσίες και κανονισμούς για την ενσωμάτωση της οδηγίας.
 
Φαίνεται ότι το νομοσχέδιο υιοθετεί τις πρόνοιες της οδηγίας σε μεγάλο βαθμό σε ότι αφορά την υποχρέωση γνωστοποίησης, τα χαρακτηριστικά των ρυθμίσεων και τα διακριτικά (hallmarks). Προβλέπεται μεταξύ άλλων α. ότι σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με την οδηγία θα επιβάλλονται πρόστιμα ύψους μέχρι 20.000€, β. εξαίρεση λόγω δικηγορικού απορρήτου γ. εξαίρεση ευθύνης του ενδιάμεσου από την υποβολή των πληροφοριών ακόμα και σε περίπτωση εσφαλμένων πληροφοριών που δεν καθιστούν την ρύθμιση δηλωτέα.
 
Η οδηγία θα είχε ισχύ από 1^η Ιουλίου 2020, και με αναδρομική ισχύ από τις 25 Ιουνίου 2018, αλλά η ΕΕ δημοσίευσε στις 08/05/2020, την αναβολή των προθεσμιών για την ανταλλαγή πληροφοριών για περίοδο 3 μηνών λόγω της πανδημίας.
 
Αν και ο σκοπός της οδηγίας είναι να παράσχει στα κράτη μέλη πληροφορίες σχετικά με δυνητικά επιθετικές διασυνοριακές ρυθμίσεις φορολογικού σχεδιασμού, ο τρόπος με τον οποίο καταρτίστηκε μπορεί ενδεχομένως να συμπεριλάβει συνήθεις συναλλαγές χωρίς ιδιαίτερο φορολογικό κίνητρο. Επιπλέον επιβάλλεται να δοθεί η απαραίτητη σημασία στην θέσπιση της νομοθεσίας έτσι ώστε να είναι από την μια εφαρμόσιμη και από την άλλη να μην παραβιάζονται  τα θεμελιώδη δικαιώματα των επηρεαζόμενων στην ιδιωτική ζωή και την προστασία προσωπικών δεδομένων. 
 
Η εν λόγω οδηγία παρόλο που αμφισβητήθηκε ευρέως για την χρησιμότητα της λόγω της πολυπλοκότητας και τις αυστηρές απαιτήσεις της και παρόλες τις κριτικές που δέχεται φαίνεται ότι ’’ήρθε για να μείνει’’ (όπως προηγούμενα άλλες επιθετικές νομοθεσίες βλέπε CRS), οπόταν κατά την συζήτηση του νομοσχεδίου πρέπει να δοθεί η απαραίτητη προσοχή έτσι ώστε από την μια η νομοθεσία να εξυπηρετήσει  τον σκοπό της αλλά από την άλλη να διασφαλίζονται τα δικαιώματα όλων των εμπλεκόμενων μερών. Σε κάθε περίπτωση όμως, με δεδομένο το σύντομο χρονικό διάστημα συμμόρφωσης στη νέα δηλωτική υποχρέωση, οι φορολογούμενοι και οι ενδιάμεσοι θα πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται άμεσα δεδομένης και της αναδρομικής ισχύος. 

*Δικηγόρος